สรุปประเด็นสำคัญของพระสูตรเพชร
- อนัตตา: พระพุทธเจ้าเน้นย้ำว่าไม่มี “ตัวตน” หรือ “สิ่งมีชีวิต” ที่คงอยู่ตลอดกาล สิ่งเหล่านี้เป็นเพียงแนวคิดที่เราใช้เพื่อความสะดวกในการสื่อสาร
- สุญญตา: ทุกสิ่งไม่มีธรรมชาติที่ตายตัว พระพุทธเจ้าเน้นย้ำซ้ำแล้วซ้ำเล่าว่าเราไม่ควรยึดติดกับความเป็นจริงของแนวคิดหรือปรากฏการณ์ใดๆ
- ปัญญาปารมิตา: ปัญญาที่แท้จริงไม่ได้อยู่ที่รูปลักษณ์ภายนอกหรือรูปแบบ แต่อยู่ที่ความเข้าใจอย่างลึกซึ้งในธรรมชาติของสิ่งต่างๆ
- การไม่ยึดติด: ผู้ปฏิบัติควรละวางความยึดติดในแนวคิดและปรากฏการณ์ต่างๆ รวมถึงความยึดติดในการทำความดีและบุญกุศล
- การก้าวข้ามความสัมพัทธ์: พระพุทธเจ้าสอนให้เราก้าวข้ามวิธีคิดแบบทวินิยม เช่น มี-ไม่มี, มา-ไป, ดี-ชั่ว เป็นต้น
- มายาทัศน์: สรรพสิ่งในโลกเป็นดั่งความฝัน ภาพลวงตา ฟองน้ำ เงา ควรใช้ปัญญาเช่นนี้ในการมองโลก
- ข้อจำกัดของภาษา: ภาษาและแนวคิดมีข้อจำกัด ไม่สามารถอธิบายความจริงสูงสุดได้อย่างสมบูรณ์
- โพธิจิต: ส่งเสริมให้เกิดโพธิจิต แสวงหาการตรัสรู้สูงสุด ไม่เพียงเพื่อตนเอง แต่เพื่อสรรพสัตว์
- ธรรมกาย: พระพุทธเจ้าที่แท้จริงไม่ได้รับรู้ผ่านลักษณะภายนอก แต่ผ่านการตรัสรู้ความจริงอย่างแท้จริง
- ปัญญาปารมิตา: เน้นความสำคัญของปัญญา เชื่อว่าบุญกุศลจากการเข้าใจและเผยแพร่ปัญญานั้นยิ่งใหญ่กว่าการบริจาควัตถุ
- การไม่ยึดติดในการทำความดี: เมื่อทำความดีไม่ควรยึดติดกับความคิดในการทำความดี รักษาจิตใจให้เป็นอิสระ
- ความไม่หวั่นไหวของสัจธรรม: ในการเข้าใจและอธิบายความจริง ควรรักษาจิตให้สงบนิ่งดุจสายน้ำ ไม่หวั่นไหวต่อสิ่งภายนอก
ประเด็นสำคัญเหล่านี้รวมกันเป็นหลักคำสอนหลักของพระสูตรเพชร มีจุดมุ่งหมายเพื่อนำทางผู้คนให้ก้าวข้ามรูปลักษณ์ภายนอก เข้าใจธรรมชาติที่แท้จริงของสรรพสิ่ง และบรรลุสภาวะแห่งการหลุดพ้นอย่างสมบูรณ์
วิดีโออ้างอิงสำหรับการสวดพระสูตรเพชร
金剛經 | 誦讀 | 無音樂，有經文 | 金剛般若波羅蜜經 | 鳩摩羅什譯 | 船長讀誦 - YouTube
พระสูตรเพชรฉบับสมบูรณ์
ข้าพเจ้าได้สดับมาแล้วอย่างนี้:
สมัยหนึ่ง พระผู้มีพระภาคประทับอยู่ ณ พระเชตวันอารามของอนาถบิณฑิกเศรษฐี เขตเมืองสาวัตถี พร้อมด้วยภิกษุสงฆ์หมู่ใหญ่ประมาณ 1,250 รูป ครั้งนั้น เวลาเช้า พระผู้มีพระภาคทรงนุ่งห่มแล้ว ทรงถือบาตรและจีวรเสด็จเข้าไปบิณฑบาตยังเมืองสาวัตถี เสด็จเที่ยวบิณฑบาตในเมืองนั้นตามลำดับ แล้วเสด็จกลับมายังพระอาราม เสวยพระกระยาหารเสร็จ ทรงเก็บบาตรและจีวร ชำระพระบาทแล้ว ประทับนั่งบนอาสนะที่ปูลาดไว้
ขณะนั้น พระสุภูติผู้เถระในหมู่สงฆ์ลุกจากอาสนะ ห่มจีวรเฉวียงบ่าขวา คุกเข่าขวาลงบนพื้น ประนมมือกราบทูลพระพุทธเจ้าว่า: “ข้าแต่พระผู้มีพระภาค ช่างน่าอัศจรรย์! พระตถาคตทรงคุ้มครองพระโพธิสัตว์ทั้งหลายด้วยดี ทรงมอบหมายพระโพธิสัตว์ทั้งหลายด้วยดี ข้าแต่พระผู้มีพระภาค กุลบุตรหรือกุลธิดาผู้มุ่งสู่อนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณ ควรดำรงจิตอย่างไร? ควรข่มจิตอย่างไร?”
พระพุทธเจ้าตรัสว่า: “ดีละ ดีละ สุภูติ! ดังที่เธอกล่าวว่า ‘พระตถาคตทรงคุ้มครองพระโพธิสัตว์ทั้งหลายด้วยดี ทรงมอบหมายพระโพธิสัตว์ทั้งหลายด้วยดี’ บัดนี้ จงฟังให้ดี เราจะอธิบายให้เธอฟัง กุลบุตรหรือกุลธิดาผู้มุ่งสู่อนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณ ควรดำรงจิตดังนี้ ควรข่มจิตดังนี้” “พระเจ้าข้า ข้าพระองค์ปรารถนาจะฟัง”
พระพุทธเจ้าตรัสแก่พระสุภูติว่า: “พระโพธิสัตว์มหาสัตว์ทั้งหลายควรข่มจิตดังนี้: ‘สรรพสัตว์ทั้งปวง ไม่ว่าจะเกิดจากไข่ เกิดในครรภ์ เกิดในที่ชื้นแฉะ หรือเกิดโดยการแปลงกาย ไม่ว่าจะมีรูป ไม่มีรูป มีสัญญา ไม่มีสัญญา หรือมิใช่มีสัญญามิใช่ไม่มีสัญญา เราจะนำพาทั้งหมดเข้าสู่นิพพานอันไม่มีส่วนเหลือ และปลดเปลื้องพวกเขา แม้จะปลดเปลื้องสรรพสัตว์มากมายเหลือคณานับเช่นนี้ แต่ก็ไม่มีสรรพสัตว์ใดได้รับการปลดเปลื้องจริง’ เพราะเหตุใด? สุภูติ! หากพระโพธิสัตว์ยังมีอัตตสัญญา ปุคคลสัญญา สัตตสัญญา ชีวสัญญา ก็มิใช่พระโพธิสัตว์”
“อีกประการหนึ่ง สุภูติ! พระโพธิสัตว์ไม่ควรยึดติดในธรรมใดๆ เมื่อบำเพ็ญทาน ไม่ควรยึดติดในรูป เสียง กลิ่น รส สัมผัส และธรรมารมณ์ สุภูติ! พระโพธิสัตว์ควรบำเพ็ญทานเช่นนี้ โดยไม่ยึดติดในลักษณะใดๆ เพราะเหตุใด? หากพระโพธิสัตว์บำเพ็ญทานโดยไม่ยึดติดในลักษณะ บุญกุศลนั้นย่อมประมาณมิได้”
“สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? อากาศทางทิศตะวันออกสามารถวัดได้หรือไม่?” “ไม่ได้ พระเจ้าข้า”
“สุภูติ! อากาศทางทิศใต้ ทิศตะวันตก ทิศเหนือ ทิศเบื้องบน ทิศเบื้องล่าง และทิศทั้งสี่ สามารถวัดได้หรือไม่?” “ไม่ได้ พระเจ้าข้า”
“สุภูติ! บุญกุศลของพระโพธิสัตว์ผู้บำเพ็ญทานโดยไม่ยึดติดในลักษณะก็เช่นเดียวกัน ไม่อาจประมาณได้ สุภูติ! พระโพธิสัตว์ควรปฏิบัติตามคำสอนเท่านั้น”
“สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? สามารถเห็นพระตถาคตด้วยร่างกายได้หรือไม่?” “ไม่ได้ พระเจ้าข้า ไม่สามารถเห็นพระตถาคตด้วยร่างกายได้ เพราะเหตุใด? เพราะร่างกายที่พระตถาคตตรัสถึงนั้นมิใช่ร่างกาย”
พระพุทธเจ้าตรัสแก่พระสุภูติว่า: “ทุกสิ่งที่มีลักษณะล้วนเป็นมายา หากเห็นลักษณะทั้งปวงมิใช่ลักษณะ นั่นแหละคือเห็นพระตถาคต”
พระสุภูติกราบทูลพระพุทธเจ้าว่า: “ข้าแต่พระผู้มีพระภาค มีสัตว์ใดบ้างไหมที่ได้ยินพระดำรัสและบทความเช่นนี้แล้วจะเกิดศรัทธาอันแท้จริง?”
พระพุทธเจ้าตรัสแก่พระสุภูติว่า: “อย่ากล่าวเช่นนั้น หลังจากตถาคตดับขันธปรินิพพาน ในช่วง 500 ปีหลัง จะมีผู้รักษาศีลและบำเพ็ญบุญที่สามารถเกิดศรัทธาในบทความนี้ และเชื่อว่าเป็นความจริง พึงรู้ว่าบุคคลเช่นนี้มิได้ปลูกกุศลมูลไว้กับพระพุทธเจ้าเพียงหนึ่ง สอง สาม สี่ หรือห้าพระองค์ แต่ได้ปลูกกุศลมูลไว้กับพระพุทธเจ้านับพันนับหมื่นพระองค์มาแล้ว เมื่อได้ยินบทความนี้ แม้เพียงชั่วขณะจิตหนึ่งก็เกิดศรัทธาบริสุทธิ์ สุภูติ! ตถาคตย่อมรู้เห็นสรรพสัตว์เหล่านี้ทั้งหมด พวกเขาจะได้รับบุญกุศลอันมากมายเช่นนี้ เพราะเหตุใด? เพราะสรรพสัตว์เหล่านี้ไม่มีอัตตสัญญา ปุคคลสัญญา สัตตสัญญา ชีวสัญญา ไม่มีธรรมสัญญา และไม่มีอธรรมสัญญา เพราะเหตุใด? หากสรรพสัตว์เหล่านี้ยึดติดในลักษณะ ก็จะกลายเป็นการยึดมั่นในอัตตา บุคคล สัตว์ และชีวะ หากยึดติดในธรรมสัญญา ก็จะกลายเป็นการยึดมั่นในอัตตา บุคคล สัตว์ และชีวะ เพราะเหตุใด? หากยึดติดในอธรรมสัญญา ก็จะกลายเป็นการยึดมั่นในอัตตา บุคคล สัตว์ และชีวะ ด้วยเหตุนี้ จึงไม่ควรยึดติดในธรรม ไม่ควรยึดติดในอธรรม ด้วยความหมายนี้ ตถาคตจึงกล่าวเสมอว่า ‘ภิกษุทั้งหลาย พวกเธอพึงรู้ว่าธรรมที่เราแสดงนั้นเปรียบดังแพ แม้แต่ธรรมก็ควรละทิ้ง จะกล่าวไยถึงอธรรมเล่า’”
“สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? พระตถาคตได้บรรลุอนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณหรือไม่? พระตถาคตมีธรรมที่แสดงหรือไม่?”
พระสุภูติกราบทูลว่า: “ตามที่ข้าพระองค์เข้าใจความหมายที่พระพุทธองค์ตรัสไว้ ไม่มีธรรมที่แน่นอนชื่อว่าอนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณ และไม่มีธรรมที่แน่นอนที่พระตถาคตจะทรงแสดงได้ เพราะเหตุใด? เพราะธรรมที่พระตถาคตทรงแสดงนั้น ไม่อาจยึดถือ ไม่อาจกล่าว ไม่ใช่ธรรม ไม่ใช่อธรรม ทำไมจึงเป็นเช่นนั้น? เพราะพระอริยะทั้งปวงล้วนแตกต่างกันด้วยอสังขตธรรม”
“สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? หากมีผู้ใดใช้แก้วเจ็ดประการเต็มสามพันมหาสหัสโลกธาตุเพื่อทำทาน บุคคลผู้นั้นจะได้บุญมากหรือไม่?”
พระสุภูติกราบทูลว่า: “มากมายยิ่งนัก พระเจ้าข้า! เพราะเหตุใด? เพราะบุญกุศลนั้นมิใช่ธรรมชาติแห่งบุญกุศล ดังนั้นพระตถาคตจึงตรัสว่ามีบุญมาก” “หากมีผู้ใดรับเอาพระสูตรนี้ไว้ แม้เพียงบทคาถาสี่บาท และแสดงแก่ผู้อื่น บุญของเขาจะยิ่งใหญ่กว่าบุญนั้น เพราะเหตุใด? สุภูติ! พระพุทธเจ้าทั้งปวงและอนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณของพระพุทธเจ้าทั้งหลาย ล้วนเกิดจากพระสูตรนี้ สุภูติ! ที่เรียกว่าพุทธธรรมนั้น มิใช่พุทธธรรม”
“สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? พระโสดาบันสามารถคิดว่า ‘ข้าพเจ้าได้บรรลุโสดาปัตติผล’ ได้หรือไม่?”
พระสุภูติกราบทูลว่า: “ไม่ได้ พระเจ้าข้า! เพราะเหตุใด? เพราะโสดาบันแปลว่าผู้เข้าสู่กระแส แต่ไม่มีสิ่งใดที่เข้าไป ไม่เข้าไปในรูป เสียง กลิ่น รส สัมผัส ธรรมารมณ์ จึงเรียกว่าโสดาบัน”
“สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? พระสกทาคามีสามารถคิดว่า ‘ข้าพเจ้าได้บรรลุสกทาคามิผล’ ได้หรือไม่?”
พระสุภูติกราบทูลว่า: “ไม่ได้ พระเจ้าข้า! เพราะเหตุใด? เพราะสกทาคามีแปลว่าผู้มาครั้งเดียว แต่ที่จริงแล้วไม่มีการมาหรือไป จึงเรียกว่าสกทาคามี”
“สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? พระอนาคามีสามารถคิดว่า ‘ข้าพเจ้าได้บรรลุอนาคามิผล’ ได้หรือไม่?”
พระสุภูติกราบทูลว่า: “ไม่ได้ พระเจ้าข้า! เพราะเหตุใด? เพราะอนาคามีแปลว่าผู้ไม่มา แต่ที่จริงแล้วไม่มีการมา จึงเรียกว่าอนาคามี”
“สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? พระอรหันต์สามารถคิดว่า ‘ข้าพเจ้าได้บรรลุอรหัตตผล’ ได้หรือไม่?”
พระสุภูติกราบทูลว่า: “ไม่ได้ พระเจ้าข้า! เพราะเหตุใด? เพราะไม่มีธรรมใดที่ชื่อว่าพระอรหันต์ พระเจ้าข้า! หากพระอรหันต์คิดว่า ‘ข้าพเจ้าได้บรรลุอรหัตตผล’ ก็จะกลายเป็นการยึดมั่นในอัตตา บุคคล สัตว์ และชีวะ พระเจ้าข้า! พระองค์ตรัสว่าข้าพระองค์ได้อรณสมาธิ เป็นที่หนึ่งในหมู่มนุษย์ เป็นพระอรหันต์ผู้ปราศจากราคะที่เป็นเลิศ แต่ข้าพระองค์ไม่คิดว่า ‘ข้าพเจ้าเป็นพระอรหันต์ผู้ปราศจากราคะ’ พระเจ้าข้า! หากข้าพระองค์คิดว่า ‘ข้าพเจ้าได้บรรลุอรหัตตผล’ พระองค์คงไม่ตรัสว่าสุภูติเป็นผู้ยินดีในอรณธรรม! เพราะสุภูติไม่มีการกระทำใดๆ จึงเรียกว่าสุภูติผู้ยินดีในอรณธรรม”
พระพุทธเจ้าตรัสถามพระสุภูติว่า: “เธอคิดอย่างไร? เมื่อครั้งตถาคตอยู่กับพระทีปังกรพุทธเจ้า ได้บรรลุธรรมใดๆ หรือไม่?” “พระเจ้าข้า! เมื่อพระตถาคตอยู่กับพระทีปังกรพุทธเจ้า ไม่ได้บรรลุธรรมใดๆ เลย”
“สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? พระโพธิสัตว์ประดับตกแต่งพุทธเกษตรหรือไม่?” “ไม่ พระเจ้าข้า! เพราะเหตุใด? การประดับตกแต่งพุทธเกษตรนั้น มิใช่การประดับตกแต่ง จึงเรียกว่าการประดับตกแต่ง”
“ด้วยเหตุนี้ สุภูติ พระโพธิสัตว์มหาสัตว์ทั้งหลายควรเกิดจิตอันบริสุทธิ์เช่นนี้ ไม่ควรยึดติดในรูปแล้วเกิดจิต ไม่ควรยึดติดในเสียง กลิ่น รส สัมผัส ธรรมารมณ์แล้วเกิดจิต ควรไม่ยึดติดสิ่งใดแล้วเกิดจิตนั้น”
“สุภูติ! เปรียบเสมือนมีบุคคลหนึ่ง มีร่างกายใหญ่เท่าภูเขาสิเนรุ เธอคิดว่าอย่างไร? ร่างกายนั้นใหญ่หรือไม่?” พระสุภูติกราบทูลว่า: “ใหญ่มาก พระเจ้าข้า! เพราะเหตุใด? พระพุทธองค์ตรัสว่ามิใช่ร่างกาย จึงเรียกว่าร่างกายใหญ่”
“สุภูติ! เปรียบเสมือนเม็ดทรายในแม่น้ำคงคา หากมีแม่น้ำคงคามากมายเท่าจำนวนเม็ดทรายนั้น เธอคิดว่าอย่างไร? เม็ดทรายในแม่น้ำคงคาเหล่านั้นจะมากหรือไม่?” พระสุภูติกราบทูลว่า: “มากมายยิ่งนัก พระเจ้าข้า! แม้แต่แม่น้ำคงคาก็มากมายนับไม่ถ้วนแล้ว จะกล่าวไยถึงเม็ดทรายเล่า”
“สุภูติ! บัดนี้เราจะบอกความจริงแก่เธอ หากมีกุลบุตรหรือกุลธิดาใช้แก้วเจ็ดประการเต็มสามพันมหาสหัสโลกธาตุเท่าจำนวนเม็ดทรายในแม่น้ำคงคาเหล่านั้นเพื่อทำทาน จะได้บุญมากหรือไม่?” พระสุภูติกราบทูลว่า: “มากมายยิ่งนัก พระเจ้าข้า!”
พระพุทธเจ้าตรัสแก่พระสุภูติว่า: “หากกุลบุตรหรือกุลธิดารับเอาพระสูตรนี้ไว้ แม้เพียงบทคาถาสี่บาท และแสดงแก่ผู้อื่น บุญของเขาจะยิ่งใหญ่กว่าบุญนั้น”
“อีกประการหนึ่ง สุภูติ! เมื่อกล่าวพระสูตรนี้ แม้เพียงบทคาถาสี่บาท พึงรู้ว่าสถานที่นั้น เทวดา มนุษย์ และอสูรทั้งหลายในโลกควรบูชาดุจพระสถูปของพระพุทธเจ้า ยิ่งกว่านั้นหากมีผู้สามารถรับเอาไว้และท่องจำได้ทั้งหมด สุภูติ! พึงรู้ว่าบุคคลนั้นได้บรรลุธรรมอันสูงสุดและหาได้ยากยิ่ง หากพระสูตรนี้อยู่ที่ใด ที่นั่นก็เสมือนมีพระพุทธเจ้าหรือพระสาวกผู้เคารพ”
ขณะนั้น พระสุภูติกราบทูลพระพุทธเจ้าว่า: “พระเจ้าข้า! พระสูตรนี้ควรเรียกชื่อว่าอย่างไร? พวกข้าพระองค์ควรยึดถือปฏิบัติอย่างไร?”
พระพุทธเจ้าตรัสแก่พระสุภูติว่า: “พระสูตรนี้ชื่อว่า ‘วัชรปรัชญาปารมิตา’ เธอควรยึดถือด้วยชื่อนี้ เพราะเหตุใด? สุภูติ! ปรัชญาปารมิตาที่พระพุทธเจ้าตรัสนั้น มิใช่ปรัชญาปารมิตา สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? พระตถาคตมีธรรมที่แสดงหรือไม่?” พระสุภูติกราบทูลว่า: “พระเจ้าข้า! พระตถาคตไม่มีธรรมที่แสดง”
“สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? อณูในสามพันมหาสหัสโลกธาตุมีมากหรือไม่?” พระสุภูติกราบทูลว่า: “มากมายยิ่งนัก พระเจ้าข้า!”
“สุภูติ! อณูทั้งหลายที่ตถาคตกล่าวถึงนั้น มิใช่อณู จึงเรียกว่าอณู โลกธาตุที่ตถาคตกล่าวถึง มิใช่โลกธาตุ จึงเรียกว่าโลกธาตุ” “สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? สามารถเห็นพระตถาคตด้วยมหาปุริสลักษณะ 32 ประการได้หรือไม่?” “ไม่ได้ พระเจ้าข้า! เพราะเหตุใด? เพราะมหาปุริสลักษณะ 32 ประการที่พระตถาคตตรัสถึงนั้น มิใช่ลักษณะ จึงเรียกว่ามหาปุริสลักษณะ 32 ประการ”
“สุภูติ! หากมีกุลบุตรหรือกุลธิดาสละชีวิตมากมายเท่าเม็ดทรายในแม่น้ำคงคาเพื่อทำทาน แต่หากมีผู้อื่นรับเอาพระสูตรนี้ไว้ แม้เพียงบทคาถาสี่บาท และแสดงแก่ผู้อื่น บุญของเขาจะมากกว่ามาก”
ขณะนั้น พระสุภูติฟังพระสูตรนี้แล้ว เข้าใจความหมายอย่างลึกซึ้ง น้ำตาไหล กราบทูลพระพุทธเจ้าว่า: “น่าอัศจรรย์ยิ่งนัก พระเจ้าข้า! พระพุทธองค์ตรัสพระสูตรอันลึกซึ้งเช่นนี้ ตั้งแต่ข้าพระองค์ได้ปัญญาจักษุมา ไม่เคยได้ยินพระสูตรเช่นนี้มาก่อน พระเจ้าข้า! หากมีผู้ได้ฟังพระสูตรนี้แล้วเกิดศรัทธาบริสุทธิ์ ย่อมเกิดสภาวะแท้จริง พึงรู้ว่าบุคคลนั้นได้บรรลุบุญกุศลอันหาได้ยากยิ่ง พระเจ้าข้า! สภาวะแท้จริงนั้นมิใช่สภาวะ ดังนั้นพระตถาคตจึงตรัสเรียกว่าสภาวะแท้จริง พระเจ้าข้า! บัดนี้ข้าพระองค์ได้ฟังพระสูตรเช่นนี้ เชื่อ เข้าใจ และยึดถือไว้ไม่ใช่เรื่องยาก แต่ในอนาคต 500 ปีหลัง หากมีผู้ได้ฟังพระสูตรนี้แล้วเชื่อ เข้าใจ และยึดถือไว้ บุคคลนั้นจะเป็นผู้หาได้ยากยิ่ง เพราะเหตุใด? เพราะบุคคลนั้นไม่มีอัตตสัญญา ปุคคลสัญญา สัตตสัญญา ชีวสัญญา เพราะเหตุใด? เพราะอัตตสัญญานั้นมิใช่สัญญา ปุคคลสัญญา สัตตสัญญา ชีวสัญญาก็มิใช่สัญญา เพราะเหตุใด? เพราะละทิ้งสัญญาทั้งปวงจึงเรียกว่าพระพุทธเจ้า”
พระพุทธเจ้าตรัสกับสุภูติว่า: “เป็นเช่นนั้น เป็นเช่นนั้น! หากมีผู้ใดได้ยินพระสูตรนี้แล้วไม่ตกใจ ไม่หวาดกลัว ไม่สะทกสะท้าน พึงรู้ว่าผู้นั้นหาได้ยากยิ่ง เพราะเหตุใดเล่า? สุภูติ! ตถาคตกล่าวว่าบารมีอันดับหนึ่งนั้น มิใช่บารมีอันดับหนึ่ง จึงเรียกว่าบารมีอันดับหนึ่ง สุภูติ! ขันติบารมีนั้น ตถาคตกล่าวว่ามิใช่ขันติบารมี เพราะเหตุใดเล่า? สุภูติ! ดังเช่นในอดีตชาติที่เราถูกพระเจ้ากาลิงคะสับร่างกายเป็นชิ้นๆ ในขณะนั้นเราไม่มีความคิดว่ามีตัวตน ไม่มีความคิดว่ามีบุคคล ไม่มีความคิดว่ามีสัตว์ ไม่มีความคิดว่ามีชีวิต เพราะเหตุใดเล่า? หากในขณะที่ร่างกายของเราถูกตัดเป็นท่อนๆ นั้น เรามีความคิดว่ามีตัวตน มีบุคคล มีสัตว์ มีชีวิต ก็จะเกิดความโกรธแค้นขึ้นมา สุภูติ! อีกทั้งเรายังระลึกได้ว่าในอดีตชาติห้าร้อยชาติ เราเคยเป็นฤๅษีผู้บำเพ็ญขันติ ในชาตินั้นๆ เราไม่มีความคิดว่ามีตัวตน ไม่มีความคิดว่ามีบุคคล ไม่มีความคิดว่ามีสัตว์ ไม่มีความคิดว่ามีชีวิต ดังนั้น สุภูติ! พระโพธิสัตว์ควรละทิ้งความยึดมั่นในสรรพสิ่ง แล้วตั้งจิตมุ่งสู่อนุตรสัมมาสัมโพธิญาณ ไม่ควรยึดติดในรูปแล้วเกิดจิต ไม่ควรยึดติดในเสียง กลิ่น รส สัมผัส ธรรมารมณ์แล้วเกิดจิต ควรเกิดจิตที่ไม่มีที่ตั้ง หากจิตมีที่ตั้ง ก็ไม่ใช่การตั้งอยู่อย่างแท้จริง ดังนั้นพระพุทธเจ้าจึงตรัสว่า: ‘จิตของพระโพธิสัตว์ไม่ควรยึดติดในรูปแล้วบำเพ็ญทาน’”
“สุภูติ! พระโพธิสัตว์ควรบำเพ็ญทานเช่นนี้เพื่อประโยชน์แก่สรรพสัตว์ ตถาคตกล่าวว่า: ‘สรรพลักษณะทั้งปวงล้วนมิใช่ลักษณะ’ และยังกล่าวอีกว่า: ‘สรรพสัตว์ทั้งปวงก็มิใช่สัตว์’”
“สุภูติ! ตถาคตเป็นผู้กล่าวคำจริง กล่าวคำแท้ กล่าวคำตรง ไม่กล่าวคำเท็จ ไม่กล่าวคำคลาดเคลื่อน”
“สุภูติ! ธรรมที่ตถาคตได้บรรลุนั้น ธรรมนี้ไม่จริงไม่เท็จ สุภูติ! หากพระโพธิสัตว์ยึดติดในธรรมแล้วบำเพ็ญทาน ก็เหมือนคนเข้าไปในที่มืด ย่อมไม่เห็นสิ่งใด แต่หากพระโพธิสัตว์ไม่ยึดติดในธรรมแล้วบำเพ็ญทาน ก็เหมือนคนมีดวงตาดี แสงอาทิตย์ส่องสว่าง ย่อมเห็นสรรพสิ่งต่างๆ ได้ สุภูติ! ในอนาคตกาล หากมีกุลบุตรกุลธิดาผู้ใดสามารถรับ ทรงจำ อ่าน ท่องพระสูตรนี้ได้ ตถาคตย่อมรู้เห็นบุคคลผู้นั้นด้วยพุทธปัญญา ว่าจะได้บรรลุบุญกุศลอันประมาณมิได้ ไม่มีที่สิ้นสุด”
“สุภูติ! หากมีกุลบุตรกุลธิดาผู้ใด ในยามเช้าสละกายเท่าเม็ดทรายในแม่น้ำคงคา ในยามเที่ยงก็สละกายเท่าเม็ดทรายในแม่น้ำคงคา ในยามเย็นก็สละกายเท่าเม็ดทรายในแม่น้ำคงคา เช่นนี้ตลอดกาลนานนับร้อยพันหมื่นโกฏิกัลป์ แต่หากมีผู้ใดได้ฟังพระสูตรนี้แล้วเกิดศรัทธาไม่คลางแคลง บุญของผู้นั้นย่อมมากกว่า ยิ่งกว่านั้นหากได้เขียน รับ ทรงจำ อ่าน ท่อง อธิบายให้ผู้อื่นฟัง”
“สุภูติ! กล่าวโดยย่อ พระสูตรนี้มีอานิสงส์อันประมาณมิได้ นับไม่ถ้วน ไม่มีที่สิ้นสุด ตถาคตแสดงพระสูตรนี้แก่ผู้ที่มุ่งสู่มหายาน แก่ผู้ที่มุ่งสู่ยานอันสูงสุด หากผู้ใดสามารถรับ ทรงจำ อ่าน ท่อง และแสดงแก่ผู้อื่นอย่างกว้างขวาง ตถาคตย่อมรู้เห็นบุคคลผู้นั้น ว่าจะได้บรรลุบุญกุศลอันประมาณมิได้ นับไม่ถ้วน ไม่มีที่สิ้นสุด ไม่อาจคิดนึก บุคคลเช่นนี้ย่อมแบกรับอนุตรสัมมาสัมโพธิญาณของตถาคต เพราะเหตุใดเล่า? สุภูติ! หากผู้ที่ยินดีในธรรมอันเล็กน้อย ยึดมั่นในความเห็นว่ามีตัวตน มีบุคคล มีสัตว์ มีชีวิต ย่อมไม่สามารถฟัง รับ อ่าน ท่อง และอธิบายพระสูตรนี้แก่ผู้อื่นได้”
“สุภูติ! ไม่ว่า ณ ที่ใด หากมีพระสูตรนี้อยู่ เทวดา มนุษย์ และอสูรทั้งปวงในโลกพึงบูชา พึงรู้ว่าสถานที่นั้นคือสถูป ทุกคนควรเคารพ กราบไหว้ เวียนประทักษิณ และโปรยดอกไม้ ธูปเทียนลงบนสถานที่นั้น”
“อนึ่ง สุภูติ! กุลบุตรกุลธิดาผู้รับ ทรงจำ อ่าน ท่องพระสูตรนี้ หากถูกผู้อื่นดูหมิ่น พึงรู้ว่าผู้นั้นได้สร้างกรรมชั่วไว้ในอดีตชาติ สมควรตกนรก แต่เพราะในชาตินี้ถูกผู้อื่นดูหมิ่น กรรมชั่วในอดีตชาติก็จะสลายไป และจะได้บรรลุอนุตรสัมมาสัมโพธิญาณ”
“สุภูติ! เรานึกถึงอดีตกาลนับอสงไขยกัลป์ไม่ถ้วน เราได้พบพระพุทธเจ้า 8,400 โกฏินับหมื่นนับแสนพระองค์ ก่อนหน้าพระทีปังกรพุทธเจ้า เราได้ถวายการบูชาและปรนนิบัติทุกพระองค์โดยไม่เว้น หากมีผู้ใดในยุคปลายสามารถรับ ทรงจำ อ่าน ท่องพระสูตรนี้ บุญกุศลที่ได้รับนั้น เมื่อเทียบกับบุญกุศลที่เราได้จากการบูชาพระพุทธเจ้าทั้งหลาย ร้อยส่วนก็ไม่ถึงหนึ่งส่วน พันส่วนหมื่นส่วนโกฏิส่วนก็ไม่อาจเทียบได้ แม้แต่การคำนวณหรืออุปมาก็ไม่อาจเทียบได้”
“สุภูติ! หากกุลบุตรกุลธิดาในยุคปลาย สามารถรับ ทรงจำ อ่าน ท่องพระสูตรนี้ บุญกุศลที่ได้รับนั้น หากเรากล่าวโดยละเอียด อาจมีผู้ได้ยินแล้วเกิดความคลุ้มคลั่ง สงสัย ไม่เชื่อ สุภูติ! พึงรู้ว่าความหมายของพระสูตรนี้ไม่อาจคิดนึก ผลที่ได้รับก็ไม่อาจคิดนึก”
ในขณะนั้น สุภูติกราบทูลพระพุทธเจ้าว่า: “ข้าแต่พระผู้มีพระภาค! กุลบุตรกุลธิดาผู้ตั้งจิตมุ่งสู่อนุตรสัมมาสัมโพธิญาณ ควรดำรงอยู่อย่างไร? ควรข่มจิตอย่างไร?”
พระพุทธเจ้าตรัสตอบสุภูติว่า: “กุลบุตรกุลธิดาผู้ตั้งจิตมุ่งสู่อนุตรสัมมาสัมโพธิญาณ ควรเกิดจิตเช่นนี้: ‘เราควรช่วยให้สรรพสัตว์ทั้งปวงเข้าสู่นิพพาน แม้ช่วยให้สรรพสัตว์ทั้งปวงเข้าสู่นิพพานแล้ว ก็ไม่มีสัตว์ใดที่ได้เข้าสู่นิพพานจริง’ เพราะเหตุใดเล่า? หากพระโพธิสัตว์ยังมีความคิดว่ามีตัวตน มีบุคคล มีสัตว์ มีชีวิต ก็มิใช่พระโพธิสัตว์ เพราะเหตุใดเล่า? สุภูติ! แท้จริงแล้วไม่มีธรรมใดที่จะทำให้บรรลุอนุตรสัมมาสัมโพธิญาณได้”
“สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? ตถาคตได้บรรลุอนุตรสัมมาสัมโพธิญาณจากพระทีปังกรพุทธเจ้าหรือไม่?” “ไม่ใช่เช่นนั้น พระผู้มีพระภาค! ตามที่ข้าพระองค์เข้าใจความหมายที่พระพุทธองค์ตรัสไว้ พระองค์มิได้บรรลุอนุตรสัมมาสัมโพธิญาณจากพระทีปังกรพุทธเจ้า”
พระพุทธเจ้าตรัสว่า: “เป็นเช่นนั้น เป็นเช่นนั้น! สุภูติ! แท้จริงแล้วไม่มีธรรมใดที่ตถาคตได้บรรลุอนุตรสัมมาสัมโพธิญาณ สุภูติ! หากมีธรรมที่ตถาคตได้บรรลุอนุตรสัมมาสัมโพธิญาณ พระทีปังกรพุทธเจ้าก็คงไม่พยากรณ์เราว่า: ‘ในอนาคตเธอจะได้เป็นพระพุทธเจ้า มีพระนามว่าศากยมุนี’ เพราะไม่มีธรรมใดที่จะทำให้บรรลุอนุตรสัมมาสัมโพธิญาณ ดังนั้นพระทีปังกรพุทธเจ้าจึงพยากรณ์เราว่า: ‘ในอนาคตเธอจะได้เป็นพระพุทธเจ้า มีพระนามว่าศากยมุนี’ เพราะเหตุใดเล่า? เพราะตถาคตคือความเป็นเช่นนั้นเองของสรรพธรรม”
“หากมีผู้กล่าวว่า: ‘ตถาคตได้บรรลุอนุตรสัมมาสัมโพธิญาณ’ สุภูติ! แท้จริงแล้วไม่มีธรรมใดที่พระพุทธเจ้าได้บรรลุอนุตรสัมมาสัมโพธิญาณ สุภูติ! อนุตรสัมมาสัมโพธิญาณที่ตถาคตได้บรรลุนั้น ไม่มีจริงไม่มีเท็จ ดังนั้นตถาคตจึงกล่าวว่า: ‘สรรพธรรมล้วนเป็นพุทธธรรม’ สุภูติ! ที่กล่าวว่าสรรพธรรมนั้น แท้จริงแล้วไม่ใช่สรรพธรรม จึงเรียกว่าสรรพธรรม”
“สุภูติ! เปรียบเหมือนร่างกายของคนที่สูงใหญ่” สุภูติทูลว่า: “ข้าแต่พระผู้มีพระภาค! ตถาคตตรัสว่าร่างกายของคนที่สูงใหญ่ แท้จริงแล้วไม่ใช่ร่างกายใหญ่ จึงเรียกว่าร่างกายใหญ่”
“สุภูติ! พระโพธิสัตว์ก็เช่นกัน หากกล่าวว่า: ‘เราจะช่วยให้สรรพสัตว์นับไม่ถ้วนเข้าสู่นิพพาน’ ก็ไม่เรียกว่าพระโพธิสัตว์ เพราะเหตุใดเล่า? สุภูติ! ไม่มีธรรมใดที่เรียกว่าพระโพธิสัตว์ ดังนั้นพระพุทธเจ้าจึงตรัสว่า: ‘สรรพธรรมไม่มีตัวตน ไม่มีบุคคล ไม่มีสัตว์ ไม่มีชีวิต’ สุภูติ! หากพระโพธิสัตว์กล่าวว่า: ‘เราจะประดับพุทธเกษตร’ ก็ไม่เรียกว่าพระโพธิสัตว์ เพราะเหตุใดเล่า? ตถาคตกล่าวว่าการประดับพุทธเกษตรนั้น แท้จริงแล้วไม่ใช่การประดับ จึงเรียกว่าการประดับ สุภูติ! หากพระโพธิสัตว์เข้าใจธรรมที่ไม่มีตัวตนอย่างแจ่มแจ้ง ตถาคตจึงกล่าวว่าผู้นั้นเป็นพระโพธิสัตว์ที่แท้จริง
“สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? ตถาคตมีมังสจักษุหรือไม่?” “เป็นเช่นนั้น พระผู้มีพระภาค! ตถาคตมีมังสจักษุ”
“สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? ตถาคตมีทิพยจักษุหรือไม่?” “เป็นเช่นนั้น พระผู้มีพระภาค! ตถาคตมีทิพยจักษุ”
“สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? ตถาคตมีปัญญาจักษุหรือไม่?” “เป็นเช่นนั้น พระผู้มีพระภาค! ตถาคตมีปัญญาจักษุ”
“สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? ตถาคตมีธรรมจักษุหรือไม่?” “เป็นเช่นนั้น พระผู้มีพระภาค! ตถาคตมีธรรมจักษุ”
“สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? ตถาคตมีพุทธจักษุหรือไม่?” “เป็นเช่นนั้น พระผู้มีพระภาค! ตถาคตมีพุทธจักษุ”
“สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? เม็ดทรายในแม่น้ำคงคา พระพุทธเจ้าตรัสว่าเป็นทรายใช่หรือไม่?” “เป็นเช่นนั้น พระผู้มีพระภาค! ตถาคตตรัสว่าเป็นทราย”
“สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? หากมีแม่น้ำคงคามากมายเท่ากับจำนวนเม็ดทรายในแม่น้ำคงคาหนึ่งสาย และมีพุทธเกษตรมากมายเท่ากับจำนวนเม็ดทรายในแม่น้ำคงคาเหล่านั้น จะนับว่ามากหรือไม่?” “มากยิ่งนัก พระผู้มีพระภาค!”
พระพุทธเจ้าตรัสกับสุภูติว่า: “ในดินแดนทั้งหมดนั้น มีสรรพสัตว์ที่มีจิตต่างๆ กัน ตถาคตล้วนรู้ทั้งสิ้น เพราะเหตุใดเล่า? เพราะตถาคตกล่าวว่าจิตทั้งหลายล้วนไม่ใช่จิต จึงเรียกว่าจิต เพราะเหตุใดเล่า? สุภูติ! จิตในอดีตไม่อาจได้ จิตในปัจจุบันไม่อาจได้ จิตในอนาคตไม่อาจได้”
“สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? หากมีผู้ใดนำของมีค่าเจ็ดอย่างมาเต็มสามพันมหาสหัสโลกธาตุเพื่อทำทาน ผู้นั้นจะได้บุญมากหรือไม่?” “เป็นเช่นนั้น พระผู้มีพระภาค! ผู้นั้นจะได้บุญมากยิ่งนัก”
“สุภูติ! หากบุญมีอยู่จริง ตถาคตจะไม่กล่าวว่าได้บุญมาก เพราะบุญไม่มีอยู่จริง ตถาคตจึงกล่าวว่าได้บุญมาก” “สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? สามารถเห็นพระพุทธเจ้าด้วยรูปกายอันสมบูรณ์ได้หรือไม่?” “ไม่ใช่เช่นนั้น พระผู้มีพระภาค! ไม่ควรเห็นตถาคตด้วยรูปกายอันสมบูรณ์ เพราะเหตุใดเล่า? เพราะตถาคตกล่าวว่ารูปกายอันสมบูรณ์นั้น แท้จริงแล้วไม่ใช่รูปกายอันสมบูรณ์ จึงเรียกว่ารูปกายอันสมบูรณ์”
“สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? สามารถเห็นตถาคตด้วยมหาบุรุษลักษณะอันสมบูรณ์ได้หรือไม่?” “ไม่ใช่เช่นนั้น พระผู้มีพระภาค! ไม่ควรเห็นตถาคตด้วยมหาบุรุษลักษณะอันสมบูรณ์ เพราะเหตุใดเล่า? เพราะตถาคตกล่าวว่ามหาบุรุษลักษณะอันสมบูรณ์นั้น แท้จริงแล้วไม่ใช่ความสมบูรณ์ จึงเรียกว่ามหาบุรุษลักษณะอันสมบูรณ์”
“สุภูติ! เธออย่าคิดว่าตถาคตมีความคิดว่า: ‘เราควรแสดงธรรม’ อย่าคิดเช่นนั้น เพราะเหตุใดเล่า? หากผู้ใดกล่าวว่า: ‘ตถาคตมีธรรมที่แสดง’ นั่นคือการกล่าวร้ายพระพุทธเจ้า เพราะไม่เข้าใจสิ่งที่เรากล่าว สุภูติ! การแสดงธรรมนั้น ไม่มีธรรมใดที่จะแสดงได้ จึงเรียกว่าการแสดงธรรม” ในขณะนั้น พระสุภูติผู้มีปัญญากราบทูลพระพุทธเจ้าว่า: “ข้าแต่พระผู้มีพระภาค! จะมีสัตว์โลกในอนาคตที่ได้ฟังธรรมนี้แล้วเกิดศรัทธาหรือไม่?”
พระพุทธเจ้าตรัสว่า: “สุภูติ! พวกเขาไม่ใช่สัตว์โลก และก็ไม่ใช่ไม่ใช่สัตว์โลก เพราะเหตุใดเล่า? สุภูติ! สัตว์โลก สัตว์โลกนั้น ตถาคตกล่าวว่าไม่ใช่สัตว์โลก จึงเรียกว่าสัตว์โลก” สุภูติกราบทูลพระพุทธเจ้าว่า: “ข้าแต่พระผู้มีพระภาค! พระพุทธเจ้าบรรลุอนุตรสัมมาสัมโพธิญาณ เป็นการไม่ได้อะไรเลยใช่หรือไม่?”
“เป็นเช่นนั้น เป็นเช่นนั้น! สุภูติ! เราไม่ได้ธรรมแม้เพียงเล็กน้อยในอนุตรสัมมาสัมโพธิญาณ จึงเรียกว่าอนุตรสัมมาสัมโพธิญาณ”
“อนึ่ง สุภูติ! ธรรมนี้เสมอกัน ไม่มีสูงต่ำ จึงเรียกว่าอนุตรสัมมาสัมโพธิญาณ ด้วยการไม่มีตัวตน ไม่มีบุคคล ไม่มีสัตว์ ไม่มีชีวิต บำเพ็ญสรรพกุศลธรรม จึงจะได้บรรลุอนุตรสัมมาสัมโพธิญาณ สุภูติ! ที่เรียกว่ากุศลธรรมนั้น ตถาคตกล่าวว่าไม่ใช่กุศลธรรม จึงเรียกว่ากุศลธรรม”
“สุภูติ! หากมีผู้นำภูเขาสิเนรุในสามพันมหาสหัสโลกธาตุมารวมกันเป็นกองแก้วเจ็ดประการ แล้วนำไปบริจาคทาน แต่หากมีผู้รับทรงและสอนคัมภีร์ปรัชญาปารมิตานี้ แม้เพียงสี่บาทคาถา บุญของผู้นั้นจะมากกว่าบุญของคนก่อนหน้าร้อยเท่า พันเท่า หมื่นเท่า โกฏิเท่า จนไม่อาจเปรียบเทียบได้”
“สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? พวกเธออย่าคิดว่าตถาคตมีความคิดว่า: ‘เราจะช่วยสรรพสัตว์ให้หลุดพ้น’ สุภูติ! อย่าคิดเช่นนั้น เพราะเหตุใดเล่า? แท้จริงแล้วไม่มีสัตว์โลกที่ตถาคตช่วยให้หลุดพ้น หากมีสัตว์โลกที่ตถาคตช่วยให้หลุดพ้น ตถาคตก็จะมีความคิดว่ามีตัวตน มีบุคคล มีสัตว์ มีชีวิต สุภูติ! ตถาคตกล่าวว่า: ‘ผู้ที่มีตัวตนนั้น แท้จริงแล้วไม่มีตัวตน’ แต่ปุถุชนกลับคิดว่ามีตัวตน สุภูติ! ปุถุชนนั้น ตถาคตกล่าวว่าไม่ใช่ปุถุชน”
“สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? สามารถเห็นตถาคตด้วยมหาบุรุษลักษณะ 32 ประการได้หรือไม่?” สุภูติทูลว่า: “เป็นเช่นนั้น เป็นเช่นนั้น! สามารถเห็นตถาคตด้วยมหาบุรุษลักษณะ 32 ประการ”
พระพุทธเจ้าตรัสว่า: “สุภูติ! หากเห็นตถาคตด้วยมหาบุรุษลักษณะ 32 ประการ พระเจ้าจักรพรรดิก็คือตถาคต” สุภูติกราบทูลพระพุทธเจ้าว่า: “ข้าแต่พระผู้มีพระภาค! ตามที่ข้าพระองค์เข้าใจความหมายที่พระพุทธองค์ตรัสไว้ ไม่ควรเห็นตถาคตด้วยมหาบุรุษลักษณะ 32 ประการ”
ในขณะนั้น พระผู้มีพระภาคได้ตรัสคาถาว่า: “หากเห็นเราด้วยรูป แสวงหาเราด้วยเสียง ผู้นั้นดำเนินในทางผิด ไม่อาจเห็นตถาคต”
“สุภูติ! หากเธอคิดว่า: ‘ตถาคตไม่ได้บรรลุอนุตรสัมมาสัมโพธิญาณด้วยลักษณะอันสมบูรณ์’ สุภูติ! อย่าคิดเช่นนั้น: ตถาคตไม่ได้บรรลุอนุตรสัมมาสัมโพธิญาณด้วยลักษณะอันสมบูรณ์”
“สุภูติ! หากเธอคิดว่า: ‘ผู้ที่ตั้งจิตมุ่งสู่อนุตรสัมมาสัมโพธิญาณ กล่าวว่าสรรพธรรมดับสูญ’ อย่าคิดเช่นนั้น เพราะเหตุใดเล่า? ผู้ที่ตั้งจิตมุ่งสู่อนุตรสัมมาสัมโพธิญาณ ไม่กล่าวถึงลักษณะแห่งความดับสูญของธรรม”
“สุภูติ! หากพระโพธิสัตว์นำของมีค่าเจ็ดอย่างมาเต็มโลกธาตุเท่าเม็ดทรายในแม่น้ำคงคาเพื่อทำทาน แต่หากมีผู้รู้ว่าสรรพธรรมไม่มีตัวตน และบรรลุขันติ พระโพธิสัตว์ผู้นี้จะได้บุญมากกว่าพระโพธิสัตว์คนแรก สุภูติ! เพราะพระโพธิสัตว์ทั้งหลายไม่รับบุญ”
สุภูติกราบทูลพระพุทธเจ้าว่า: “ข้าแต่พระผู้มีพระภาค! เหตุใดพระโพธิสัตว์จึงไม่รับบุญ?”
“สุภูติ! บุญที่พระโพธิสัตว์สร้างนั้น ไม่ควรยึดติด ดังนั้นจึงกล่าวว่าไม่รับบุญ”
“สุภูติ! หากมีผู้กล่าวว่า: ‘ตถาคตมาหรือไป นั่งหรือนอน’ ผู้นั้นไม่เข้าใจความหมายที่เรากล่าว เพราะเหตุใดเล่า? ตถาคตนั้น ไม่มีที่มา ไม่มีที่ไป จึงเรียกว่าตถาคต”
“สุภูติ! หากกุลบุตรกุลธิดา ทำลายสามพันมหาสหัสโลกธาตุให้แตกเป็นอนุภาคเล็กๆ เธอคิดอย่างไร? อนุภาคเหล่านี้จะมากหรือไม่?”
“มากยิ่งนัก พระผู้มีพระภาค! เพราะเหตุใดเล่า? หากอนุภาคเหล่านี้มีอยู่จริง พระพุทธเจ้าก็จะไม่ตรัสว่าเป็นอนุภาค เพราะเหตุใดเล่า? พระพุทธเจ้าตรัสว่าอนุภาค แท้จริงแล้วไม่ใช่อนุภาค จึงเรียกว่าอนุภาค ข้าแต่พระผู้มีพระภาค! สามพันมหาสหัสโลกธาตุที่ตถาคตตรัสถึงนั้น แท้จริงแล้วไม่ใช่โลกธาตุ จึงเรียกว่าโลกธาตุ เพราะเหตุใดเล่า? หากโลกธาตุมีอยู่จริง ก็จะเป็นลักษณะแห่งความรวมกัน ตถาคตตรัสว่าลักษณะแห่งความรวมกันนั้น แท้จริงแล้วไม่ใช่ลักษณะแห่งความรวมกัน จึงเรียกว่าลักษณะแห่งความรวมกัน”
“สุภูติ! ลักษณะแห่งความรวมกันนั้น ไม่อาจกล่าวได้ แต่ปุถุชนกลับยึดติดในสิ่งนั้น”
“สุภูติ! หากมีผู้กล่าวว่า: ‘พระพุทธเจ้าตรัสถึงความเห็นว่ามีตัวตน ความเห็นว่ามีบุคคล ความเห็นว่ามีสัตว์ ความเห็นว่ามีชีวิต’ สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? ผู้นั้นเข้าใจความหมายที่เรากล่าวหรือไม่?”
“ข้าแต่พระผู้มีพระภาค! ผู้นั้นไม่เข้าใจความหมายที่ตถาคตตรัส เพราะเหตุใดเล่า? พระผู้มีพระภาคตรัสว่าความเห็นว่ามีตัวตน ความเห็นว่ามีบุคคล ความเห็นว่ามีสัตว์ ความเห็นว่ามีชีวิตนั้น แท้จริงแล้วไม่ใช่ความเห็นว่ามีตัวตน ความเห็นว่ามีบุคคล ความเห็นว่ามีสัตว์ ความเห็นว่ามีชีวิต จึงเรียกว่าความเห็นว่ามีตัวตน ความเห็นว่ามีบุคคล ความเห็นว่ามีสัตว์ ความเห็นว่ามีชีวิต”
“สุภูติ! ผู้ที่ตั้งจิตมุ่งสู่อนุตรสัมมาสัมโพธิญาณนั้น ควรรู้ ควรเห็น ควรเชื่อในสรรพธรรมเช่นนี้ ไม่ควรเกิดลักษณะแห่งธรรม สุภูติ! ที่เรียกว่าลักษณะแห่งธรรมนั้น ตถาคตกล่าวว่าไม่ใช่ลักษณะแห่งธรรม จึงเรียกว่าลักษณะแห่งธรรม”
“สุภูติ! หากมีผู้นำของมีค่าเจ็ดอย่างมาเต็มโลกธาตุอันนับไม่ถ้วนเพื่อทำทาน แต่หากมีกุลบุตรกุลธิดาผู้ตั้งจิตเป็นพระโพธิสัตว์ รับทรงคัมภีร์นี้ แม้เพียงสี่บาทคาถา รับ ทรงจำ อ่าน ท่อง และแสดงแก่ผู้อื่น บุญของผู้นั้นจะมากกว่า จะแสดงแก่ผู้อื่นอย่างไร? ไม่ยึดติดในลักษณะ ไม่หวั่นไหว เพราะเหตุใดเล่า? สังขารทั้งปวง เหมือนความฝัน มายา ฟองน้ำ เงา เหมือนน้ำค้างและสายฟ้า พึงพิจารณาเห็นเช่นนี้”
เมื่อพระพุทธเจ้าตรัสพระสูตรนี้จบลง พระสุภูติผู้เฒ่าและเหล่าภิกษุ ภิกษุณี อุบาสก อุบาสิกา เทวดา มนุษย์ และอสูรทั้งปวงในโลก ได้ฟังพระธรรมเทศนาของพระพุทธองค์แล้ว ต่างปลื้มปีติยินดียิ่ง เชื่อถือ รับไว้ และปฏิบัติตาม
คำแปลภาษาง่ายของ “พระสูตรเพชร”
ข้าพเจ้าได้สดับมาแล้วอย่างนี้:สมัยหนึ่ง พระผู้มีพระภาคประทับอยู่ ณ พระเชตวันอารามของอนาถบิณฑิกเศรษฐี เขตเมืองสาวัตถี พร้อมด้วยภิกษุสงฆ์หมู่ใหญ่ประมาณ 1,250 รูป ครั้งนั้น เวลาเช้า พระผู้มีพระภาคทรงนุ่งห่มแล้ว ทรงถือบาตรและจีวรเสด็จเข้าไปบิณฑบาตยังเมืองสาวัตถี เสด็จเที่ยวบิณฑบาตในเมืองนั้นตามลำดับ แล้วเสด็จกลับมายังพระอาราม เสวยพระกระยาหารเสร็จ ทรงเก็บบาตรและจีวร ชำระพระบาทแล้ว ประทับนั่งบนอาสนะที่ปูลาดไว้
นานมาแล้ว ในดินแดนที่เรียกว่ากรุงสาวัตถี มีสวนงดงามแห่งหนึ่งชื่อว่าเชตวันวิหาร อารามของอนาถบิณฑิกเศรษฐี วันหนึ่ง พระพุทธเจ้าและสาวกของพระองค์ 1,250 รูป กำลังพักผ่อนอยู่ที่นั่น
เมื่อถึงเวลาเที่ยง พระพุทธเจ้าทรงเตรียมตัวเพื่อออกไปบิณฑบาตในเมือง พระองค์ทรงครองจีวร ถือบาตร แล้วเสด็จเข้าไปในกรุงสาวัตถีอันคึกคัก ในเมือง พระพุทธเจ้าทรงเสด็จผ่านไปทีละบ้าน รับอาหารที่ผู้คนถวายด้วยความศรัทธา
เมื่อทรงบิณฑบาตเสร็จแล้ว พระพุทธเจ้าเสด็จกลับมายังสวนพร้อมด้วยบาตรที่เต็ม พระองค์ประทับนั่งลงและฉันพระกระยาหารอย่างสงบ หลังจากเสวยเสร็จ พระพุทธเจ้าทรงเก็บจีวรและบาตรอย่างระมัดระวัง ล้างพระบาท แล้วจึงทรงเลือกที่สบายเพื่อประทับนั่ง
ในขณะนั้น หนึ่งในสาวกของพระองค์ถามด้วยความอยากรู้ว่า “พระพุทธเจ้าข้า พระองค์ทรงทำเช่นนี้ทุกวันหรือ?”
พระพุทธเจ้าทรงยิ้มและตรัสตอบว่า “ใช่แล้ว นี่เป็นส่วนหนึ่งของการปฏิบัติของเรา การออกไปบิณฑบาตทุกวัน เราไม่เพียงแต่ได้รับอาหาร แต่ยังได้สร้างความสัมพันธ์กับผู้คนและเผยแผ่คำสอนของเราด้วย”
สาวกพยักหน้าอย่างเข้าใจและกล่าวว่า “ข้าพระองค์เข้าใจแล้ว นี่ไม่ใช่เพียงเพื่อตอบสนองความต้องการของร่างกาย แต่ยังเพื่อบำรุงเลี้ยงจิตวิญญาณด้วย”
พระพุทธเจ้าทรงมองสาวกของพระองค์ด้วยความยินดี พร้อมที่จะเริ่มการสอนในวันนั้น
ขณะนั้น พระสุภูติผู้เถระในหมู่สงฆ์ลุกจากอาสนะ ห่มจีวรเฉวียงบ่าขวา คุกเข่าขวาลงบนพื้น ประนมมือกราบทูลพระพุทธเจ้าว่า: “ข้าแต่พระผู้มีพระภาค ช่างน่าอัศจรรย์! พระตถาคตทรงคุ้มครองพระโพธิสัตว์ทั้งหลายด้วยดี ทรงมอบหมายพระโพธิสัตว์ทั้งหลายด้วยดี ข้าแต่พระผู้มีพระภาค กุลบุตรหรือกุลธิดาผู้มุ่งสู่อนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณ ควรดำรงจิตอย่างไร? ควรข่มจิตอย่างไร?”
เมื่อพระพุทธเจ้าประทับนั่งลงแล้ว ในหมู่สาวกมีพระเถระผู้ทรงคุณธรรมรูปหนึ่งนามว่าสุภูติ ท่านเห็นว่าทุกคนสงบลงแล้ว จึงคิดว่าถึงเวลาที่จะทูลถามคำถามสำคัญกับพระพุทธเจ้า
สุภูติลุกขึ้นยืน จัดจีวรอย่างนอบน้อม เปิดบ่าขวา ท่านเดินไปหน้าพระพุทธเจ้า คุกเข่าขวาลงกับพื้น ประนมมือ แล้วกล่าวด้วยความเคารพว่า “ข้าแต่พระพุทธเจ้าผู้เจริญ พระองค์ช่างยอดเยี่ยมนัก! พระองค์ทรงดูแลและชี้แนะพวกเราผู้ปฏิบัติธรรมอย่างละเอียดถี่ถ้วนเสมอ ข้าพระองค์มีคำถามที่อยากจะทูลถามพระองค์”
พระพุทธเจ้าทรงพยักพระพักตร์อย่างอ่อนโยน เป็นสัญญาณให้สุภูติกล่าวต่อ
สุภูติสูดลมหายใจลึก แล้วทูลถามว่า “สำหรับกุลบุตรและกุลธิดาผู้มีจิตใจดีงาม ที่ปรารถนาจะแสวงหาปัญญาและการตรัสรู้อันสูงสุด พระองค์มีคำแนะนำอันใดหรือไม่? พวกเขาควรดำรงจิตอย่างไร? และจะเอาชนะความทุกข์และความยึดมั่นถือมั่นในใจได้อย่างไร?”
คำถามนี้ดึงดูดความสนใจของทุกคนที่อยู่ ณ ที่นั้น ทุกคนตั้งใจฟัง รอคอยคำตอบจากพระพุทธเจ้า พระพุทธเจ้าทรงยิ้ม เตรียมที่จะเริ่มการสอนของพระองค์
ในหมู่คนเหล่านั้น มีสาวกหนุ่มคนหนึ่งถามเพื่อนข้างๆ เบาๆ ว่า “พระเถระสุภูติถามหมายความว่าอย่างไรหรือ?”
เพื่อนของเขาอธิบายเสียงเบาว่า “ท่านกำลังถามว่าจะเป็นผู้ปฏิบัติธรรมที่แท้จริงได้อย่างไร จะรักษาทัศนคติที่ถูกต้องได้อย่างไร และจะเอาชนะอุปสรรคในใจของเราได้อย่างไร นี่เป็นคำถามที่สำคัญมากสำหรับพวกเราทุกคน”
สาวกหนุ่มพยักหน้าด้วยความเข้าใจ แล้วตั้งใจรอฟังคำตอบจากพระพุทธเจ้า
พระพุทธเจ้าตรัสว่า: “ดีละ ดีละ สุภูติ! ดังที่เธอกล่าวว่า ‘พระตถาคตทรงคุ้มครองพระโพธิสัตว์ทั้งหลายด้วยดี ทรงมอบหมายพระโพธิสัตว์ทั้งหลายด้วยดี’ บัดนี้ จงฟังให้ดี เราจะอธิบายให้เธอฟัง กุลบุตรหรือกุลธิดาผู้มุ่งสู่อนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณ ควรดำรงจิตดังนี้ ควรข่มจิตดังนี้” “พระเจ้าข้า ข้าพระองค์ปรารถนาจะฟัง”
พระพุทธเจ้าทรงสดับคำถามของสุภูติจบ พระพักตร์แย้มยิ้มด้วยความพอพระทัย พระองค์ตรัสชมเชยว่า “ดีมาก ดีมากทีเดียว สุภูติ! เจ้าพูดถูกต้องแล้ว เราห่วงใยและชี้แนะเหล่าผู้ปฏิบัติธรรมทั้งหลายอยู่เสมอ”
พระพุทธเจ้าทรงทอดพระเนตรไปรอบๆ มองดูเหล่าสาวกที่กำลังรอคอยอย่างใจจดใจจ่อ แล้วตรัสต่อว่า “บัดนี้ ขอให้ทุกคนตั้งใจฟังให้ดี เราจะบอกพวกเจ้าว่า กุลบุตรและกุลธิดาผู้มีจิตใจดีงามที่ปรารถนาจะแสวงหาปัญญาอันสูงสุด ควรจะดำรงจิตอย่างไร และจะเอาชนะความทุกข์ในใจได้อย่างไร”
สุภูติและสาวกคนอื่นๆ ต่างพากันพยักหน้าอย่างตื่นเต้น พร้อมเปล่งเสียงพร้อมกันว่า “ดีจริงๆ พระพุทธเจ้าข้า! พวกเรากระหายที่จะฟังคำสอนของพระองค์”
ในขณะนั้น มีสาวกอาวุโสคนหนึ่งในหมู่คนกระซิบอธิบายให้คนข้างๆ ฟังว่า “อนุตรสัมมาสัมโพธิจิตที่พระพุทธเจ้าจะทรงแสดงนั้น คือความตั้งใจแน่วแน่ที่จะแสวงหาการตรัสรู้อันสูงสุด นี่เป็นหลักธรรมที่ลึกซึ้งมากทีเดียว”
สาวกหนุ่มที่อยู่ข้างๆ ได้ยินดังนั้น จึงเบิกตากว้างพูดว่า “โอ้โฮ ฟังดูยากจัง ไม่รู้ว่าพระพุทธเจ้าจะทรงอธิบายอย่างไรนะ?”
สาวกอาวุโสยิ้มและกล่าวว่า “อย่าเพิ่งรีบร้อน ตั้งใจฟังคำสอนของพระพุทธเจ้าเถิด เชื่อเถอะว่าพระองค์จะทรงอธิบายในแบบที่พวกเราทุกคนเข้าใจได้แน่นอน”
ทั้งสวนเงียบสงบลงทันที ทุกคนกลั้นหายใจ ตั้งใจรอฟังคำสอนที่กำลังจะมาถึงจากพระพุทธเจ้า สายลมอ่อนๆ พัดผ่าน ใบไม้ไหวเสียงซู่ซ่า ราวกับว่าธรรมชาติก็กำลังตั้งใจฟังปัญญาที่กำลังจะเปิดเผยเช่นกัน
พระพุทธเจ้าตรัสแก่พระสุภูติว่า: “พระโพธิสัตว์มหาสัตว์ทั้งหลายควรข่มจิตดังนี้: ‘สรรพสัตว์ทั้งปวง ไม่ว่าจะเกิดจากไข่ เกิดในครรภ์ เกิดในที่ชื้นแฉะ หรือเกิดโดยการแปลงกาย ไม่ว่าจะมีรูป ไม่มีรูป มีสัญญา ไม่มีสัญญา หรือมิใช่มีสัญญามิใช่ไม่มีสัญญา เราจะนำพาทั้งหมดเข้าสู่นิพพานอันไม่มีส่วนเหลือ และปลดเปลื้องพวกเขา แม้จะปลดเปลื้องสรรพสัตว์มากมายเหลือคณานับเช่นนี้ แต่ก็ไม่มีสรรพสัตว์ใดได้รับการปลดเปลื้องจริง’ เพราะเหตุใด? สุภูติ! หากพระโพธิสัตว์ยังมีอัตตสัญญา ปุคคลสัญญา สัตตสัญญา ชีวสัญญา ก็มิใช่พระโพธิสัตว์”
พระพุทธเจ้าทรงมองสุภูติด้วยความเมตตา แล้วเริ่มการสอนของพระองค์: “สุภูติ ผู้ที่ปรารถนาจะเป็นนักปฏิบัติธรรมที่ยิ่งใหญ่ ควรระงับจิตของตนเช่นนี้ พวกเขาควรคิดว่า:”
พระพุทธเจ้าทรงกระแอมเบาๆ แล้วตรัสด้วยน้ำเสียงอ่อนโยนแต่หนักแน่นว่า: “‘ในโลกนี้ มีชีวิตหลากหลายรูปแบบ บางชีวิตเกิดจากไข่ บางชีวิตเกิดในครรภ์มารดา บางชีวิตเติบโตในที่ชื้นแฉะ บางชีวิตปรากฏขึ้นอย่างฉับพลัน บางชีวิตเรามองเห็น บางชีวิตเรามองไม่เห็น บางชีวิตมีความคิด บางชีวิตไม่มีความคิด บางชีวิตไม่อาจกล่าวได้ว่ามีหรือไม่มีความคิด เราจะช่วยเหลือชีวิตทั้งหมดนี้ ให้ได้รับความสงบและการหลุดพ้นในที่สุด’”
พระพุทธเจ้าทรงหยุดชั่วครู่ ทอดพระเนตรดูสีหน้าครุ่นคิดของเหล่าสาวก แล้วตรัสต่อว่า: “แต่สุภูติ ที่นี่มีความลับสำคัญอยู่ แม้เราจะกล่าวว่าจะช่วยชีวิตนับไม่ถ้วนให้หลุดพ้น แต่ในความเป็นจริง ไม่มีชีวิตใดได้รับการหลุดพ้นอย่างแท้จริง เจ้ารู้หรือไม่ว่าเพราะเหตุใด?”
สุภูติและสาวกคนอื่นๆ ต่างส่ายหน้าด้วยความสงสัย พระพุทธเจ้าทรงยิ้มและอธิบายว่า: “เพราะหากนักปฏิบัติธรรมยังมีแนวคิดเรื่อง ‘ตัวตน’ ในใจ ยังเชื่อว่ามี ‘ผู้อื่น’ ‘สัตว์’ หรือ ‘ชีวิต’ เป็นแนวคิดที่ตายตัว เขาก็ยังไม่ใช่นักปฏิบัติธรรมที่แท้จริง”
เมื่อได้ยินเช่นนี้ สาวกหนุ่มคนหนึ่งอดไม่ได้ที่จะถามพี่ชายทางธรรมข้างๆ เบาๆ ว่า: “นี่หมายความว่าอย่างไรหรือ? ฟังดูขัดแย้งกันนะ”
พี่ชายทางธรรมของเขาตอบเสียงเบาว่า: “พระพุทธเจ้ากำลังสอนให้เราช่วยเหลือผู้อื่นด้วยจิตที่ไม่ยึดมั่นถือมั่นในตัวตน ไม่ยึดติดกับความคิดที่ว่า ‘เรากำลังช่วยเหลือคนอื่น’ แต่ให้ทำไปอย่างเป็นธรรมชาติ”
สาวกหนุ่มพยักหน้าอย่างครึ่งเข้าใจครึ่งไม่เข้าใจ ใบหน้ายังคงแสดงถึงความครุ่นคิด
พระพุทธเจ้าทอดพระเนตรดูเหล่าสาวกที่กำลังครุ่นคิดอย่างจริงจัง ทรงยิ้มด้วยความพอพระทัย พระองค์ทรงทราบดีว่าหลักธรรมนี้ลึกซึ้งมาก ต้องใช้เวลาในการทำความเข้าใจและปฏิบัติ แต่พระองค์ทรงเชื่อว่า หากรักษาจิตใจให้เปิดกว้างและถ่อมตนอยู่เสมอ ทุกคนจะสามารถเข้าถึงปัญญานี้ได้ในที่สุด
“อีกประการหนึ่ง สุภูติ! พระโพธิสัตว์ไม่ควรยึดติดในธรรมใดๆ เมื่อบำเพ็ญทาน ไม่ควรยึดติดในรูป เสียง กลิ่น รส สัมผัส และธรรมารมณ์ สุภูติ! พระโพธิสัตว์ควรบำเพ็ญทานเช่นนี้ โดยไม่ยึดติดในลักษณะใดๆ เพราะเหตุใด? หากพระโพธิสัตว์บำเพ็ญทานโดยไม่ยึดติดในลักษณะ บุญกุศลนั้นย่อมประมาณมิได้”
พระพุทธเจ้าทรงเห็นสีหน้าครุ่นคิดของเหล่าสาวก ทรงทราบว่าพวกเขาต้องการคำแนะนำเพิ่มเติม จึงตรัสว่า: “สุภูติ ข้าจะบอกเรื่องสำคัญอีกเรื่องหนึ่งแก่เจ้า”
สุภูติจึงมุ่งความสนใจไปที่พระพุทธเจ้าทันที พร้อมที่จะรับฟังปัญญาเพิ่มเติม
พระพุทธเจ้าตรัสอย่างอ่อนโยนว่า: “นักปฏิบัติธรรมที่แท้จริง เมื่อทำความดี ไม่ควรยึดติดกับสิ่งใด โดยเฉพาะอย่างยิ่งในยามทำทาน ต้องระวังเรื่องนี้ให้มาก”
“ทานคืออะไรหรือ?” สาวกหนุ่มคนหนึ่งถามเบาๆ
พระเถระที่นั่งข้างๆ อธิบายว่า: “ทานคือการให้ หมายถึงการช่วยเหลือผู้อื่น”
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้า แล้วตรัสต่อว่า: “เมื่อเราทำทาน เราไม่ควรยึดติดกับสิ่งที่เราเห็น ได้ยิน ได้กลิ่น ลิ้มรส สัมผัส หรือแม้แต่สิ่งที่เราคิด”
พระองค์ทรงมองไปรอบๆ เพื่อให้แน่ใจว่าทุกคนกำลังตั้งใจฟัง แล้วทรงเน้นย้ำว่า: “นักปฏิบัติธรรมควรทำทานเช่นนี้: ไม่ยึดติดกับรูปแบบใดๆ พวกเจ้ารู้หรือไม่ว่าเพราะเหตุใด?” เหล่าสาวกส่ายหน้า รอคอยคำอธิบายจากพระพุทธเจ้า
พระพุทธเจ้าทรงยิ้มและตรัสว่า: “เพราะหากผู้ใดสามารถทำทานโดยไม่ยึดติดกับรูปแบบใดๆ บุญกุศลที่เขาจะได้รับนั้นยิ่งใหญ่เกินกว่าจะพรรณนาได้”
ในตอนนี้ สาวกอาวุโสคนหนึ่งกล่าวอย่างครุ่นคิดว่า: “พระพุทธเจ้าข้า พระองค์กำลังบอกพวกเราว่า เมื่อทำความดี อย่าคิดถึงแต่ผลตอบแทนที่ตนเองจะได้รับใช่หรือไม่?”
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้าด้วยความพอพระทัย: “ถูกต้อง เจ้าเข้าใจได้ดีมาก สิ่งสำคัญคือการกระทำเอง ไม่ใช่ผลลัพธ์ที่การกระทำนั้นนำมา”
สาวกหนุ่มดูเหมือนจะสับสนเล็กน้อย: “แต่ถ้าเราไม่สนใจผลลัพธ์ เราจะรู้ได้อย่างไรว่าเราทำถูกหรือผิด?”
พระพุทธเจ้าทรงมองดูชายหนุ่มด้วยความเมตตา: “คำถามที่ดี ประเด็นไม่ใช่การไม่สนใจผลลัพธ์เลย แต่เป็นการไม่ยึดติดกับผลลัพธ์ เราควรมุ่งเน้นที่ปัจจุบันขณะ ใช้จิตใจที่บริสุทธิ์ในการช่วยเหลือผู้อื่น แทนที่จะคิดว่าตัวเองจะได้อะไรตอบแทน”
หลังจากฟังจบ เหล่าสาวกต่างครุ่นคิด สวนเงียบสงบ มีเพียงเสียงลมพัดใบไม้เบาๆ ทุกคนกำลังพยายามทำความเข้าใจปัญญาอันลึกซึ้งและนำไปใช้ได้จริงนี้
“สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? อากาศทางทิศตะวันออกสามารถวัดได้หรือไม่?” “ไม่ได้ พระเจ้าข้า”
พระพุทธเจ้าทรงทอดพระเนตรดูสีหน้าครุ่นคิดของเหล่าสาวก จึงทรงตัดสินพระทัยใช้อุปมาเพื่อช่วยให้พวกเขาเข้าใจได้ดียิ่งขึ้น พระองค์หันไปทางสุภูติ แล้วตรัสถามอย่างอ่อนโยนว่า “สุภูติ เราจะถามเจ้าสักคำถามหนึ่ง”
สุภูติเงยหน้าขึ้นทันที ตอบอย่างนอบน้อมว่า “พระเจ้าข้า ข้าพระองค์ขอน้อมรับฟัง”
พระพุทธเจ้าทรงชี้ไปที่ท้องฟ้าทางทิศตะวันออก แล้วตรัสถามว่า “เจ้าคิดว่าท้องฟ้าทางทิศตะวันออกกว้างใหญ่เพียงใด? เราสามารถวัดขนาดของมันได้หรือไม่?”
สุภูติชะงักไปครู่หนึ่ง แล้วมองไปรอบๆ สาวกคนอื่นๆ ก็เงยหน้ามองท้องฟ้าเช่นกัน ใบหน้าของพวกเขาแสดงถึงความครุ่นคิด
สาวกหนุ่มคนหนึ่งพูดเบาๆ ว่า “โอ้ คำถามนี้ยากจริงๆ ท้องฟ้าดูกว้างใหญ่มาก”
พี่ชายทางธรรมที่อยู่ข้างๆ พยักหน้า “ใช่ รู้สึกเหมือนไม่มีที่สิ้นสุดเลย”
สุภูติครุ่นคิดอยู่ครู่หนึ่ง แล้วตอบอย่างมั่นใจว่า “ไม่ได้ พระพุทธองค์ พวกเราไม่สามารถวัดขนาดของท้องฟ้าทางทิศตะวันออกได้”
“สุภูติ! อากาศทางทิศใต้ ทิศตะวันตก ทิศเหนือ ทิศเบื้องบน ทิศเบื้องล่าง และทิศทั้งสี่ สามารถวัดได้หรือไม่?” “ไม่ได้ พระเจ้าข้า”
พระพุทธเจ้าทรงเห็นสายตาที่จดจ่อของเหล่าสาวก จึงทรงตัดสินพระทัยสานต่ออุปมาของพระองค์ พระองค์หันไปทางสุภูติอีกครั้ง แล้วตรัสถามอย่างอ่อนโยนว่า “สุภูติ แล้วท้องฟ้าทางทิศใต้ ทิศตะวันตก ทิศเหนือล่ะ? รวมถึงทิศตะวันออกเฉียงใต้ ทิศตะวันตกเฉียงใต้ ทิศตะวันออกเฉียงเหนือ ทิศตะวันตกเฉียงเหนือ ทั้งสี่มุม และพื้นที่เบื้องบนและเบื้องล่าง เราสามารถวัดขนาดของพวกมันได้หรือไม่?”
สุภูติและสาวกคนอื่นๆ เมื่อได้ยินคำถามนี้ ต่างก็เงยหน้ามองท้องฟ้าโดยไม่รู้ตัว แล้วก้มลงมองพื้น สายตาของพวกเขากวาดมองไปรอบทิศ ราวกับกำลังพยายามจินตนาการถึงความกว้างใหญ่ของจักรวาล
สาวกหนุ่มคนหนึ่งกระซิบกับเพื่อนข้างๆ ว่า “ว้าว ลองจินตนาการดูสิว่าจักรวาลนี้ใหญ่โตขนาดไหน!”
เพื่อนของเขาพยักหน้า ตอบว่า “ใช่ รู้สึกเหมือนไม่ว่าจะมองไปทางไหน ก็ไม่เห็นจุดสิ้นสุดเลย”
สุภูติสูดหายใจลึก แล้วตอบอย่างมั่นใจว่า “ไม่ได้ พระพุทธองค์ พื้นที่ในทิศทางเหล่านี้ล้วนไม่สามารถวัดได้”
พระพุทธเจ้าทรงยิ้มพลางพยักพระพักตร์ ดูเหมือนจะพอพระทัยกับคำตอบนี้
ในขณะนั้น พระเถระผู้อยากรู้อยากเห็นรูปหนึ่งอดไม่ได้ที่จะทูลถามว่า “พระพุทธเจ้าข้า พระองค์กำลังจะบอกอะไรแก่พวกเราใช่หรือไม่? เหตุใดพระองค์จึงให้พวกเราคิดถึงพื้นที่อันกว้างใหญ่ไพศาลเช่นนี้?”
พระพุทธเจ้าทรงมองดูพระเถระรูปนี้ด้วยความเมตตา แล้วตรัสว่า “คำถามที่ดีมาก พวกเรากำลังค่อยๆ เข้าใกล้สัจธรรม ให้เราลงลึกต่อไปอีกสักหน่อย แล้วพวกเจ้าจะเข้าใจความหมายลึกซึ้งของอุปมานี้”
“สุภูติ! บุญกุศลของพระโพธิสัตว์ผู้บำเพ็ญทานโดยไม่ยึดติดในลักษณะก็เช่นเดียวกัน ไม่อาจประมาณได้ สุภูติ! พระโพธิสัตว์ควรปฏิบัติตามคำสอนเท่านั้น”
พระพุทธเจ้าทรงทอดพระเนตรดูสายตาเปี่ยมความคาดหวังของเหล่าสาวก ทรงทราบว่าถึงเวลาที่จะเปิดเผยความหมายที่แท้จริงของอุปมานี้แล้ว พระองค์ทรงยิ้มแล้วตรัสว่า “สุภูติ เจ้ายังจำเรื่องทานที่เราพูดถึงเมื่อครู่ได้หรือไม่?”
สุภูติและสาวกคนอื่นๆ พากันพยักหน้า ตั้งใจฟังอย่างจดจ่อ
พระพุทธเจ้าตรัสต่อว่า “เมื่อผู้ปฏิบัติธรรมให้ทาน หากสามารถไม่ยึดติดกับรูปแบบใดๆ ไม่หวังผลตอบแทน บุญกุศลที่เขาจะได้รับนั้น ก็เปรียบเสมือนพื้นที่ในจักรวาลที่เราเพิ่งพูดถึง คือไม่สามารถวัดได้”
เมื่อได้ยินเช่นนี้ ดวงตาของเหล่าสาวกเปล่งประกาย ดูเหมือนจะเริ่มเข้าใจหลักธรรมอันลึกซึ้งนี้
สาวกหนุ่มคนหนึ่งอุทานด้วยความตื่นเต้น “โอ้! พระองค์หมายความว่า การให้ทานด้วยใจบริสุทธิ์จะนำมาซึ่งบุญกุศลอันไม่มีที่สิ้นสุดใช่หรือไม่?”
พระพุทธเจ้าทรงพยักพระพักตร์อย่างเมตตา “ถูกต้อง เช่นเดียวกับความกว้างใหญ่ไพศาลของจักรวาล บุญกุศลที่เกิดจากการกระทำความดีอย่างบริสุทธิ์ก็ไม่อาจพรรณนาได้ด้วยคำพูด”
ในขณะนั้น สุภูติทูลถามด้วยความสงสัย “พระพุทธเจ้าข้า แล้วพวกเราควรปฏิบัติอย่างไร? ดูเหมือนจะเป็นระดับที่สูงมาก”
พระพุทธเจ้าตรัสตอบอย่างอ่อนโยน “สุภูติ ผู้ปฏิบัติธรรมเพียงแค่ดำเนินชีวิตตามคำสอนของเราก็พอ ไม่จำเป็นต้องพยายามไขว่คว้าอะไร เพียงแค่ตั้งใจปฏิบัติ รักษาจิตใจให้บริสุทธิ์ ก็จะสามารถบรรลุถึงระดับนี้ได้โดยธรรมชาติ”
เมื่อได้ยินเช่นนี้ เหล่าสาวกต่างครุ่นคิด บางคนแสดงสีหน้าเหมือนเพิ่งเข้าใจ บางคนยังคงพยายามทำความเข้าใจหลักธรรมอันลึกซึ้งนี้
พระเถระรูปหนึ่งเอ่ยขึ้นด้วยความทึ่ง “พระพุทธเจ้าข้า คำสอนของพระองค์ช่างน่าอัศจรรย์ยิ่งนัก แท้จริงแล้ว กุญแจสำคัญของการทำความดีไม่ได้อยู่ที่การกระทำ แต่อยู่ที่จิตใจของเรา”
พระพุทธเจ้าทรงพยักพระพักตร์ด้วยความพอพระทัย “ถูกต้อง สิ่งสำคัญคือการรักษาจิตใจให้บริสุทธิ์ ไม่ยึดติด ด้วยวิธีนี้ ทุกการกระทำของเราจะกลายเป็นการทำความดีอันยิ่งใหญ่ไร้ขอบเขต”
“สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? สามารถเห็นพระตถาคตด้วยร่างกายได้หรือไม่?” “ไม่ได้ พระเจ้าข้า ไม่สามารถเห็นพระตถาคตด้วยร่างกายได้ เพราะเหตุใด? เพราะร่างกายที่พระตถาคตตรัสถึงนั้นมิใช่ร่างกาย”
พระพุทธเจ้าทอดพระเนตรดูสีหน้าครุ่นคิดของเหล่าสาวก จึงทรงตัดสินพระทัยถามคำถามอันลึกซึ้งอีกข้อหนึ่ง พระองค์หันไปทางพระสุภูติ แล้วตรัสถามอย่างอ่อนโยนว่า “สุภูติ เราจะถามเธออีกข้อหนึ่ง เธอคิดว่าสามารถรู้จักตัวตนที่แท้จริงของเราได้จากรูปลักษณ์ภายนอกหรือไม่?”
พระสุภูติชะงักไปครู่หนึ่ง เหล่าสาวกอื่นๆ ต่างก็เงี่ยหูฟังอย่างสนใจใคร่รู้คำตอบ
สาวกหนุ่มคนหนึ่งกระซิบกับพี่ชายข้างๆ ว่า “คำถามนี้แปลกจังเลย พวกเราไม่ได้เห็นพระพุทธเจ้าทุกวันหรอกหรือ?”
พี่ชายตอบเบาๆ ว่า “ชู่ว์ ฟังว่าท่านสุภูติจะตอบอย่างไรเถอะ”
พระสุภูติครุ่นคิดครู่หนึ่ง แล้วตอบอย่างมั่นคงว่า “ไม่ได้ พระพุทธเจ้าข้า พวกเราไม่สามารถรู้จักพระองค์อย่างแท้จริงได้เพียงจากรูปลักษณ์ภายนอก”
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้าพร้อมรอยยิ้ม ดูเหมือนจะพอพระทัยกับคำตอบนี้ พระองค์ตรัสถามต่อว่า “เพราะเหตุใดเล่า?”
พระสุภูติอธิบายว่า “เพราะพระองค์ทรงสอนพวกเราว่า สิ่งที่เรียกว่ารูปลักษณ์ภายนอกนั้น ไม่ใช่พระองค์ที่แท้จริง สิ่งที่พระองค์ตรัสว่าเป็นร่างกาย แท้จริงแล้วไม่ใช่ร่างกายที่แท้จริง”
เมื่อได้ยินเช่นนี้ เหล่าสาวกต่างก็แสดงสีหน้างุนงง
สาวกที่อยากรู้อยากเห็นคนหนึ่งอดไม่ไหว จึงทูลถามว่า “พระพุทธเจ้าข้า นี่หมายความว่าอย่างไรหรือ? พวกเราเห็นพระองค์ทุกวัน นี่ไม่ใช่พระองค์ที่แท้จริงหรือ?”
พระพุทธเจ้าทอดพระเนตรมองสาวกผู้นี้อย่างเมตตา “คำถามที่ดี ให้เราอธิบายให้ฟัง สิ่งที่เราเห็นเป็นรูปลักษณ์ภายนอกนั้น เป็นเพียงภาพลวงตาเท่านั้น ตัวตนที่แท้จริงของเรา หรือจะพูดว่าแก่นแท้ของคนทุกคน ไม่สามารถรู้ได้เพียงจากรูปลักษณ์ภายนอก”
พระองค์ทอดพระเนตรไปรอบๆ เพื่อให้แน่ใจว่าทุกคนกำลังตั้งใจฟัง แล้วตรัสต่อว่า “เปรียบเสมือนหนังสือเล่มหนึ่ง เจ้าไม่สามารถดูแค่ปกแล้วบอกว่าเข้าใจเนื้อหาทั้งหมดของหนังสือได้ เช่นเดียวกัน พวกเจ้าไม่สามารถดูแค่รูปลักษณ์ภายนอกของเราแล้วบอกว่าเข้าใจปัญญาและคำสอนของเราได้”
เหล่าสาวกฟังจบแล้วต่างก็ครุ่นคิด บางคนพยักหน้าแสดงว่าเข้าใจ บางคนก็ยังพยายามทำความเข้าใจหลักธรรมอันลึกซึ้งนี้อยู่
พระพุทธเจ้าตรัสพร้อมรอยยิ้มว่า “จงจำไว้ สิ่งสำคัญไม่ใช่รูปลักษณ์ภายนอก แต่เป็นปัญญาและความเมตตาภายใน นี่คือตัวตนที่แท้จริงของเรา และเป็นสิ่งที่พวกเจ้าทุกคนควรแสวงหา”
พระพุทธเจ้าตรัสแก่พระสุภูติว่า: “ทุกสิ่งที่มีลักษณะล้วนเป็นมายา หากเห็นลักษณะทั้งปวงมิใช่ลักษณะ นั่นแหละคือเห็นพระตถาคต”
พระพุทธเจ้าทอดพระเนตรดูสีหน้าครุ่นคิดของเหล่าสาวก ทรงทราบว่าถึงเวลาที่จะเปิดเผยสัจธรรมที่ลึกซึ้งยิ่งขึ้นแล้ว พระองค์ตรัสกับพระสุภูติอย่างอ่อนโยนว่า “สุภูติ ให้เราบอกหลักธรรมที่สำคัญมากข้อหนึ่งแก่เธอ”
พระสุภูติและเหล่าสาวกอื่นๆ ต่างเงี่ยหูฟังอย่างตั้งใจ
พระพุทธเจ้าตรัสอย่างช้าๆ ว่า “ทุกสิ่งที่เราเห็นด้วยตานั้น แท้จริงแล้วล้วนเป็นมายา ไม่ใช่ความจริง”
เมื่อได้ยินเช่นนั้น เหล่าสาวกต่างแสดงสีหน้าประหลาดใจ
สาวกหนุ่มคนหนึ่งอดไม่ไหว จึงถามเบาๆ ว่า “อะไรนะ? สิ่งที่เราเห็นทั้งหมดไม่ใช่ของจริงหรือ?”
พระเถระที่นั่งอยู่ข้างๆ อธิบายเบาๆ ว่า “อย่าเพิ่งใจร้อน ฟังคำสอนของพระพุทธเจ้าต่อไปเถิด”
พระพุทธเจ้าตรัสต่อว่า “แต่หากเธอสามารถมองทะลุปรากฏการณ์เหล่านี้ เข้าใจว่ามันไม่ใช่ความจริง เธอก็จะเห็นตัวตนที่แท้จริงของเรา”
เหล่าสาวกฟังจบแล้วต่างก็จมอยู่ในความคิด บางคนขมวดคิ้ว พยายามทำความเข้าใจหลักธรรมอันลึกซึ้งนี้
ในขณะนั้น สาวกอาวุโสคนหนึ่งพูดขึ้นอย่างเกิดความเข้าใจว่า “พระพุทธเจ้าข้า พระองค์กำลังบอกพวกเราใช่ไหมว่า อย่าหลงงมงายกับปรากฏการณ์ภายนอก แต่ให้เรียนรู้ที่จะมองเห็นแก่นแท้ของสรรพสิ่ง?”
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้าอย่างพอพระทัย “ถูกต้อง เธอเข้าใจได้ดีมาก พวกเรามักถูกปรากฏการณ์ตรงหน้าหลอกให้หลงผิด จนลืมไปว่าต้องค้นหาสัจธรรมที่ลึกซึ้งกว่านั้น”
สาวกหนุ่มยังคงสงสัยอยู่ “แต่พระพุทธเจ้าข้า ถ้าสิ่งที่เราเห็นทั้งหมดไม่ใช่ความจริง แล้วอะไรคือความจริงล่ะ?”
พระพุทธเจ้าทอดพระเนตรมองชายหนุ่มผู้นี้อย่างเมตตา “คำถามที่ดี ความจริงนั้นอยู่ในใจของเรา อยู่ในปัญญาและความเมตตาของเรา เมื่อใดที่เธอสามารถก้าวข้ามปรากฏการณ์ภายนอก มองเห็นแก่นแท้ของสรรพสิ่งได้ เมื่อนั้นเธอก็จะเข้าใจตัวตนที่แท้จริงของเรา ซึ่งก็คือสัจธรรมของจักรวาล”
พระสุภูติกราบทูลพระพุทธเจ้าว่า: “ข้าแต่พระผู้มีพระภาค มีสัตว์ใดบ้างไหมที่ได้ยินพระดำรัสและบทความเช่นนี้แล้วจะเกิดศรัทธาอันแท้จริง?”
พระพุทธเจ้าเพิ่งตรัสถ้อยคำอันลึกซึ้งจบลง พระสุภูติมองดูสีหน้าครุ่นคิดของเหล่าสาวกรอบข้าง จู่ๆ ก็เกิดข้อสงสัยขึ้นในใจ ท่านจึงกราบทูลถามพระพุทธเจ้าอย่างนอบน้อมว่า “ข้าแต่พระพุทธเจ้าผู้ทรงเคารพ ข้าพระองค์มีคำถามที่อยากขอคำชี้แนะจากพระองค์”
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้าอย่างอ่อนโยน เป็นเชิงให้ท่านพูดต่อ
พระสุภูติสูดลมหายใจลึก แล้วกราบทูลว่า “ข้าแต่พระผู้มีพระภาค หลักธรรมที่พระองค์เพิ่งตรัสนั้นลึกซึ้งยิ่งนัก ข้าพระองค์สงสัยว่า จะมีผู้ใดที่ได้ฟังคำสอนเหล่านี้แล้ว สามารถเชื่อและเข้าใจได้อย่างแท้จริงหรือไม่พระเจ้าข้า?”
เมื่อได้ยินคำถามนี้ เหล่าสาวกอื่นๆ ต่างก็เงี่ยหูฟัง บางคนเริ่มสนทนากันเบาๆ
สาวกหนุ่มคนหนึ่งกระซิบกับเพื่อนข้างๆ ว่า “คำถามนี้ถามได้ดีมาก แม้แต่ตัวข้าเองก็ยังรู้สึกว่าเข้าใจได้ยากเลย”
เพื่อนของเขาพยักหน้า ตอบว่า “ใช่แล้ว ไม่รู้ว่านอกจากพวกเราที่ติดตามศึกษาธรรมกับพระพุทธเจ้า คนอื่นๆ จะสามารถเข้าใจหลักธรรมที่ลึกซึ้งเช่นนี้ได้หรือไม่”
สาวกผู้อาวุโสคนหนึ่งพูดอย่างครุ่นคิดว่า “นี่เป็นคำถามที่ดีจริงๆ เพราะการเข้าใจสัจธรรมนั้นต้องอาศัยปัญญาและความอดทน”
พระพุทธเจ้าทอดพระเนตรมองพระสุภูติและเหล่าสาวกอื่นๆ อย่างเมตตา พระพักตร์ฉายแววยิ้ม ดูเหมือนพระองค์จะทรงยินดีที่ได้เห็นพวกเขาแสวงหาและครุ่นคิดเกี่ยวกับสัจธรรม
พระพุทธเจ้าตรัสแก่พระสุภูติว่า: “อย่ากล่าวเช่นนั้น หลังจากตถาคตดับขันธปรินิพพาน ในช่วง 500 ปีหลัง จะมีผู้รักษาศีลและบำเพ็ญบุญที่สามารถเกิดศรัทธาในบทความนี้ และเชื่อว่าเป็นความจริง พึงรู้ว่าบุคคลเช่นนี้มิได้ปลูกกุศลมูลไว้กับพระพุทธเจ้าเพียงหนึ่ง สอง สาม สี่ หรือห้าพระองค์ แต่ได้ปลูกกุศลมูลไว้กับพระพุทธเจ้านับพันนับหมื่นพระองค์มาแล้ว เมื่อได้ยินบทความนี้ แม้เพียงชั่วขณะจิตหนึ่งก็เกิดศรัทธาบริสุทธิ์ สุภูติ! ตถาคตย่อมรู้เห็นสรรพสัตว์เหล่านี้ทั้งหมด พวกเขาจะได้รับบุญกุศลอันมากมายเช่นนี้ เพราะเหตุใด? เพราะสรรพสัตว์เหล่านี้ไม่มีอัตตสัญญา ปุคคลสัญญา สัตตสัญญา ชีวสัญญา ไม่มีธรรมสัญญา และไม่มีอธรรมสัญญา เพราะเหตุใด? หากสรรพสัตว์เหล่านี้ยึดติดในลักษณะ ก็จะกลายเป็นการยึดมั่นในอัตตา บุคคล สัตว์ และชีวะ หากยึดติดในธรรมสัญญา ก็จะกลายเป็นการยึดมั่นในอัตตา บุคคล สัตว์ และชีวะ เพราะเหตุใด? หากยึดติดในอธรรมสัญญา ก็จะกลายเป็นการยึดมั่นในอัตตา บุคคล สัตว์ และชีวะ ด้วยเหตุนี้ จึงไม่ควรยึดติดในธรรม ไม่ควรยึดติดในอธรรม ด้วยความหมายนี้ ตถาคตจึงกล่าวเสมอว่า ‘ภิกษุทั้งหลาย พวกเธอพึงรู้ว่าธรรมที่เราแสดงนั้นเปรียบดังแพ แม้แต่ธรรมก็ควรละทิ้ง จะกล่าวไยถึงอธรรมเล่า’”
พระพุทธเจ้าทรงสดับคำถามของพระสุภูติจบ พระพักตร์ก็ฉายแววยิ้มอย่างเมตตา พระองค์ตรัสอย่างอ่อนโยนว่า “สุภูติ อย่าคิดเช่นนั้นเลย ให้เราบอกเธอสักเรื่องหนึ่ง”
เหล่าสาวกทั้งหมดต่างเงี่ยหูฟังอย่างตั้งใจ
พระพุทธเจ้าตรัสต่อว่า “หลังจากเราจากโลกนี้ไปนานมากแล้ว ประมาณห้าร้อยปี จะมีคนกลุ่มหนึ่ง แม้พวกเขาจะไม่เคยเห็นเราด้วยตาตนเอง แต่พวกเขาจะรักษาศีล ทำความดี เมื่อคนเหล่านี้ได้ยินหลักธรรมที่เรากำลังสนทนากันอยู่นี้ พวกเขาจะเชื่อจากใจจริงและคิดว่านี่คือสัจธรรม”
เหล่าสาวกได้ยินเช่นนั้น ต่างแสดงสีหน้าประหลาดใจ
พระพุทธเจ้าทรงอธิบายต่อว่า “พึงรู้ไว้ว่า คนเหล่านี้ไม่ได้เพิ่งเริ่มศึกษาพระธรรม พวกเขาได้ติดตามพระพุทธเจ้านับพันนับหมื่นพระองค์มาแล้วในชาติก่อนๆ นับไม่ถ้วน ได้หว่านเมล็ดพันธุ์แห่งความดีไว้มากมาย แม้เพียงได้ยินคำสอนเหล่านี้แล้วเกิดความเชื่ออันบริสุทธิ์เพียงชั่วขณะ คนเหล่านี้ก็จะได้รับบุญกุศลมหาศาลเกินกว่าจะจินตนาการได้”
สาวกหนุ่มคนหนึ่งอดไม่ไหว จึงทูลถามว่า “พระพุทธเจ้าข้า เหตุใดคนเหล่านี้จึงได้รับบุญกุศลมากมายเช่นนั้นพระเจ้าข้า?”
พระพุทธเจ้าทรงทอดพระเนตรมองเขาอย่างเมตตา แล้วทรงอธิบายว่า “เพราะคนเหล่านี้ได้ละวางความยึดมั่นถือมั่นในแนวคิดเรื่อง ‘ตัวตน’ ‘ผู้อื่น’ ‘สัตว์’ ‘ชีวิต’ แล้ว พวกเขาไม่ยึดติดกับรูปแบบใดๆ อีกต่อไป ทั้งไม่ยึดติดกับความไร้รูปแบบด้วย”
เมื่อทอดพระเนตรเห็นสีหน้างุนงงของเหล่าสาวก พระพุทธเจ้าจึงทรงอธิบายเพิ่มเติมว่า “หากผู้ใดยังยึดมั่นถือมั่นในแนวคิดเหล่านี้ ผู้นั้นก็ยังไม่เข้าใจพระธรรมอย่างแท้จริง ไม่ว่าจะยึดติดกับสิ่งที่มีรูปแบบหรือไร้รูปแบบ ล้วนทำให้คนหลงผิดได้ทั้งสิ้น”
พระพุทธเจ้าทรงทอดพระเนตรรอบๆ เพื่อให้แน่พระทัยว่าทุกคนกำลังตั้งใจฟัง แล้วตรัสว่า “ดังนั้น เราจึงมักบอกพวกเจ้าว่า เหมือนกับแพไม้ที่ใช้ข้ามแม่น้ำ แม้แต่ธรรมะที่ถูกต้องก็ไม่ควรยึดติด ไม่ต้องพูดถึงธรรมะที่ผิดเลย เมื่อพวกเจ้าข้ามถึงฝั่งแล้ว ก็ควรวางแพทิ้งไว้ ไม่ต้องแบกมันเดินต่อไป”
เหล่าสาวกฟังจบ ต่างก็จมอยู่ในห้วงความคิด บางคนพยักหน้าแสดงว่าเข้าใจ บางคนก็ยังพยายามทำความเข้าใจหลักธรรมอันลึกซึ้งนี้
พระเถระรูปหนึ่งกล่าวอย่างรู้สึกทึ่งว่า “พระพุทธเจ้าข้า คำสอนของพระองค์ช่างลึกซึ้งยิ่งนัก ดูเหมือนว่าพวกเรายังต้องศึกษาและพิจารณาต่อไปอีกมาก”
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้าอย่างพอพระทัย “ถูกต้องแล้ว การศึกษาและพิจารณาอย่างต่อเนื่องเป็นสิ่งสำคัญ แต่จงจำไว้ว่า สิ่งสำคัญไม่ใช่การท่องจำ แต่เป็นการเข้าใจอย่างแท้จริงและนำไปปฏิบัติ”
“สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? พระตถาคตได้บรรลุอนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณหรือไม่? พระตถาคตมีธรรมที่แสดงหรือไม่?” พระสุภูติกราบทูลว่า: “ตามที่ข้าพระองค์เข้าใจความหมายที่พระพุทธองค์ตรัสไว้ ไม่มีธรรมที่แน่นอนชื่อว่าอนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณ และไม่มีธรรมที่แน่นอนที่พระตถาคตจะทรงแสดงได้ เพราะเหตุใด? เพราะธรรมที่พระตถาคตทรงแสดงนั้น ไม่อาจยึดถือ ไม่อาจกล่าว ไม่ใช่ธรรม ไม่ใช่อธรรม ทำไมจึงเป็นเช่นนั้น? เพราะพระอริยะทั้งปวงล้วนแตกต่างกันด้วยอสังขตธรรม”
พระพุทธเจ้าทอดพระเนตรดูสีหน้าครุ่นคิดของเหล่าสาวก จึงทรงตัดสินพระทัยที่จะถามคำถามลึกซึ้งอีกข้อหนึ่ง พระองค์หันไปทางพระสุภูติ แล้วตรัสถามอย่างอ่อนโยนว่า “สุภูติ เธอคิดอย่างไร? เราได้บรรลุปัญญาสูงสุดจริงหรือ? เราได้สอนธรรมะอะไรเป็นพิเศษจริงหรือ?”
เมื่อได้ยินคำถามนี้ เหล่าสาวกต่างเบิกตากว้างด้วยความประหลาดใจ พวกเขามองหน้ากันไปมา ไม่รู้ว่าควรตอบอย่างไร
พระสุภูติครุ่นคิดอยู่ครู่หนึ่ง แล้วทูลตอบอย่างนอบน้อมว่า “พระพุทธเจ้าข้า ตามความเข้าใจของข้าพระองค์ต่อคำสอนของพระองค์ แท้จริงแล้วไม่มีสิ่งที่เรียกว่า ‘ปัญญาสูงสุด’ ที่ตายตัวไม่เปลี่ยนแปลง เช่นเดียวกัน พระองค์ก็มิได้ทรงสอนธรรมะใดๆ ที่ตายตัวไม่เปลี่ยนแปลง”
พระสุภูติทูลต่อไปว่า “เหตุใดจึงกล่าวเช่นนี้? เพราะธรรมะที่พระองค์ทรงสอนนั้น ไม่อาจยึดมั่นถือมั่นได้ ไม่อาจใช้ถ้อยคำอธิบายได้อย่างสมบูรณ์ ไม่ใช่ธรรมที่มีรูปร่าง และก็ไม่ใช่อธรรมที่ไร้รูปร่าง”
พระสุภูติอธิบายเพิ่มเติมว่า “พระอริยเจ้าและปราชญ์ทั้งหลาย ที่มีความแตกต่างกันนั้น ก็เพราะต่างเข้าใจหลักการนี้: ปัญญาที่แท้จริงนั้นอยู่เหนือแนวคิดและรูปแบบทั้งปวง”
เมื่อฟังจบ พระพุทธเจ้าทรงแย้มพระสรวลด้วยความปลื้มพระทัย พระองค์ทอดพระเนตรไปรอบๆ เหล่าสาวก แล้วตรัสว่า “สุภูติเข้าใจได้ดียิ่ง สิ่งสำคัญไม่ใช่การยึดมั่นในความรู้หรือคำสอนที่ตายตัว แต่เป็นการเข้าใจว่าสัจธรรมนั้นยืดหยุ่น และอยู่เหนือภาษาและแนวคิดทั้งปวง”
“สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? หากมีผู้ใดใช้แก้วเจ็ดประการเต็มสามพันมหาสหัสโลกธาตุเพื่อทำทาน บุคคลผู้นั้นจะได้บุญมากหรือไม่?” พระสุภูติกราบทูลว่า: “มากมายยิ่งนัก พระเจ้าข้า! เพราะเหตุใด? เพราะบุญกุศลนั้นมิใช่ธรรมชาติแห่งบุญกุศล ดังนั้นพระตถาคตจึงตรัสว่ามีบุญมาก” “หากมีผู้ใดรับเอาพระสูตรนี้ไว้ แม้เพียงบทคาถาสี่บาท และแสดงแก่ผู้อื่น บุญของเขาจะยิ่งใหญ่กว่าบุญนั้น เพราะเหตุใด? สุภูติ! พระพุทธเจ้าทั้งปวงและอนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณของพระพุทธเจ้าทั้งหลาย ล้วนเกิดจากพระสูตรนี้ สุภูติ! ที่เรียกว่าพุทธธรรมนั้น มิใช่พุทธธรรม”
พระพุทธเจ้าตรัสถามพระสุภูติอย่างอ่อนโยนว่า “สุภูติ เราจะถามเธอสักคำถามหนึ่ง หากมีผู้ใดใช้สมบัติล้ำค่ามากมายเท่ากับทั้งโลกนี้เพื่อทำบุญกุศล เธอคิดว่าเขาจะได้บุญมากหรือไม่?”
พระสุภูติครุ่นคิดสักครู่ แล้วทูลตอบว่า “พระผู้มีพระภาคเจ้า นั่นเป็นบุญมากมายมหาศาลจริงๆ พระเจ้าข้า!”
แต่แล้วท่านก็รีบเสริมว่า “อย่างไรก็ตาม บุญกุศลเหล่านี้ไม่ใช่สิ่งที่มีอยู่จริงอย่างแน่นอนตายตัว เพราะมันไม่ใช่สิ่งที่ตายตัว พระองค์จึงตรัสว่ามันมีมาก”
พระพุทธเจ้าทรงพยักพระพักตร์พร้อมพระสรวล แล้วตรัสว่า “บัดนี้ หากมีผู้ใดเข้าใจและสามารถอธิบายหลักธรรมในพระสูตรนี้แก่ผู้อื่นได้ แม้เพียงสี่บาทคาถาสั้นๆ บุญกุศลของเขาจะมากกว่าผู้ที่ถวายทานด้วยสมบัติล้ำค่าเสียอีก”
เมื่อได้ยินดังนั้น เหล่าสาวกต่างแสดงสีหน้าประหลาดใจ
สาวกหนุ่มคนหนึ่งอดรนทนไม่ไหว จึงทูลถามว่า “พระพุทธเจ้าข้า เหตุใดจึงเป็นเช่นนั้นพระเจ้าข้า?”
พระพุทธเจ้าทรงอธิบายอย่างเมตตาว่า “เพราะว่า สุภูติ ปัญญาทั้งปวงของพระพุทธเจ้า สัจธรรมสูงสุดทั้งหมด ล้วนมาจากคำสอนนี้ แต่พึงระลึกไว้ว่า เมื่อเรากล่าวถึง ‘พระธรรม’ นั้น แท้จริงแล้วมันไม่ใช่สิ่งที่ตายตัวไม่เปลี่ยนแปลง”
พระเถระรูปหนึ่งกล่าวอย่างรู้สึกซาบซึ้งว่า “พระพุทธเจ้าข้า พระองค์หมายความว่า การเข้าใจและเผยแผ่ปัญญานั้นมีคุณค่ามากกว่าการถวายทานด้วยวัตถุเพียงอย่างเดียว ใช่หรือไม่พระเจ้าข้า?”
พระพุทธเจ้าทรงพยักพระพักตร์ด้วยความปลื้มพระทัย “ถูกต้องแล้ว แต่ในขณะเดียวกัน ก็พึงระลึกไว้ว่า อย่าได้ยึดมั่นถือมั่นในแนวคิดใดๆ ที่ตายตัว รวมถึงแนวคิดเรื่อง ‘พระธรรม’ เอง ปัญญาที่แท้จริงนั้นมีความยืดหยุ่น และอยู่เหนือแนวคิดทั้งปวง”
“สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? พระโสดาบันสามารถคิดว่า ‘ข้าพเจ้าได้บรรลุโสดาปัตติผล’ ได้หรือไม่?” พระสุภูติกราบทูลว่า: “ไม่ได้ พระเจ้าข้า! เพราะเหตุใด? เพราะโสดาบันแปลว่าผู้เข้าสู่กระแส แต่ไม่มีสิ่งใดที่เข้าไป ไม่เข้าไปในรูป เสียง กลิ่น รส สัมผัส ธรรมารมณ์ จึงเรียกว่าโสดาบัน”
พระพุทธเจ้าทรงตัดสินพระทัยที่จะตรัสถามคำถามลึกซึ้งอีกข้อหนึ่ง พระองค์หันไปทางพระสุภูติ แล้วตรัสถามอย่างอ่อนโยนว่า “สุภูติ เธอคิดอย่างไร? ผู้ที่เพิ่งเริ่มปฏิบัติธรรม จะคิดว่า ‘ข้าพเจ้าได้บรรลุขั้นแรกของการปฏิบัติแล้ว!’ หรือไม่?”
เมื่อได้ยินคำถามนี้ เหล่าสาวกต่างตั้งใจฟัง บางคนมองหน้ากันไปมา ราวกับกำลังครุ่นคิดว่าตนเองเคยมีความคิดเช่นนี้หรือไม่
พระสุภูติครุ่นคิดอยู่ครู่หนึ่ง แล้วทูลตอบอย่างหนักแน่นว่า “ไม่เลย พระผู้มีพระภาคเจ้า”
เมื่อเห็นสีหน้าสงสัยของเหล่าสาวกอื่น พระสุภูติจึงอธิบายเพิ่มเติมว่า “เพราะเหตุใดหรือ? เพราะคำว่า ‘โสดาบัน’ นั้นหมายถึง ‘ผู้แรกถึงกระแส’ เปรียบเสมือนการก้าวเข้าสู่สายธารแห่งธรรม แต่ในความเป็นจริงแล้ว เขามิได้ ‘เข้าถึง’ สิ่งใดเลย”
สาวกหนุ่มคนหนึ่งอดรนทนไม่ไหว จึงทูลถามว่า “หมายความว่าอย่างไรพระเจ้าข้า? พวกเราไม่ได้ปฏิบัติธรรมอยู่ตลอดเวลาหรือ?”
พระสุภูติมองดูชายหนุ่มผู้นั้นด้วยความเมตตา แล้วอธิบายต่อว่า “ผู้ปฏิบัติธรรมที่แท้จริงย่อมไม่ยึดติดในสิ่งที่เราเห็น ได้ยิน ได้กลิ่น ลิ้มรส สัมผัส หรือคิดถึง เพราะเขาไม่ยึดติดในสิ่งเหล่านี้ เราจึงกล่าวว่าเขา ‘แรกถึงกระแส’”
พระพุทธเจ้าทรงพยักพระพักตร์ด้วยความปลื้มพระทัย แล้วตรัสเสริมว่า “ถูกต้องแล้ว สุภูติเข้าใจได้ดียิ่ง การปฏิบัติธรรมที่แท้จริงนั้นมิใช่เพื่อให้ได้มาซึ่งสิ่งใด แต่เพื่อเรียนรู้ที่จะปล่อยวางความยึดมั่นถือมั่น”
พระเถระรูปหนึ่งกล่าวอย่างรู้สึกซาบซึ้งว่า “อ้อ เช่นนั้นเอง ความหมายที่แท้จริงของการปฏิบัติธรรมคือการปล่อยวางความยึดมั่นถือมั่นที่เรามีต่อโลก มิใช่การแสวงหาสภาวะใดสภาวะหนึ่งโดยเฉพาะ”
พระพุทธเจ้าทอดพระเนตรดูเหล่าสาวกทั้งหมดด้วยความเมตตา แล้วตรัสว่า “ถูกต้องแล้ว สิ่งสำคัญคือการรักษาจิตใจให้เปิดกว้างและถ่อมตน อย่ายึดติดกับความสำเร็จของตนเอง แต่จงเรียนรู้และเติบโตอย่างต่อเนื่อง”
“สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? พระสกทาคามีสามารถคิดว่า ‘ข้าพเจ้าได้บรรลุสกทาคามิผล’ ได้หรือไม่?” พระสุภูติกราบทูลว่า: “ไม่ได้ พระเจ้าข้า! เพราะเหตุใด? เพราะสกทาคามีแปลว่าผู้มาครั้งเดียว แต่ที่จริงแล้วไม่มีการมาหรือไป จึงเรียกว่าสกทาคามี”
พระพุทธเจ้าทรงตัดสินพระทัยที่จะสอบถามลึกลงไปอีก พระองค์หันไปทางพระสุภูติอีกครั้ง แล้วตรัสถามอย่างอ่อนโยนว่า “สุภูติ แล้วเธอคิดว่าอย่างไร ผู้ที่บรรลุขั้นที่สองของการปฏิบัติ จะคิดว่า ‘ข้าพเจ้าได้บรรลุขั้นสกทาคามีแล้ว!’ หรือไม่?”
พระสุภูติครุ่นคิดอยู่ครู่หนึ่ง แล้วทูลตอบอย่างหนักแน่นว่า “ไม่เลย พระผู้มีพระภาคเจ้า”
เมื่อเห็นสายตาสงสัยของเหล่าสาวกอื่น พระสุภูติจึงอธิบายเพิ่มเติมว่า “เพราะเหตุใดหรือ? เพราะคำว่า ‘สกทาคามี’ นั้นหมายถึง ‘ผู้มาสู่โลกนี้อีกครั้งเดียว’ เปรียบเสมือนผู้ที่ต้องกลับมาเกิดในโลกมนุษย์อีกเพียงครั้งเดียวก็จะบรรลุความหลุดพ้น แต่ในความเป็นจริงแล้ว ไม่มีการ ‘มา’ หรือ ‘ไป’ ที่แท้จริงเลย”
สาวกหนุ่มคนหนึ่งอดรนทนไม่ไหว จึงทูลถามว่า “หมายความว่าอย่างไรพระเจ้าข้า? พวกเราไม่ได้มาและไปทุกวันหรอกหรือ?”
พระสุภูติมองดูชายหนุ่มผู้นั้นด้วยความเมตตา แล้วอธิบายอย่างใจเย็นว่า “ในระดับที่สูงขึ้นไป เราเข้าใจว่า ‘การมา’ และ ‘การไป’ นั้นเป็นเพียงความคิดของเรา ผู้ปฏิบัติธรรมที่แท้จริงย่อมเข้าใจว่า แนวคิดเหล่านี้ไม่ได้มีอยู่จริง”
พระพุทธเจ้าทรงพยักพระพักตร์ด้วยความปลื้มพระทัย แล้วตรัสเสริมว่า “ถูกต้องแล้ว สุภูติเข้าใจได้ดียิ่ง การปฏิบัติธรรมที่แท้จริงนั้นคือการก้าวข้ามแนวคิดในชีวิตประจำวันของเรา รวมถึง ‘การมา’ และ ‘การไป’”
พระเถระรูปหนึ่งกล่าวอย่างรู้สึกซาบซึ้งว่า “อ้อ เช่นนั้นเอง ยิ่งบรรลุธรรมขั้นสูง กลับยิ่งต้องปล่อยวางความเข้าใจที่เรามีในชีวิตประจำวัน”
พระพุทธเจ้าทอดพระเนตรดูเหล่าสาวกทั้งหมดด้วยความเมตตา แล้วตรัสว่า “ถูกต้องแล้ว กระบวนการปฏิบัติธรรมคือการปล่อยวางความยึดมั่นถือมั่นอย่างต่อเนื่อง และก้าวข้ามแนวคิดในชีวิตประจำวัน อย่าหลงใหลไปกับชื่อเรียกหรือระดับการบรรลุธรรมที่ปรากฏภายนอก แต่จงเข้าใจแก่นแท้ที่อยู่ภายใน”
“สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? พระอนาคามีสามารถคิดว่า ‘ข้าพเจ้าได้บรรลุอนาคามิผล’ ได้หรือไม่?” พระสุภูติกราบทูลว่า: “ไม่ได้ พระเจ้าข้า! เพราะเหตุใด? เพราะอนาคามีแปลว่าผู้ไม่มา แต่ที่จริงแล้วไม่มีการมา จึงเรียกว่าอนาคามี”
พระพุทธเจ้าทรงหันไปทางพระสุภูติอีกครั้ง แล้วตรัสถามอย่างอ่อนโยนว่า “สุภูติ แล้วเธอคิดว่าอย่างไร ผู้ที่บรรลุขั้นที่สามของการปฏิบัติ จะคิดว่า ‘ข้าพเจ้าได้บรรลุขั้นอนาคามีแล้ว!’ หรือไม่?”
พระสุภูติหายใจลึกแล้วทูลตอบอย่างหนักแน่นว่า “ไม่เลย พระผู้มีพระภาคเจ้า”
เมื่อเห็นสายตาอยากรู้อยากเห็นของเหล่าสาวกรอบข้าง พระสุภูติจึงอธิบายต่อว่า “เพราะเหตุใดหรือ? เพราะคำว่า ‘อนาคามี’ นั้นหมายถึง ‘ผู้ไม่มา’ หมายความว่าจะไม่กลับมาเกิดในโลกนี้อีก แต่ในความเป็นจริงแล้ว ไม่มีการ ‘มา’ ที่แท้จริงเลย”
สาวกหนุ่มคนหนึ่งอดรนทนไม่ไหว จึงทูลถามว่า “หมายความว่าอย่างไรพระเจ้าข้า? พวกเราไม่ได้มาถึงสถานที่ต่างๆ ทุกวันหรอกหรือ?”
พระสุภูติมองดูชายหนุ่มผู้นั้นด้วยความเมตตา แล้วอธิบายอย่างใจเย็นว่า “ในระดับที่สูงขึ้นไป เราจะเข้าใจว่า ‘การมา’ หรือ ‘การไม่มา’ นั้นเป็นเพียงความคิดของเรา ผู้ปฏิบัติธรรมที่แท้จริงย่อมเข้าใจว่า แนวคิดเหล่านี้ไม่ได้มีอยู่จริง”
พระพุทธเจ้าทรงพยักพระพักตร์ด้วยความปลื้มพระทัย แล้วตรัสเสริมว่า “สุภูติกล่าวได้ถูกต้องยิ่ง การปฏิบัติธรรมที่แท้จริงนั้นคือการก้าวข้ามแนวคิดในชีวิตประจำวันของเรา รวมถึง ‘การมา’ และ ‘การไม่มา’”
พระเถระรูปหนึ่งกล่าวอย่างรู้สึกซาบซึ้งว่า “อ้อ เช่นนั้นเอง ยิ่งบรรลุธรรมขั้นสูง กลับยิ่งต้องปล่อยวางความเข้าใจและความยึดมั่นถือมั่นที่เรามีในชีวิตประจำวัน”
พระพุทธเจ้าทอดพระเนตรดูเหล่าสาวกทั้งหมดด้วยความเมตตา แล้วตรัสว่า “ถูกต้องแล้ว กระบวนการปฏิบัติธรรมคือการปล่อยวางความยึดมั่นถือมั่นอย่างต่อเนื่อง และก้าวข้ามแนวคิดในชีวิตประจำวัน อย่าติดยึดกับชื่อเรียกหรือระดับการบรรลุธรรมที่ปรากฏภายนอก แต่จงเข้าใจแก่นแท้ที่อยู่ภายใน”
“สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? พระอรหันต์สามารถคิดว่า ‘ข้าพเจ้าได้บรรลุอรหัตตผล’ ได้หรือไม่?” พระสุภูติกราบทูลว่า: “ไม่ได้ พระเจ้าข้า! เพราะเหตุใด? เพราะไม่มีธรรมใดที่ชื่อว่าพระอรหันต์ พระเจ้าข้า! หากพระอรหันต์คิดว่า ‘ข้าพเจ้าได้บรรลุอรหัตตผล’ ก็จะกลายเป็นการยึดมั่นในอัตตา บุคคล สัตว์ และชีวะ พระเจ้าข้า! พระองค์ตรัสว่าข้าพระองค์ได้อรณสมาธิ เป็นที่หนึ่งในหมู่มนุษย์ เป็นพระอรหันต์ผู้ปราศจากราคะที่เป็นเลิศ แต่ข้าพระองค์ไม่คิดว่า ‘ข้าพเจ้าเป็นพระอรหันต์ผู้ปราศจากราคะ’ พระเจ้าข้า! หากข้าพระองค์คิดว่า ‘ข้าพเจ้าได้บรรลุอรหัตตผล’ พระองค์คงไม่ตรัสว่าสุภูติเป็นผู้ยินดีในอรณธรรม! เพราะสุภูติไม่มีการกระทำใดๆ จึงเรียกว่าสุภูติผู้ยินดีในอรณธรรม”
พระพุทธเจ้าทรงหันไปทางพระสุภูติอีกครั้ง แล้วตรัสถามอย่างอ่อนโยนว่า “สุภูติ เธอคิดว่าผู้บรรลุธรรมขั้นสูงสุด - พระอรหันต์ จะคิดว่า ‘ข้าพเจ้าได้เป็นพระอรหันต์แล้ว!’ หรือไม่?”
พระสุภูติหายใจเข้าลึกๆ แล้วทูลตอบอย่างหนักแน่นว่า “ไม่เลย พระผู้มีพระภาคเจ้า”
เมื่อเห็นสายตาสงสัยของทุกคน พระสุภูติจึงอธิบายว่า “เพราะเหตุใดหรือ? เพราะในความเป็นจริงแล้ว ไม่มีสิ่งที่เรียกว่า ‘พระอรหันต์’ ที่ตายตัว หากผู้ใดคิดว่าตนเองได้เป็นพระอรหันต์แล้ว นั่นก็แสดงว่าเขายังคงยึดติดอยู่กับแนวคิดเรื่อง ‘ตัวตน’ ‘บุคคล’ ‘สัตว์’ ‘ชีวิต’”
พระสุภูติกล่าวต่อว่า “พระผู้มีพระภาคเจ้า พระองค์เคยสรรเสริญข้าพระองค์ว่าได้บรรลุ ‘อรณวิหาร’ ตรัสว่าข้าพระองค์เป็นพระอรหันต์ผู้ปราศจากราคะที่ประเสริฐที่สุดในหมู่มนุษย์ แต่ข้าพระองค์ไม่เคยคิดเลยว่า ‘ข้าพเจ้าเป็นพระอรหันต์ผู้ปราศจากราคะ’ หากข้าพระองค์มีความคิดเช่นนั้น พระองค์คงไม่ตรัสว่าข้าพระองค์เป็นผู้ยินดีในการหลีกเร้นอย่างแท้จริง”
สาวกหนุ่มคนหนึ่งอดรนทนไม่ไหว จึงทูลถามว่า “ท่านสุภูติ นั่นหมายความว่าอย่างไรพระเจ้าข้า?”
พระสุภูติมองดูชายหนุ่มผู้นั้นด้วยความเมตตา แล้วอธิบายว่า “หมายความว่า การปฏิบัติธรรมที่แท้จริงนั้นไม่ใช่การแสวงหาชื่อเสียงหรือตำแหน่งใดๆ สิ่งสำคัญคือการปล่อยวางความยึดมั่นถือมั่นทั้งปวง รวมถึงความยึดมั่นในการปฏิบัติธรรมเอง”
พระพุทธเจ้าทรงพยักพระพักตร์ด้วยความปลื้มพระทัย แล้วตรัสเสริมว่า “ถูกต้องแล้ว สุภูติเข้าใจได้ดียิ่ง ผู้ปฏิบัติธรรมที่แท้จริงย่อมไม่ยึดติดกับแนวคิดใดๆ แม้แต่แนวคิดเรื่อง ‘การปฏิบัติธรรม’ เอง”
พระเถระรูปหนึ่งกล่าวอย่างรู้สึกซาบซึ้งว่า “อ้อ เช่นนั้นเอง ปัญญาที่แท้จริงนั้นอยู่เหนือแนวคิดและชื่อเรียกทั้งปวง”
พระพุทธเจ้าทอดพระเนตรดูเหล่าสาวกทั้งหมดด้วยความเมตตา แล้วตรัสว่า “ถูกต้องแล้ว ขั้นสูงสุดของการปฏิบัติธรรมคือการปล่อยวางและก้าวข้ามอย่างสมบูรณ์ อย่ายึดติดกับชื่อเสียงหรือความสำเร็จใดๆ แต่จงเข้าถึงแก่นแท้ของชีวิต”
พระพุทธเจ้าตรัสถามพระสุภูติว่า: “เธอคิดอย่างไร? เมื่อครั้งตถาคตอยู่กับพระทีปังกรพุทธเจ้า ได้บรรลุธรรมใดๆ หรือไม่?” “พระเจ้าข้า! เมื่อพระตถาคตอยู่กับพระทีปังกรพุทธเจ้า ไม่ได้บรรลุธรรมใดๆ เลย”
ในตอนนี้ พระพุทธเจ้าทรงทอดพระเนตรไปที่พระสุภูติ แล้วตรัสถามเบาๆ ว่า “สุภูติ เราจะถามเธอสักคำถามหนึ่ง เธอยังจำพระทีปังกรพุทธเจ้าที่เราได้พบเมื่อครั้งยังหนุ่มได้หรือไม่?”
เมื่อได้ยินพระนามนี้ เหล่าสาวกต่างตั้งใจฟัง พวกเขารู้ว่านี่คือพระศาสดาสำคัญที่พระพุทธเจ้าได้ทรงพบเมื่อครั้งยังทรงพระเยาว์
พระพุทธเจ้าตรัสถามต่อว่า “เธอคิดว่า ในตอนนั้นเราได้เรียนรู้ธรรมวิเศษอะไรจากพระทีปังกรพุทธเจ้าหรือไม่?”
พระสุภูติลืมตาขึ้น แล้วทูลตอบอย่างหนักแน่นว่า “พระผู้มีพระภาคเจ้า ข้าพระองค์คิดว่า พระองค์มิได้ทรงได้รับธรรมวิเศษใดๆ จากพระทีปังกรพุทธเจ้าเลย”
เมื่อพระพุทธเจ้าทรงได้ยินความสงสัยของพวกเขา พระพักตร์ของพระองค์ยิ่งเปี่ยมด้วยความเมตตา พระองค์ตรัสว่า “สุภูติกล่าวได้ถูกต้องยิ่ง ปัญญาที่แท้จริงนั้นไม่ได้มาจากภายนอก แต่เกิดจากการตรัสรู้ภายในจิตใจ”
พระเถระรูปหนึ่งกล่าวอย่างครุ่นคิดว่า “ข้าพระองค์เข้าใจแล้ว พระองค์หมายความว่า สิ่งสำคัญไม่ใช่การเรียนรู้สิ่งใดสิ่งหนึ่งโดยเฉพาะ แต่เป็นการเข้าถึงแก่นแท้ของสัจธรรม ใช่หรือไม่พระเจ้าข้า?”
พระพุทธเจ้าทรงพยักพระพักตร์ แล้วตรัสว่า “ถูกต้องแล้ว การปฏิบัติธรรมที่แท้จริงไม่ใช่การสั่งสมความรู้ แต่เป็นการปล่อยวางความยึดมั่นถือมั่น และเข้าถึงแก่นแท้ของชีวิต”
พระพุทธเจ้าทรงทอดพระเนตรไปรอบๆ แล้วตรัสอย่างอ่อนโยนว่า “จงจำไว้ ปัญญาที่แท้จริงนั้นเกิดจากการตื่นรู้ภายในจิตใจ ไม่ใช่จากการเรียนรู้ภายนอก จงรักษาจิตใจให้ถ่อมตนและเปิดกว้าง แล้วทุกคนจะมีโอกาสเข้าถึงสัจธรรมอันลึกซึ้งที่สุดได้”
“สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? พระโพธิสัตว์ประดับตกแต่งพุทธเกษตรหรือไม่?” “ไม่ พระเจ้าข้า! เพราะเหตุใด? การประดับตกแต่งพุทธเกษตรนั้น มิใช่การประดับตกแต่ง จึงเรียกว่าการประดับตกแต่ง”
พระพุทธเจ้าตรัสถามพระสุภูติว่า “สุภูติ เธอคิดว่าพระโพธิสัตว์ทั้งหลายจะทุ่มเทความคิดในการประดับตกแต่งพุทธเกษตร ให้มันงดงามยิ่งขึ้นหรือไม่?”
พระสุภูติครุ่นคิดอยู่ครู่หนึ่ง แล้วทูลตอบอย่างหนักแน่นว่า “ไม่เลย พระผู้มีพระภาคเจ้า”
เหล่าสาวกต่างมองพระสุภูติด้วยความประหลาดใจ สาวกหนุ่มคนหนึ่งอดรนทนไม่ไหว จึงทูลถามว่า “เพราะเหตุใดหรือ? พุทธเกษตรไม่ควรเป็นสถานที่ที่งดงามที่สุดหรอกหรือ?”
พระสุภูติยิ้มแล้วอธิบายว่า “ความงามที่แท้จริงไม่ได้อยู่ที่การตกแต่งภายนอก หากเรายึดติดกับความงามภายนอก เราก็จะสูญเสียความงามที่แท้จริงไป ความงามที่แท้จริงนั้นมาจากความบริสุทธิ์และปัญญาภายในจิตใจ”
พระพุทธเจ้าทรงพยักพระพักตร์ด้วยความปลื้มพระทัย แล้วตรัสเสริมว่า “กล่าวได้ดียิ่ง สุภูติ ความงามที่แท้จริงไม่ได้อยู่ที่รูปลักษณ์ภายนอก แต่อยู่ที่จิตใจ เมื่อจิตใจของเราบรรลุถึงความบริสุทธิ์และปัญญาอย่างแท้จริง ทุกสิ่งที่เราเห็นก็จะกลายเป็นสิ่งที่งดงาม”
พระเถระรูปหนึ่งเกิดความเข้าใจอย่างแจ่มแจ้ง “ข้าพระองค์เข้าใจแล้ว! พระองค์หมายความว่า แทนที่จะทุ่มเทความคิดไปกับการตกแต่งสภาพแวดล้อมภายนอก เราควรพยายามชำระจิตใจของเราให้บริสุทธิ์ ใช่หรือไม่พระเจ้าข้า?”
พระพุทธเจ้าทรงแย้มพระสรวลอย่างเมตตา “ถูกต้องแล้ว เมื่อจิตใจของเราบริสุทธิ์ โลกทั้งใบในสายตาของเราก็จะกลายเป็นสิ่งที่งดงาม นี่คือความงามที่แท้จริง”
เหล่าสาวกได้ฟังดังนั้น ต่างก็จมอยู่ในห้วงความคิด พวกเขาเริ่มเข้าใจว่า ความงามและความประณีตที่แท้จริงไม่ได้อยู่ที่การตกแต่งภายนอก แต่อยู่ที่สภาวะจิตใจภายใน
พระพุทธเจ้าทรงทอดพระเนตรไปรอบๆ แล้วตรัสอย่างอ่อนโยน “จงจำไว้ การปฏิบัติธรรมที่แท้จริงไม่ใช่เพื่อสร้างโลกภายนอกที่สมบูรณ์แบบ แต่เพื่อชำระจิตใจของเราให้บริสุทธิ์ เมื่อจิตใจของเราบริสุทธิ์ ทุกสิ่งที่เราเห็นก็จะกลายเป็นสิ่งที่งดงาม”
“ด้วยเหตุนี้ สุภูติ พระโพธิสัตว์มหาสัตว์ทั้งหลายควรเกิดจิตอันบริสุทธิ์เช่นนี้ ไม่ควรยึดติดในรูปแล้วเกิดจิต ไม่ควรยึดติดในเสียง กลิ่น รส สัมผัส ธรรมารมณ์แล้วเกิดจิต ควรไม่ยึดติดสิ่งใดแล้วเกิดจิตนั้น”
พระพุทธเจ้าทรงยิ้มและตรัสกับพระสุภูติว่า: “สุภูติ เราจะบอกหลักธรรมสำคัญแก่เธอ”
พระพุทธเจ้าตรัสอย่างช้าๆ ว่า: “ผู้ที่ปรารถนาจะเป็นนักปฏิบัติที่ยิ่งใหญ่ ควรฝึกฝนจิตใจที่บริสุทธิ์ของตนดังนี้” “พวกเขาไม่ควรปล่อยให้จิตใจของตนยึดติดกับทัศนียภาพที่สวยงามที่ได้เห็น เสียงไพเราะที่ได้ยิน กลิ่นหอมที่ได้กลิ่น รสชาติอร่อยที่ได้ลิ้มลอง สัมผัสที่สบายที่ได้สัมผัส หรือแนวคิดต่างๆ ที่ได้คิด”
สาวกหนุ่มคนหนึ่งถามอย่างสงสัยว่า: “แต่พระพุทธเจ้า ถ้าเราไม่ยึดติดกับสิ่งเหล่านี้ จิตใจของเราควรอยู่ที่ไหน?”
พระพุทธเจ้าทรงมองชายหนุ่มด้วยความเมตตาและตอบว่า: “คำถามที่ดี ที่จริงแล้ว จิตใจของเราไม่ควรยึดติดกับที่ใดเลย เราควรปล่อยให้จิตใจอยู่อย่างอิสระ ไม่ถูกผูกมัดด้วยสิ่งใด”
พระสุภูติเกิดความเข้าใจและกล่าวว่า: “ข้าพเจ้าเข้าใจแล้ว! พระองค์หมายความว่าเราควรรักษาจิตใจให้เปิดกว้างและเป็นอิสระ ไม่ถูกจำกัดด้วยสิ่งภายนอกใดๆ ใช่ไหมพระเจ้าข้า?”
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้าด้วยความพอพระทัย: “ถูกต้อง สุภูติ เมื่อจิตใจของเราไม่ยึดติดกับสิ่งใด มันก็จะเป็นอิสระและบริสุทธิ์อย่างแท้จริง จิตใจเช่นนี้จึงจะสามารถมองเห็นความจริงของโลกและเข้าใจปัญญาอันลึกซึ้งที่สุดได้”
พระพุทธเจ้าทรงมองไปรอบๆ และตรัสอย่างอ่อนโยนว่า: “จงจำไว้ว่า การปฏิบัติที่แท้จริงไม่ใช่การแสวงหาหรือยึดติดกับสิ่งใด แต่เป็นการเรียนรู้ที่จะปล่อยวาง เมื่อพวกเธอสามารถทำให้จิตใจไม่ยึดติดกับสิ่งใด แต่ยังเต็มไปด้วยชีวิตชีวา นั่นคือเมื่อพวกเธอใกล้เคียงกับปัญญาที่แท้จริง”
“สุภูติ! เปรียบเสมือนมีบุคคลหนึ่ง มีร่างกายใหญ่เท่าภูเขาสิเนรุ เธอคิดว่าอย่างไร? ร่างกายนั้นใหญ่หรือไม่?” พระสุภูติกราบทูลว่า: “ใหญ่มาก พระเจ้าข้า! เพราะเหตุใด? พระพุทธองค์ตรัสว่ามิใช่ร่างกาย จึงเรียกว่าร่างกายใหญ่”
พระพุทธเจ้าทรงสังเกตเห็นสีหน้าครุ่นคิดของเหล่าสาวก จึงทรงตัดสินใจใช้อุปมาที่มีชีวิตชีวาเพื่ออธิบายเพิ่มเติม พระองค์ทรงหันไปทางพระสุภูติและตรัสถามอย่างอ่อนโยนว่า: “สุภูติ ให้เราลองจินตนาการถึงสถานการณ์ที่น่าสนใจกัน สมมติว่ามีคนหนึ่งที่มีร่างกายสูงใหญ่เท่าภูเขาสุเมรุ เธอคิดว่าร่างกายนั้นใหญ่หรือไม่?”
พระสุภูติได้ยินแล้วตาโตด้วยความประหลาดใจ กล่าวว่า: “พระผู้มีพระภาคเจ้า นั่นเป็นร่างกายที่ใหญ่โตมากอย่างแน่นอน! ภูเขาสุเมรุเป็นภูเขาในตำนานที่สูงเสียดฟ้า สูงกว่าเทือกเขาใดๆ ในโลก”
อย่างไรก็ตาม พระสุภูติตระหนักอย่างรวดเร็วว่าคำถามของพระพุทธเจ้าอาจมีความหมายลึกซึ้งกว่านั้น ท่านครุ่นคิดครู่หนึ่งแล้วเสริมว่า: “แต่พระผู้มีพระภาคเจ้า ข้าพระองค์จำได้ว่าพระองค์เคยสอนพวกเราว่า ความยิ่งใหญ่ที่แท้จริงไม่ได้อยู่ที่ขนาดภายนอก พระองค์ตรัสว่า เมื่อเราไม่ยึดติดกับแนวคิดเรื่องร่างกาย นั่นคือ ‘กายใหญ่’ ที่แท้จริง”
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้าด้วยความพอพระทัยและยิ้มตรัสว่า: “พูดได้ดีมาก สุภูติ เธอได้เข้าใจหลักธรรมสำคัญแล้ว”
พระองค์ทรงมองไปรอบๆ เหล่าสาวกและอธิบายต่อว่า: “ทุกคน แม้ภูเขาสุเมรุจะสูงใหญ่ แต่ก็ยังเป็นสิ่งที่มีรูปร่าง มีเกิดมีดับ ความยิ่งใหญ่ที่แท้จริงไม่ได้อยู่ที่ขนาดภายนอก แต่อยู่ที่ปัญญาและความเมตตาภายใน เมื่อคนเราไม่ยึดติดกับร่างกายของตนเอง ไม่ถูกผูกมัดด้วยรูปลักษณ์ภายนอก จิตใจของเขาก็จะกว้างไกลไร้ขอบเขตเหมือนจักรวาล สภาวะที่เหนือกว่ารูปกายเช่นนี้ คือสิ่งที่เราเรียกว่า ‘กายใหญ่’”
สาวกหนุ่มคนหนึ่งยกมือถามว่า: “พระพุทธเจ้า นี่หมายความว่าเราควรละเลยร่างกายของเราใช่ไหมพระเจ้าข้า?”
พระพุทธเจ้าตรัสตอบอย่างเมตตาว่า: “คำถามที่ดี ไม่ใช่การละเลย แต่เป็นการไม่ยึดติดมากเกินไป เราควรดูแลร่างกายของเราให้ดี เพราะมันเป็นเครื่องมือในการปฏิบัติธรรมของเรา แต่ในขณะเดียวกัน เราต้องเข้าใจว่าตัวตนที่แท้จริงนั้นยิ่งใหญ่และเป็นนิรันดร์กว่าร่างกายนี้มาก”
พระสุภูติเกิดความเข้าใจและกล่าวว่า: “ข้าพระองค์เข้าใจแล้ว ดังนั้น ‘กายใหญ่’ จึงไม่ได้หมายถึงขนาดทางกายภาพ แต่หมายถึงความกว้างใหญ่และการเหนือกว่าของจิตใจ ใช่หรือไม่พระเจ้าข้า?”
พระพุทธเจ้าตรัสด้วยความพอพระทัยว่า: “ถูกต้องแล้ว สุภูติ เมื่อเราสามารถเหนือกว่าการยึดติดกับร่างกาย จิตใจของเราก็จะไร้ขอบเขตเหมือนจักรวาล นี่คือ ‘กายใหญ่’ ที่แท้จริง”
“สุภูติ! เปรียบเสมือนเม็ดทรายในแม่น้ำคงคา หากมีแม่น้ำคงคามากมายเท่าจำนวนเม็ดทรายนั้น เธอคิดว่าอย่างไร? เม็ดทรายในแม่น้ำคงคาเหล่านั้นจะมากหรือไม่?” พระสุภูติกราบทูลว่า: “มากมายยิ่งนัก พระเจ้าข้า! แม้แต่แม่น้ำคงคาก็มากมายนับไม่ถ้วนแล้ว จะกล่าวไยถึงเม็ดทรายเล่า”
พระพุทธเจ้าทรงเห็นว่าเหล่าสาวกเริ่มเข้าใจแนวคิดเรื่อง “กายใหญ่” แล้ว จึงทรงตัดสินใจใช้อุปมาอีกอย่างหนึ่งเพื่ออธิบายแนวคิดเรื่องความไม่มีประมาณให้ชัดเจนยิ่งขึ้น พระองค์ทรงยิ้มและตรัสกับพระสุภูติว่า: “สุภูติ ให้เราลองจินตนาการภาพที่ยิ่งใหญ่กว่านั้น เธอรู้จักแม่น้ำคงคาไหม?”
พระสุภูติพยักหน้าและทูลว่า: “พระเจ้าข้า แม่น้ำคงคาเป็นหนึ่งในแม่น้ำศักดิ์สิทธิ์ที่สุดของอินเดีย ไหลยาวหลายพันไมล์”
พระพุทธเจ้าตรัสต่อว่า: “ดีมาก ตอนนี้ ลองจินตนาการถึงเม็ดทรายทั้งหมดในแม่น้ำคงคา นั่นเป็นจำนวนมหาศาล ใช่ไหม?”
พระสุภูติและสาวกคนอื่นๆ ต่างพยักหน้าเห็นด้วย
พระพุทธเจ้าตรัสอีกว่า: “ทีนี้ ลองจินตนาการว่ามีแม่น้ำคงคามากมายเท่ากับจำนวนเม็ดทรายในแม่น้ำคงคา เธอคิดว่า จำนวนเม็ดทรายทั้งหมดในแม่น้ำคงคาเหล่านั้นจะมีเท่าไหร่?”
พระสุภูติตาโตด้วยความประหลาดใจ อุทานว่า: “พระผู้มีพระภาคเจ้า นั่นจะเป็นตัวเลขที่ใหญ่เกินกว่าจะจินตนาการได้! แค่จำนวนของแม่น้ำคงคาเองก็มากเกินกว่าจะนับได้แล้ว ยิ่งไม่ต้องพูดถึงเม็ดทรายในแต่ละแม่น้ำ ตัวเลขนั้นต้องใหญ่มากจนไม่อาจจินตนาการได้แน่นอน!”
พระพุทธเจ้าทรงยิ้มอย่างเมตตา: “ถูกต้อง สุภูติ เธอพูดได้ถูกต้องมาก”
ในขณะนั้น สาวกหนุ่มคนหนึ่งถามด้วยความอยากรู้: “พระพุทธเจ้า ทำไมพระองค์จึงทรงใช้ตัวเลขที่ใหญ่มากเช่นนี้เป็นอุปมา?”
พระพุทธเจ้าทรงมองไปรอบๆ และอธิบายอย่างอ่อนโยนว่า: “อุปมานี้เพื่อช่วยให้พวกเธอเข้าใจถึงความกว้างใหญ่ไพศาลและความไม่มีที่สิ้นสุดของจักรวาล เช่นเดียวกับเม็ดทรายที่นับไม่ถ้วนเหล่านี้ ปรากฏการณ์ในโลกและความคิดของเราก็ไม่มีที่สิ้นสุดเช่นกัน”
พระองค์ทรงหยุดชั่วครู่ แล้วตรัสต่อ: “แต่เช่นเดียวกับที่เราได้พูดถึง ‘กายใหญ่’ มาก่อนหน้านี้ ปัญญาที่แท้จริงไม่ได้อยู่ที่จำนวนมากน้อย แต่อยู่ที่วิธีที่เรามองจำนวนเหล่านั้น เมื่อเราสามารถเหนือกว่าแนวคิดเรื่องจำนวน และมองเห็นแก่นแท้ของปรากฏการณ์ทั้งหมด เราก็จะเข้าใจปัญญาที่แท้จริง”
พระสุภูติครุ่นคิดและทูลว่า: “ข้าพระองค์เข้าใจแล้ว พระผู้มีพระภาคเจ้า พระองค์กำลังบอกพวกเราว่า แม้ปรากฏการณ์ในโลกจะดูเหมือนไม่มีที่สิ้นสุด แต่เราไม่ควรหลงใหลในภาพลวงตาเหล่านี้ แต่ควรแสวงหาความจริงที่ลึกซึ้งกว่า ใช่หรือไม่พระเจ้าข้า?”
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้าด้วยความพอพระทัย: “พูดได้ดีมาก สุภูติ นั่นคือหลักการที่ถูกต้อง ไม่ว่าจะเป็นเม็ดทรายในแม่น้ำคงคาหรือความคิดของเรา ทั้งหมดอาจดูเหมือนไม่มีที่สิ้นสุด แต่ปัญญาที่แท้จริงอยู่ที่การมองทะลุภาพลวงตาเหล่านี้ และเข้าใจแก่นแท้ของปรากฏการณ์ทั้งหมด”
เหล่าสาวกฟังคำอธิบายของพระพุทธเจ้าจบแล้วต่างก็จมอยู่ในห้วงความคิด อุปมาเรื่องเม็ดทรายในแม่น้ำคงคานี้ทำให้พวกเขามีความเข้าใจใหม่เกี่ยวกับความกว้างใหญ่ไพศาลของจักรวาลและแก่นแท้ของความจริง
“สุภูติ! บัดนี้เราจะบอกความจริงแก่เธอ หากมีกุลบุตรหรือกุลธิดาใช้แก้วเจ็ดประการเต็มสามพันมหาสหัสโลกธาตุเท่าจำนวนเม็ดทรายในแม่น้ำคงคาเหล่านั้นเพื่อทำทาน จะได้บุญมากหรือไม่?” พระสุภูติกราบทูลว่า: “มากมายยิ่งนัก พระเจ้าข้า!”
พระพุทธเจ้าทรงเห็นสีหน้าครุ่นคิดของเหล่าสาวก จึงทรงตัดสินใจใช้ตัวอย่างอีกอย่างหนึ่งเพื่อชี้นำความคิดของพวกเขา พระองค์ตรัสอย่างอ่อนโยนว่า: “สุภูติ ให้เราดำเนินการเดินทางแห่งจินตนาการของเราต่อไป ตอนนี้เราจะบอกเธอเรื่องที่สำคัญมาก”
พระสุภูติเงยหน้าขึ้นทันที มองพระพุทธเจ้าอย่างตั้งใจ
พระพุทธเจ้าตรัสต่อว่า: “สมมติว่ามีชายหรือหญิงผู้มีจิตใจดีงาม พวกเขามีแก้ว 7 ประการจำนวนมหาศาล”
“แก้ว 7 ประการหรือพระเจ้าข้า?” สาวกหนุ่มคนหนึ่งถามอย่างสงสัย
พระพุทธเจ้าทรงอธิบายว่า: “ใช่แล้ว แก้ว 7 ประการ หมายถึง ทอง เงิน แก้วไพฑูรย์ แก้วผลึก แก้วหอย ไข่มุก และหยก สิ่งเหล่านี้ถือเป็นสิ่งล้ำค่าที่สุดในโลกของเรา”
เหล่าสาวกต่างอัศจรรย์ใจ พระพุทธเจ้าตรัสต่อว่า: “ตอนนี้ ลองจินตนาการว่าแก้ว 7 ประการเหล่านี้มีจำนวนมากมายพอที่จะเติมเต็มหมื่นโลกธาตุที่มีจำนวนมากเท่ากับเม็ดทรายในแม่น้ำคงคาที่เราพูดถึงเมื่อครู่”
ดวงตาของเหล่าสาวกเบิกกว้างด้วยความประหลาดใจ ยากที่จะจินตนาการถึงจำนวนที่มากมายขนาดนั้น
พระพุทธเจ้าตรัสถามอย่างอ่อนโยนว่า: “สุภูติ ถ้ามีคนนำสมบัติล้ำค่ามากมายขนาดนี้ไปบริจาคทั้งหมด เธอคิดว่าพวกเขาจะได้รับบุญกุศลมากไหม?”
พระสุภูติครุ่นคิดสักครู่แล้วทูลตอบอย่างหนักแน่นว่า: “พระผู้มีพระภาคเจ้า แน่นอนว่าพวกเขาจะได้รับบุญกุศลมหาศาล! การบริจาคสมบัติล้ำค่าจำนวนมากมายขนาดนั้น เป็นการกระทำที่ยิ่งใหญ่เกินกว่าจะจินตนาการได้”
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้าและยิ้ม: “เธอพูดถูกต้อง สุภูติ การบริจาคเช่นนี้จะนำมาซึ่งบุญกุศลอันยิ่งใหญ่จริงๆ”
ในขณะนั้น สาวกคนหนึ่งยกมือถามว่า: “พระพุทธเจ้า ทำไมพระองค์จึงทรงใช้จำนวนที่มากมายเกินจริงเช่นนี้เป็นอุปมาเล่าพระเจ้าข้า?”
พระพุทธเจ้าตรัสตอบอย่างเมตตาว่า: “คำถามที่ดี เราใช้ตัวอย่างนี้เพื่อให้พวกเธอเข้าใจพลังของการให้ทาน แม้แต่ในสถานการณ์ที่เกินจริงเช่นนี้ การให้ทานก็ยังสามารถนำมาซึ่งบุญกุศลอันยิ่งใหญ่ได้ นี่แสดงให้เห็นว่าคุณค่าของการกระทำความดีนั้นไม่สามารถวัดได้ด้วยมาตรฐานทางโลก”
พระสุภูติครุ่นคิดและทูลว่า: “ข้าพระองค์เข้าใจแล้ว พระผู้มีพระภาคเจ้า พระองค์ทรงต้องการบอกพวกเราว่า แม้แต่การให้ทานที่ดูเหมือนเป็นไปไม่ได้ในจินตนาการ ก็ยังเป็นไปได้ และจะนำมาซึ่งบุญกุศลที่สอดคล้องกัน”
พระพุทธเจ้าตรัสด้วยความพอพระทัยว่า: “ถูกต้อง สุภูติ แต่โปรดจำไว้ว่า นี่เป็นเพียงขั้นตอนหนึ่งบนเส้นทางแห่งการค้นหาสัจธรรมของเรา ต่อไปเราจะสำรวจหลักธรรมที่ลึกซึ้งยิ่งขึ้น”
พระพุทธเจ้าตรัสแก่พระสุภูติว่า: “หากกุลบุตรหรือกุลธิดารับเอาพระสูตรนี้ไว้ แม้เพียงบทคาถาสี่บาท และแสดงแก่ผู้อื่น บุญของเขาจะยิ่งใหญ่กว่าบุญนั้น”
พระพุทธเจ้าทรงมองพระสุภูติด้วยความเมตตา และตรัสอย่างช้าๆ ว่า: “สุภูติ ตอนนี้เราจะบอกเธอเรื่องที่น่าประหลาดใจยิ่งกว่า”
พระพุทธเจ้าตรัสต่อว่า: “สมมติว่ามีชายหรือหญิงผู้มีจิตใจดีงาม พวกเขาไม่มีสมบัติล้ำค่ามากมายขนาดนั้นที่จะบริจาค แต่ถ้าพวกเขาสามารถเข้าใจและจดจำแม้เพียงคาถาสั้นๆ สี่บรรทัดจากพระสูตรนี้ แล้วนำไปสอนผู้อื่น”
“พวกเธอคิดว่าจะเกิดอะไรขึ้น?” พระพุทธเจ้าตรัสถามอย่างอ่อนโยน “บุญกุศลของคนผู้นี้จะยิ่งใหญ่กว่าผู้ที่บริจาคแก้ว 7 ประการจำนวนมหาศาลที่เราพูดถึงเมื่อครู่เสียอีก”
เหล่าสาวกต่างพากันกระซิบกระซาบด้วยความประหลาดใจ ไม่อยากจะเชื่อ สาวกหนุ่มคนหนึ่งอดไม่ได้ที่จะถามว่า: “แต่พระผู้มีพระภาคเจ้า เป็นไปได้อย่างไรพระเจ้าข้า? คำพูดสั้นๆ ไม่กี่ประโยคจะมีค่าเทียบเท่ากับสมบัติล้ำค่ามากมายขนาดนั้นได้อย่างไร?”
พระพุทธเจ้าทรงยิ้มอย่างเมตตา: “คำถามที่ดีมาก ให้เราอธิบาย การบริจาคทางวัตถุนั้นสำคัญ แต่การเผยแพร่ปัญญามีคุณค่ายิ่งกว่า เพราะการบริจาคทางวัตถุสามารถตอบสนองความต้องการของมนุษย์ได้เพียงชั่วคราว แต่การเผยแพร่ปัญญาสามารถเปลี่ยนแปลงชีวิตของคนได้อย่างถาวร”
พระสุภูติครุ่นคิดและทูลว่า: “ข้าพระองค์คิดว่าเข้าใจแล้ว พระผู้มีพระภาคเจ้า พระองค์ทรงหมายความว่า การช่วยให้ผู้อื่นได้รับปัญญานั้นมีคุณค่ามากกว่าการให้วัตถุสิ่งของแก่พวกเขา ใช่หรือไม่พระเจ้าข้า?”
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้า: “ถูกต้องแล้ว สุภูติ เมล็ดพันธุ์แห่งปัญญาเมื่อหว่านลงไปแล้ว ก็จะเติบโตไม่มีวันสิ้นสุด ส่งผลกระทบต่อชีวิตมากมายนับไม่ถ้วน นี่คือเหตุผลว่าทำไมแม้แต่คาถาสั้นๆ เพียงสี่บรรทัด หากบรรจุแก่นแท้ของสัจธรรม ก็สามารถนำมาซึ่งบุญกุศลอันไม่มีประมาณได้”
สาวกอีกคนหนึ่งทูลถามว่า: “แล้วพวกเราควรทำความเข้าใจและเผยแพร่ปัญญาเหล่านี้อย่างไร พระผู้มีพระภาคเจ้า?”
พระพุทธเจ้าตรัสตอบอย่างเมตตาว่า: “อันดับแรก พวกเธอต้องทำความเข้าใจความหมายของพระสูตรด้วยใจ จากนั้น จงแบ่งปันปัญญาที่ได้เรียนรู้กับผู้อื่นด้วยจิตเมตตา จงจำไว้ว่า การเผยแพร่ปัญญาไม่ใช่เพียงแค่การท่องจำคำพูด แต่ต้องเข้าใจอย่างลึกซึ้งและช่วยให้ผู้อื่นเข้าใจแก่นแท้ของมัน”
เหล่าสาวกฟังคำสอนของพระพุทธเจ้าจบแล้วต่างก็จมอยู่ในห้วงความคิด พวกเขาเริ่มตระหนักว่าคุณค่าที่แท้จริงไม่ได้อยู่ที่ความมั่งคั่งภายนอก แต่อยู่ที่ปัญญาภายในและการช่วยเหลือผู้อื่น
สุดท้าย พระพุทธเจ้าตรัสว่า: “จงจำไว้ ทุกคนล้วนมีความสามารถที่จะเป็นผู้เผยแพร่ปัญญา ไม่ว่าพวกเธอจะมีทรัพย์สมบัติมากน้อยเพียงใด ตราบใดที่พวกเธอเต็มใจที่จะเรียนรู้และแบ่งปันปัญญา พวกเธอก็สามารถนำพาบุญกุศลอันไม่มีที่สิ้นสุดมาสู่โลกนี้ได้”
เมื่อเหล่าสาวกได้ฟังพระดำรัสเหล่านี้จบ ต่างก็รู้สึกว่าจิตใจเต็มเปี่ยมไปด้วยพลังและความหวัง พวกเขาตระหนักว่าทุกคนล้วนมีโอกาสที่จะเปลี่ยนแปลงโลกได้ผ่านการเรียนรู้และแบ่งปันปัญญา
“อีกประการหนึ่ง สุภูติ! เมื่อกล่าวพระสูตรนี้ แม้เพียงบทคาถาสี่บาท พึงรู้ว่าสถานที่นั้น เทวดา มนุษย์ และอสูรทั้งหลายในโลกควรบูชาดุจพระสถูปของพระพุทธเจ้า ยิ่งกว่านั้นหากมีผู้สามารถรับเอาไว้และท่องจำได้ทั้งหมด สุภูติ! พึงรู้ว่าบุคคลนั้นได้บรรลุธรรมอันสูงสุดและหาได้ยากยิ่ง หากพระสูตรนี้อยู่ที่ใด ที่นั่นก็เสมือนมีพระพุทธเจ้าหรือพระสาวกผู้เคารพ”
พระพุทธเจ้าทรงอธิบายถึงความสำคัญของพระสูตรเพิ่มเติม พระองค์ตรัสอย่างอ่อนโยนว่า: “สุภูติ ให้เราบอกเธออีกเรื่องหนึ่งที่สำคัญมาก”
พระพุทธเจ้าตรัสอย่างช้าๆ ว่า: “ไม่ว่าจะเป็นที่ใดก็ตาม หากมีผู้สวดหรืออธิบายพระสูตรนี้ แม้เพียงคาถาสั้นๆ สี่บรรทัด สถานที่นั้นก็จะกลายเป็นสถานที่ศักดิ์สิทธิ์อย่างยิ่ง”
“จริงหรือพระเจ้าข้า?” สาวกหนุ่มคนหนึ่งทูลถามด้วยความประหลาดใจ พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้าและยิ้ม: “ใช่แล้ว พวกเธอต้องรู้ว่า สถานที่เช่นนั้นจะได้รับความเคารพและบูชาจากเทวดา มนุษย์ และแม้แต่อสูรทั้งหลายในโลก ราวกับว่าเป็นพระสถูปเลยทีเดียว”
เหล่าสาวกต่างพากันอัศจรรย์ใจ พระพุทธเจ้าตรัสต่อว่า: “และหากมีผู้ที่สามารถเข้าใจและท่องจำพระสูตรทั้งหมดได้ นั่นก็ยิ่งเป็นสิ่งที่ล้ำค่าและหายากยิ่งกว่า”
พระสุภูติครุ่นคิดและทูลถามว่า: “พระผู้มีพระภาคเจ้า พระองค์หมายความว่า ผู้ที่สวดและเข้าใจพระสูตรนี้จะได้รับสถานะพิเศษใช่หรือไม่พระเจ้าข้า?” พระพุทธเจ้าตรัสตอบอย่างเมตตาว่า: “ถูกต้องแล้ว สุภูติ บุคคลเช่นนั้นจะบรรลุธรรมอันสูงสุด ประเสริฐที่สุด และหาได้ยากที่สุด”
ในขณะนั้น สาวกคนหนึ่งทูลถามด้วยความสงสัยว่า: “พระพุทธเจ้า เหตุใดพระสูตรนี้จึงสำคัญถึงเพียงนี้พระเจ้าข้า?”
พระพุทธเจ้าทรงมองไปรอบๆ และอธิบายอย่างอ่อนโยนว่า: “เพราะพระสูตรนี้บรรจุปัญญาอันลึกซึ้งที่สุด มันสามารถช่วยให้ผู้คนเข้าใจความจริงของโลกและหลุดพ้นจากความทุกข์ แท้จริงแล้ว ที่ใดมีพระสูตรนี้ ที่นั่นก็มีพระธรรมดำรงอยู่ ราวกับว่าพระพุทธเจ้าประทับอยู่หรือมีสาวกผู้ได้รับความเคารพอยู่ ณ ที่นั้น”
พระสุภูติเกิดความเข้าใจอย่างแจ่มแจ้ง: “ข้าพระองค์เข้าใจแล้ว พระผู้มีพระภาคเจ้า พระองค์หมายความว่า พระสูตรนี้ไม่ใช่เพียงแค่ตัวอักษร แต่บรรจุปัญญาและพระเมตตาของพระพุทธเจ้า ใช่หรือไม่พระเจ้าข้า?”
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้าด้วยความพอพระทัย: “ถูกต้องแล้ว สุภูติ พระสูตรนี้เปรียบเสมือนแก่นสารของพระธรรม สามารถชี้นำผู้คนสู่หนทางแห่งการหลุดพ้น”
สาวกอีกคนหนึ่งทูลถามว่า: “แล้วพวกเราควรปฏิบัติต่อพระสูตรนี้อย่างไร พระผู้มีพระภาคเจ้า?”
พระพุทธเจ้าตรัสตอบอย่างเมตตาว่า: “พวกเธอควรปฏิบัติต่อพระสูตรนี้ด้วยความเคารพสูงสุด จงศึกษามัน เข้าใจมัน ปฏิบัติตามมัน และแบ่งปันปัญญาของมันกับผู้อื่น จงจำไว้ว่า ทุกครั้งที่พวกเธอทำเช่นนี้ พวกเธอกำลังสืบทอดพระธรรม ราวกับว่าพระพุทธเจ้ากำลังสั่งสอนด้วยพระองค์เอง”
เมื่อได้ฟังคำสอนของพระพุทธเจ้า เหล่าสาวกต่างรู้สึกซาบซึ้งในความสำคัญของพระสูตร พวกเขาตระหนักว่าตนไม่เพียงแต่มีโอกาสได้เรียนรู้ปัญญาอันล้ำค่านี้ แต่ยังมีหน้าที่ที่จะต้องเผยแพร่ต่อไปอีกด้วย
สุดท้าย พระพุทธเจ้าตรัสว่า: “จงจำไว้ การปฏิบัติธรรมที่แท้จริงไม่ใช่เพียงเรื่องส่วนตัว เมื่อพวกเธอเข้าใจและแบ่งปันปัญญาจากพระสูตรนี้ พวกเธอกำลังนำแสงสว่างมาสู่โลกทั้งใบ”
เมื่อได้ฟังพระดำรัสเหล่านี้ เหล่าสาวกต่างรู้สึกถึงพันธกิจอันศักดิ์สิทธิ์ พวกเขาเข้าใจว่าการเรียนรู้และเผยแพร่พระสูตรนี้ไม่เพียงแต่เป็นการปฏิบัติธรรมเท่านั้น แต่ยังเป็นหนทางสำคัญในการนำพาปัญญาและความเมตตามาสู่โลกอีกด้วย
ขณะนั้น พระสุภูติกราบทูลพระพุทธเจ้าว่า: “พระเจ้าข้า! พระสูตรนี้ควรเรียกชื่อว่าอย่างไร? พวกข้าพระองค์ควรยึดถือปฏิบัติอย่างไร?” พระพุทธเจ้าตรัสแก่พระสุภูติว่า: “พระสูตรนี้ชื่อว่า ‘วัชรปรัชญาปารมิตา’ เธอควรยึดถือด้วยชื่อนี้ เพราะเหตุใด? สุภูติ! ปรัชญาปารมิตาที่พระพุทธเจ้าตรัสนั้น มิใช่ปรัชญาปารมิตา สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? พระตถาคตมีธรรมที่แสดงหรือไม่?” พระสุภูติกราบทูลว่า: “พระเจ้าข้า! พระตถาคตไม่มีธรรมที่แสดง”
ในขณะนั้น พระสุภูติเกิดนึกถึงคำถามสำคัญขึ้นมา ท่านจึงถามพระพุทธเจ้าด้วยความเคารพว่า “ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า พวกเราควรเรียกพระสูตรนี้ว่าอะไร และควรเคารพบูชาพระสูตรนี้อย่างไร”
พระพุทธเจ้าทรงมองพระสุภูติด้วยความเมตตาและตรัสตอบด้วยรอยยิ้มว่า “พระสูตรนี้มีชื่อว่า ‘วัชรปรัชญาปารมิตา’ พวกเธอควรเรียกและบูชาพระสูตรนี้ด้วยชื่อนี้”
ชื่อ “วัชรปรัชญาปารมิตา” ทำให้เหล่าสาวกเกิดความสงสัย สาวกหนุ่มคนหนึ่งอดไม่ไหวจึงถามว่า “ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า ชื่อนี้มีความหมายว่าอย่างไร”
พระพุทธเจ้าทรงอธิบายว่า “‘วัชระ’ หมายถึงความแข็งแกร่งที่ไม่มีสิ่งใดเทียบ ‘ปรัชญา’ หมายถึงปัญญา และ ‘ปารมิตา’ หมายถึงการถึงฝั่ง ชื่อนี้แสดงว่าพระสูตรนี้ประกอบด้วยปัญญาอันแข็งแกร่งที่สามารถตัดความทุกข์ทั้งปวงและนำพาเราไปสู่ฝั่งแห่งปัญญา”
พระสุภูติพยักหน้าอย่างครุ่นคิด แต่ท่านยังรู้สึกสงสัยอยู่บ้าง จึงถามอีกว่า “ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า แต่พระองค์เพิ่งตรัสว่า ปรัชญาปารมิตาที่พระพุทธเจ้าทรงแสดงนั้น ที่จริงแล้วไม่ใช่ปรัชญาปารมิตา นี่หมายความว่าอย่างไร”
พระพุทธเจ้าทรงยิ้มและตรัสว่า “คำถามที่ดีมาก สุภูติ นี่คือแก่นแท้ของพระสูตรนี้” พระองค์ทรงมองไปรอบๆ เพื่อให้แน่ใจว่าสาวกทุกคนกำลังตั้งใจฟัง แล้วตรัสต่อว่า “ปัญญาที่แท้จริงนั้นอยู่เหนือภาษาและแนวคิด เมื่อเราใช้ภาษาเพื่ออธิบายปัญญานั้น มันก็ไม่ใช่ปัญญาที่แท้จริงที่ไม่สามารถอธิบายได้อีกต่อไป”
เหล่าสาวกแสดงสีหน้างุนงง เมื่อพระพุทธเจ้าทรงเห็นเช่นนั้น พระองค์จึงทรงตัดสินใจใช้คำถามเพื่อนำทางความคิดของพวกเขา
“สุภูติ ให้เราถามเธอสักคำถามหนึ่ง เธอคิดว่าตถาคตมีธรรมที่แสดงหรือไม่” พระพุทธเจ้าตรัสถามอย่างอ่อนโยน
พระสุภูติครุ่นคิดครู่หนึ่ง แล้วตอบอย่างมั่นใจว่า “ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า ตามความเข้าใจของข้าพระองค์ ตถาคตไม่มีธรรมที่แสดงเลย”
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้าด้วยความพอพระทัย “พูดได้ดีมาก สุภูติ เธอเข้าใจความจริงที่สำคัญแล้ว”
เมื่อทรงเห็นว่าสาวกคนอื่นๆ ยังคงมีสีหน้าสงสัย พระพุทธเจ้าจึงทรงอธิบายเพิ่มเติมว่า “พวกเธอต้องเข้าใจว่า ความจริงนั้นอยู่เหนือภาษา ทุกสิ่งที่เราพูดเป็นเพียงนิ้วที่ชี้ไปยังความจริง ไม่ใช่ตัวความจริงเอง เหมือนกับการใช้นิ้วชี้ไปที่ดวงจันทร์ นิ้วไม่ใช่ดวงจันทร์ แต่สามารถช่วยให้พวกเธอเห็นดวงจันทร์ได้”
สาวกคนหนึ่งเกิดความเข้าใจขึ้นมาทันที “อ๋อ ข้าพระองค์เข้าใจแล้ว! ดังนั้นเมื่อเรายึดติดกับตัวอักษรและแนวคิด เราอาจพลาดปัญญาที่แท้จริงไป ใช่ไหมพระเจ้าข้า”
พระพุทธเจ้าทรงยิ้มและตรัสว่า “ถูกต้องแล้ว นี่คือเหตุผลที่เรากล่าวว่า ปรัชญาปารมิตาที่กล่าวถึงนั้น ไม่ใช่ปรัชญาปารมิตาที่แท้จริง ปัญญาที่แท้จริงนั้นเป็นสิ่งที่พวกเธอต้องสัมผัสและปฏิบัติ ไม่ใช่เพียงแค่เข้าใจความหมายตามตัวอักษร”
พระสุภูติโค้งคำนับอย่างลึกซึ้ง “ขอบพระคุณสำหรับคำสอนของพระองค์ พระผู้มีพระภาคเจ้า พวกข้าพระองค์จะจดจำไว้ว่า ต้องเข้าใจความจริงที่อยู่เบื้องหลังพระคัมภีร์ ไม่ใช่ยึดติดกับตัวอักษรภายนอก”
พระพุทธเจ้าทรงมองเหล่าสาวกทั้งหมดด้วยความเมตตา “จงจำไว้ว่า พระสูตรนี้เป็นเครื่องมือนำทางพวกเธอ สิ่งสำคัญไม่ใช่การจดจำทุกตัวอักษร แต่เป็นการเข้าใจปัญญาในนั้นและนำไปปฏิบัติในชีวิตประจำวัน ด้วยวิธีนี้ พวกเธอจึงจะสามารถบูชาพระสูตรนี้อย่างแท้จริง”
หลังจากฟังคำอธิบายของพระพุทธเจ้า เหล่าสาวกต่างตกอยู่ในภวังค์แห่งความคิด พวกเขาเริ่มตระหนักว่า หนทางแห่งการปฏิบัติธรรมไม่ใช่เพียงการเรียนรู้ความรู้ แต่เป็นการก้าวข้ามภาษาและแนวคิด เพื่อสัมผัสกับความจริงโดยตรง ความเข้าใจนี้ทำให้พวกเขารู้สึกคาดหวังและเคารพต่อพระสูตรที่กำลังจะได้ศึกษาต่อไป
“สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? อณูในสามพันมหาสหัสโลกธาตุมีมากหรือไม่?” พระสุภูติกราบทูลว่า: “มากมายยิ่งนัก พระเจ้าข้า!” “สุภูติ! อณูทั้งหลายที่ตถาคตกล่าวถึงนั้น มิใช่อณู จึงเรียกว่าอณู โลกธาตุที่ตถาคตกล่าวถึง มิใช่โลกธาตุ จึงเรียกว่าโลกธาตุ” “สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? สามารถเห็นพระตถาคตด้วยมหาปุริสลักษณะ 32 ประการได้หรือไม่?” “ไม่ได้ พระเจ้าข้า! เพราะเหตุใด? เพราะมหาปุริสลักษณะ 32 ประการที่พระตถาคตตรัสถึงนั้น มิใช่ลักษณะ จึงเรียกว่ามหาปุริสลักษณะ 32 ประการ”
พระพุทธเจ้าทรงนำทางความคิดของพวกเขาต่อไป พระองค์ตรัสถามอย่างอ่อนโยนว่า “สุภูติ เมื่อครู่เธอบอกว่าจำนวนอณูในสามพันมหาสหัสโลกธาตุนั้นมีมากมายมหาศาล แล้วเธอคิดว่าอณูเหล่านี้มีอยู่จริงหรือไม่”
พระสุภูติครุ่นคิดสักครู่ แล้วตอบอย่างระมัดระวังว่า “ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า ตามคำสอนของพระองค์ก่อนหน้านี้ ข้าพระองค์คิดว่าอณูเหล่านี้อาจไม่มีอยู่จริง”
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้าด้วยความพอพระทัย “พูดได้ดีมาก สุภูติ ที่จริงแล้ว อณูที่ตถาคตกล่าวถึงนั้นไม่ใช่อณูที่แท้จริง นี่เป็นเพียงชื่อที่เราตั้งให้มันเท่านั้น เช่นเดียวกัน โลกที่ตถาคตกล่าวถึงก็ไม่ใช่โลกที่แท้จริง นี่ก็เป็นเพียงชื่อเรียกเท่านั้น”
เหล่าสาวกแสดงสีหน้างุนงง สาวกหนุ่มคนหนึ่งอดไม่ไหวจึงถามว่า “ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า ถ้าอณูและโลกไม่ใช่สิ่งที่มีอยู่จริง แล้วทุกสิ่งที่เราเห็นตรงหน้านี้คืออะไรเล่าพระเจ้าข้า”
พระพุทธเจ้าทรงยิ้มอย่างเมตตา “คำถามที่ดี ลองมองในมุมมองอื่นกัน สุภูติ เธอคิดว่าเราสามารถรู้จักตถาคตอย่างแท้จริงได้โดยการสังเกตมหาบุรุษลักษณะ 32 ประการของตถาคตหรือไม่”
พระสุภูติครุ่นคิดสักครู่ แล้วตอบอย่างมั่นใจว่า “ไม่ได้ พระผู้มีพระภาคเจ้า เพราะพระองค์เคยสอนพวกเราว่า มหาบุรุษลักษณะ 32 ประการที่ตถาคตกล่าวถึงนั้น ที่จริงแล้วไม่ใช่ลักษณะที่แท้จริง นี่เป็นเพียงชื่อที่เราตั้งให้มันเท่านั้น”
พระพุทธเจ้าตรัสด้วยความพอพระทัย “พูดได้ดีมาก สุภูติ เธอเข้าใจความจริงที่สำคัญแล้ว”
เมื่อทรงเห็นว่าสาวกคนอื่นๆ ยังคงมีสีหน้าสงสัย พระพุทธเจ้าจึงทรงอธิบายเพิ่มเติมว่า “พวกเธอต้องเข้าใจว่า ทุกสิ่งที่เราเห็นและรับรู้นั้นเป็นเพียงปรากฏการณ์ภายนอก เป็นป้ายชื่อที่เราติดให้กับสิ่งต่างๆ ความจริงแท้นั้นอยู่เหนือชื่อและรูปลักษณ์เหล่านี้”
สาวกคนหนึ่งเกิดความเข้าใจขึ้นมาทันที “อ๋อ ข้าพระองค์เข้าใจแล้ว! เหมือนกับดอกไม้ที่เราเห็น ที่จริงแล้วมันเป็นเพียงชื่อที่เราตั้งให้ ไม่ใช่แก่นแท้ของดอกไม้ ใช่ไหมพระเจ้าข้า”
พระพุทธเจ้าทรงยิ้มและตรัสว่า “ถูกต้องแล้ว ไม่ว่าจะเป็นอณู โลก หรือแม้แต่มหาบุรุษลักษณะ 32 ประการของตถาคต ล้วนเป็นเพียงแนวคิดที่เราใช้อธิบายปรากฏการณ์ ปัญญาที่แท้จริงอยู่ที่การมองทะลุแนวคิดเหล่านี้ไปสู่ความจริงแท้”
พระสุภูติโค้งคำนับอย่างลึกซึ้ง “ขอบพระคุณสำหรับคำสอนของพระองค์ พระผู้มีพระภาคเจ้า สิ่งนี้ทำให้พวกเราเข้าใจว่า เราไม่ควรยึดติดกับปรากฏการณ์ภายนอก แต่ควรพยายามมองให้เห็นแก่นแท้ของสิ่งต่างๆ”
พระพุทธเจ้าทรงมองเหล่าสาวกทั้งหมดด้วยความเมตตา “จงจำไว้ว่า การปฏิบัติธรรมที่แท้จริงไม่ใช่การแสวงหาหรือยึดติดกับลักษณะหรือชื่อเรียกบางอย่าง แต่เป็นการก้าวข้ามปรากฏการณ์ภายนอกเหล่านี้ เพื่อเข้าใจธรรมชาติที่แท้จริงของสรรพสิ่ง เมื่อพวกเธอสามารถทำเช่นนี้ได้ พวกเธอก็จะเข้าใกล้ความจริงมากขึ้น”
หลังจากฟังคำอธิบายของพระพุทธเจ้า เหล่าสาวกต่างตกอยู่ในภวังค์แห่งความคิด พวกเขาเริ่มตระหนักว่า โลกนั้นซับซ้อนและลึกซึ้งกว่าที่พวกเขาคิดไว้มาก ความเข้าใจนี้ทำให้พวกเขามีความเข้าใจใหม่เกี่ยวกับการปฏิบัติธรรม และกระตุ้นให้พวกเขามีความกระตือรือร้นที่จะสำรวจความจริงต่อไป
พระพุทธเจ้าตรัสเป็นครั้งสุดท้ายว่า “อย่าหลงใหลไปกับปรากฏการณ์ภายนอก และอย่ายึดติดกับชื่อและรูปลักษณ์ ปัญญาที่แท้จริงอยู่ที่การมองทะลุสิ่งเหล่านี้ไปสู่ความจริงแท้ นี่คือแก่นแท้ของปรัชญาปารมิตา”
หลังจากได้ฟังพระดำรัสนี้ เหล่าสาวกต่างรู้สึกว่าจิตใจของตนเต็มไปด้วยความเข้าใจและแรงบันดาลใจใหม่ๆ พวกเขาตระหนักว่า แม้หนทางแห่งการปฏิบัติธรรมจะยากลำบาก แต่หากรักษาทัศนคติและปัญญาที่ถูกต้องไว้ ก็จะค่อยๆ เข้าใกล้แก่นแท้ของความจริงได้
“สุภูติ! หากมีกุลบุตรหรือกุลธิดาสละชีวิตมากมายเท่าเม็ดทรายในแม่น้ำคงคาเพื่อทำทาน แต่หากมีผู้อื่นรับเอาพระสูตรนี้ไว้ แม้เพียงบทคาถาสี่บาท และแสดงแก่ผู้อื่น บุญของเขาจะมากกว่ามาก”
พระพุทธเจ้าทรงใช้ตัวอย่างที่เป็นรูปธรรมมากขึ้นเพื่ออธิบายความสำคัญของพระสูตร พระองค์ตรัสอย่างอ่อนโยนว่า “สุภูติ ให้เราลองจินตนาการถึงสถานการณ์ที่เกี่ยวกับความเอื้อเฟื้อเผื่อแผ่อย่างมากกัน” พระพุทธเจ้าตรัสต่อไปว่า “สมมติว่ามีชายหรือหญิงผู้มีจิตใจดีงาม พวกเขาเต็มใจที่จะสละชีวิตของตนเองนับครั้งไม่ถ้วนเพื่อทำทานและบำเพ็ญกุศล คำว่า ‘นับครั้งไม่ถ้วน’ นี้ เราอาจเปรียบเทียบกับจำนวนเม็ดทรายในแม่น้ำคงคา”
เหล่าสาวกต่างมองหน้ากันด้วยความประหลาดใจ ยากที่จะจินตนาการถึงการเสียสละที่ยิ่งใหญ่เช่นนั้น พระพุทธเจ้าตรัสต่อไปว่า “การทำทานเช่นนี้ย่อมนำมาซึ่งบุญกุศลมหาศาลอย่างไม่ต้องสงสัย แต่ตอนนี้ ให้เราลองเปรียบเทียบกับอีกสถานการณ์หนึ่ง”
“หากมีอีกคนหนึ่ง เขาไม่ได้ทำการเสียสละอันยิ่งใหญ่เช่นนั้น แต่เขาสามารถเข้าใจและจดจำแม้เพียงสี่บาทคาถาสั้นๆ จากพระสูตรนี้ และสามารถอธิบายให้ผู้อื่นฟังด้วยความจริงใจ พวกเธอคิดว่าอย่างไร”
สาวกหนุ่มคนหนึ่งอดไม่ไหวจึงถามว่า “ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า พระองค์หมายความว่าบุญกุศลของคนผู้นี้จะยิ่งใหญ่กว่าหรือพระเจ้าข้า”
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้าอย่างเมตตา “ถูกต้องแล้ว บุญกุศลที่บุคคลผู้นี้ได้รับจะยิ่งใหญ่กว่าคนแรกมากนัก”
เหล่าสาวกต่างพากันซุบซิบด้วยความประหลาดใจ ยากที่จะเชื่อ
พระสุภูติกล่าวอย่างครุ่นคิดว่า “ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า ดูเหมือนจะเป็นเรื่องที่เหลือเชื่อ เหตุใดเพียงไม่กี่ประโยคจากพระสูตรจึงสามารถนำมาซึ่งบุญกุศลอันยิ่งใหญ่เช่นนี้ได้พระเจ้าข้า”
พระพุทธเจ้าทรงยิ้มและอธิบายว่า “สุภูติ นั่นเป็นเพราะพระสูตรนี้บรรจุปัญญาอันล้ำลึกที่สุด เมื่อบุคคลหนึ่งเข้าใจและเผยแพร่ปัญญานี้ เขาไม่เพียงแต่ช่วยเหลือตัวเองเท่านั้น แต่ยังช่วยเหลือสรรพสัตว์นับไม่ถ้วนให้เปิดปัญญาด้วย ประโยชน์เช่นนี้ไม่สามารถวัดได้ด้วยวัตถุ”
สาวกคนหนึ่งถามว่า “เช่นนั้น ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า พวกเราควรมุ่งเน้นไปที่การเรียนรู้และเผยแพร่พระสูตรมากกว่าการทำทานด้วยวัตถุใช่หรือไม่พระเจ้าข้า”
พระพุทธเจ้าตรัสตอบอย่างเมตตาว่า “ทั้งสองอย่างล้วนมีความสำคัญ การทำทานด้วยวัตถุสามารถบรรเทาทุกข์เฉพาะหน้าของสรรพสัตว์ได้ ในขณะที่การเผยแพร่ปัญญาสามารถช่วยให้สรรพสัตว์หลุดพ้นได้อย่างแท้จริง อุดมคติที่สุดคือการทำทั้งสองอย่างควบคู่กันไป”
พระองค์ตรัสต่อไปว่า “แต่พึงระลึกไว้ว่า การเผยแพร่พระสูตรไม่ใช่เพียงแค่การท่องจำตัวอักษร สิ่งที่สำคัญกว่านั้นคือการเข้าใจความหมายอันลึกซึ้งและถ่ายทอดความเข้าใจนั้นให้ผู้อื่นด้วยจิตเมตตา”
พระสุภูติเกิดความเข้าใจอย่างแจ่มแจ้ง “ข้าพระองค์เข้าใจแล้ว พระผู้มีพระภาคเจ้า พระองค์หมายความว่า คุณค่าของการเผยแพร่ปัญญานั้นยิ่งใหญ่นัก เพราะมันสามารถช่วยให้ผู้คนมากมายหลุดพ้นจากความทุกข์ ใช่หรือไม่พระเจ้าข้า”
พระพุทธเจ้าตรัสด้วยความพอพระทัยว่า “ถูกต้องแล้ว สุภูติ เมื่อเธอช่วยให้ผู้อื่นเข้าใจปัญญาอันล้ำลึกนี้ เธอก็เปรียบเสมือนการจุดตะเกียงดวงหนึ่ง และตะเกียงดวงนี้สามารถจุดตะเกียงอื่นๆ อีกนับไม่ถ้วน นี่คือเหตุผลที่การเผยแพร่พระสูตรมีอานิสงส์ยิ่งใหญ่เช่นนี้”
หลังจากฟังคำอธิบายของพระพุทธเจ้า เหล่าสาวกต่างรู้สึกประทับใจในพลังของพระสูตรอย่างลึกซึ้ง พวกเขาตระหนักว่า การเรียนรู้และเผยแพร่ปัญญาไม่เพียงแต่เป็นเรื่องของการปฏิบัติส่วนบุคคลเท่านั้น แต่ยังเป็นภารกิจอันสูงส่งที่สามารถส่งผลกระทบต่อสรรพสัตว์นับไม่ถ้วน
พระพุทธเจ้าตรัสเป็นครั้งสุดท้ายว่า “ดังนั้น เหล่าสาวกที่รักของเรา อย่าได้ดูแคลนโอกาสใดๆ ในการเรียนรู้และแบ่งปันปัญญา แม้เพียงสี่บาทคาถาสั้นๆ หากพวกเธอสามารถเข้าใจอย่างแท้จริงและแบ่งปันกับผู้อื่น ก็อาจกลายเป็นพลังที่เปลี่ยนแปลงโลกได้”
หลังจากได้ฟังพระดำรัสนี้ เหล่าสาวกต่างรู้สึกถึงความรับผิดชอบอันศักดิ์สิทธิ์ที่เกิดขึ้นในใจ พวกเขาเข้าใจว่า ทุกคนล้วนมีโอกาสที่จะสร้างผลกระทบอันลึกซึ้งต่อโลกผ่านการเรียนรู้และเผยแพร่ปัญญา ความเข้าใจนี้ทำให้พวกเขาเต็มไปด้วยความกระตือรือร้นและความคาดหวังที่จะเรียนรู้ต่อไป
ขณะนั้น พระสุภูติฟังพระสูตรนี้แล้ว เข้าใจความหมายอย่างลึกซึ้ง น้ำตาไหล กราบทูลพระพุทธเจ้าว่า: “น่าอัศจรรย์ยิ่งนัก พระเจ้าข้า! พระพุทธองค์ตรัสพระสูตรอันลึกซึ้งเช่นนี้ ตั้งแต่ข้าพระองค์ได้ปัญญาจักษุมา ไม่เคยได้ยินพระสูตรเช่นนี้มาก่อน พระเจ้าข้า! หากมีผู้ได้ฟังพระสูตรนี้แล้วเกิดศรัทธาบริสุทธิ์ ย่อมเกิดสภาวะแท้จริง พึงรู้ว่าบุคคลนั้นได้บรรลุบุญกุศลอันหาได้ยากยิ่ง พระเจ้าข้า! สภาวะแท้จริงนั้นมิใช่สภาวะ ดังนั้นพระตถาคตจึงตรัสเรียกว่าสภาวะแท้จริง พระเจ้าข้า! บัดนี้ข้าพระองค์ได้ฟังพระสูตรเช่นนี้ เชื่อ เข้าใจ และยึดถือไว้ไม่ใช่เรื่องยาก แต่ในอนาคต 500 ปีหลัง หากมีผู้ได้ฟังพระสูตรนี้แล้วเชื่อ เข้าใจ และยึดถือไว้ บุคคลนั้นจะเป็นผู้หาได้ยากยิ่ง เพราะเหตุใด? เพราะบุคคลนั้นไม่มีอัตตสัญญา ปุคคลสัญญา สัตตสัญญา ชีวสัญญา เพราะเหตุใด? เพราะอัตตสัญญานั้นมิใช่สัญญา ปุคคลสัญญา สัตตสัญญา ชีวสัญญาก็มิใช่สัญญา เพราะเหตุใด? เพราะละทิ้งสัญญาทั้งปวงจึงเรียกว่าพระพุทธเจ้า”
เมื่อพระพุทธเจ้าตรัสคำสอนอันลึกซึ้งนี้จบลง ทั้งห้องประชุมตกอยู่ในความเงียบ ทันใดนั้น เสียงสะอื้นเบาๆ ก็ทำลายความเงียบ สายตาทุกคู่หันไปยังต้นเสียง—พระสุภูติ
เห็นพระสุภูติน้ำตาไหลพราก อารมณ์สะเทือนใจ ท่านลุกขึ้นยืนอย่างสั่นเทา โค้งคำนับพระพุทธเจ้าอย่างลึกซึ้ง และกล่าวด้วยเสียงสั่นเครือว่า:
“พระบรมศาสดา! พระธรรมเทศนาที่พระองค์ตรัสในวันนี้ช่างลึกซึ้งและล้ำค่าเหลือเกิน! แม้ข้าพระองค์จะคิดว่าตนเองมีปัญญาอยู่บ้าง แต่ไม่เคยได้ยินคำสอนอันประเสริฐเช่นนี้มาก่อนเลย”
พระสุภูติสูดหายใจลึก แล้วกล่าวต่อว่า: “พระบรมศาสดา หากมีผู้ใดได้ฟังพระสูตรนี้ และเชื่อมั่นด้วยจิตที่บริสุทธิ์ เขาย่อมจะรู้แจ้งถึงสภาวะที่แท้จริงของสรรพสิ่ง บุคคลเช่นนี้หาได้ยากยิ่ง บุญกุศลของพวกเขานั้นประมาณมิได้!”
ท่านหยุดชั่วครู่ ราวกับกำลังเรียบเรียงความคิด แล้วจึงกล่าวว่า: “แต่พระบรมศาสดา ข้าพระองค์เพิ่งตระหนักว่า ‘สภาวะที่แท้จริง’ นี้ แท้จริงแล้วก็ไม่ใช่ ‘สภาวะ’ ที่ตายตัว เพราะมันไม่ยึดติดกับรูปแบบใดๆ จึงเป็นสภาวะที่แท้จริง” พระพุทธเจ้าพยักหน้าด้วยความพอพระทัย ทรงสนับสนุนให้พระสุภูติกล่าวต่อ
พระสุภูติกล่าวต่อว่า: “พระบรมศาสดา ข้าพระองค์โชคดีที่ได้ฟังพระสูตรนี้ สำหรับข้าพระองค์แล้ว การเชื่อและเข้าใจมันไม่ใช่เรื่องยาก แต่ข้าพระองค์กลับคิดว่า หากเป็นผู้คนในอีกห้าร้อยปีข้างหน้า ในยุคที่พระธรรมอาจเสื่อมถอยไปแล้ว หากยังมีผู้ที่สามารถได้ยิน เชื่อ และเข้าใจพระสูตรนี้ได้ นั่นสิจึงจะเป็นสิ่งที่หายากและล้ำค่าอย่างแท้จริง!”
ศิษย์หนุ่มคนหนึ่งอดไม่ได้ที่จะถามว่า: “ท่านพระสุภูติ เหตุใดท่านจึงกล่าวว่าผู้คนในยุคนั้นจะหายากยิ่งกว่าเล่า?” พระสุภูติหันไปทางศิษย์ผู้นั้น และอธิบายอย่างใจเย็นว่า: “เพราะผู้ที่จะเข้าใจพระสูตรนี้อย่างแท้จริงได้ ย่อมต้องเป็นผู้ที่ก้าวพ้นความยึดมั่นในแนวคิดเรื่อง ‘ตัวตน’ ‘บุคคล’ ‘สัตว์’ ‘ชีวิต’ พวกเขาเข้าใจว่าแนวคิดเหล่านี้ไม่ใช่สภาวะที่แท้จริงอันไม่เปลี่ยนแปลง”
ท่านมองไปรอบๆ เห็นว่าศิษย์คนอื่นๆ ยังคงสับสนอยู่ จึงอธิบายเพิ่มเติมว่า: “พวกเจ้าต้องรู้ว่า เมื่อบุคคลสามารถปลดเปลื้องตนเองจากพันธนาการของแนวคิดเหล่านี้ได้ เขาก็จะเข้าใกล้ภูมิธรรมของพระพุทธเจ้าทั้งหลาย นี่คือเหตุผลที่ข้าพเจ้ากล่าวว่า ผู้ที่ยังสามารถเข้าใจพระสูตรนี้ได้ในยุคนั้นช่างล้ำค่าเพียงใด”
พระพุทธเจ้าทอดพระเนตรไปที่พระสุภูติ พระพักตร์แย้มด้วยรอยยิ้มแห่งความชื่นชม พระองค์ตรัสอย่างอ่อนโยนว่า: “กล่าวได้ดียิ่ง สุภูติ เจ้าได้เข้าใจแก่นแท้ของพระสูตรนี้อย่างลึกซึ้งแล้ว”
หันไปยังศิษย์คนอื่นๆ พระพุทธเจ้าตรัสต่อว่า: “คำพูดของสุภูตินั้นสมควรที่พวกเจ้าจะครุ่นคิดให้ลึกซึ้ง จงจำไว้ว่า ปัญญาที่แท้จริงไม่ได้อยู่ที่การยึดติดกับแนวคิดใดๆ แต่อยู่ที่การมองทะลุถึงแก่นแท้ของแนวคิดเหล่านั้น”
เหล่าศิษย์ฟังบทสนทนานี้จบ ต่างจมดิ่งอยู่ในห้วงความคิด พวกเขาเริ่มตระหนักว่า หนทางแห่งการปฏิบัตินั้นลึกซึ้งและลี้ลับยิ่งกว่าที่พวกเขาจินตนาการไว้มาก การตระหนักรู้นี้ทำให้พวกเขารู้สึกเกรงขามและกระตุ้นความกระตือรือร้นที่จะสำรวจต่อไป
พระพุทธเจ้าตรัสเป็นครั้งสุดท้ายว่า: “จงให้การตระหนักรู้ของสุภูติเป็นแรงบันดาลใจแก่พวกเจ้า ไม่ว่าจะเป็นปัจจุบันหรืออนาคต ผู้ที่สามารถเข้าใจและปฏิบัติตามคำสอนเหล่านี้ได้อย่างแท้จริง ล้วนเป็นสมบัติล้ำค่าที่สุดของโลก”
เมื่อได้ฟังพระดำรัสนี้ เหล่าศิษย์ต่างรู้สึกถึงความรับผิดชอบอันศักดิ์สิทธิ์ที่ผุดขึ้นในใจ พวกเขาเข้าใจแล้วว่า การปฏิบัติไม่ได้มีไว้เพียงเพื่อการหลุดพ้นของตนเอง แต่ยังเพื่อสืบทอดปัญญาอันล้ำค่านี้ต่อไปในอนาคต เพื่อประโยชน์แก่สรรพสัตว์ทั้งหลาย
พระพุทธเจ้าตรัสกับสุภูติว่า: “เป็นเช่นนั้น เป็นเช่นนั้น! หากมีผู้ใดได้ยินพระสูตรนี้แล้วไม่ตกใจ ไม่หวาดกลัว ไม่สะทกสะท้าน พึงรู้ว่าผู้นั้นหาได้ยากยิ่ง เพราะเหตุใดเล่า? สุภูติ! ตถาคตกล่าวว่าบารมีอันดับหนึ่งนั้น มิใช่บารมีอันดับหนึ่ง จึงเรียกว่าบารมีอันดับหนึ่ง สุภูติ! ขันติบารมีนั้น ตถาคตกล่าวว่ามิใช่ขันติบารมี เพราะเหตุใดเล่า? สุภูติ! ดังเช่นในอดีตชาติที่เราถูกพระเจ้ากาลิงคะสับร่างกายเป็นชิ้นๆ ในขณะนั้นเราไม่มีความคิดว่ามีตัวตน ไม่มีความคิดว่ามีบุคคล ไม่มีความคิดว่ามีสัตว์ ไม่มีความคิดว่ามีชีวิต เพราะเหตุใดเล่า? หากในขณะที่ร่างกายของเราถูกตัดเป็นท่อนๆ นั้น เรามีความคิดว่ามีตัวตน มีบุคคล มีสัตว์ มีชีวิต ก็จะเกิดความโกรธแค้นขึ้นมา สุภูติ! อีกทั้งเรายังระลึกได้ว่าในอดีตชาติห้าร้อยชาติ เราเคยเป็นฤๅษีผู้บำเพ็ญขันติ ในชาตินั้นๆ เราไม่มีความคิดว่ามีตัวตน ไม่มีความคิดว่ามีบุคคล ไม่มีความคิดว่ามีสัตว์ ไม่มีความคิดว่ามีชีวิต ดังนั้น สุภูติ! พระโพธิสัตว์ควรละทิ้งความยึดมั่นในสรรพสิ่ง แล้วตั้งจิตมุ่งสู่อนุตรสัมมาสัมโพธิญาณ ไม่ควรยึดติดในรูปแล้วเกิดจิต ไม่ควรยึดติดในเสียง กลิ่น รส สัมผัส ธรรมารมณ์แล้วเกิดจิต ควรเกิดจิตที่ไม่มีที่ตั้ง หากจิตมีที่ตั้ง ก็ไม่ใช่การตั้งอยู่อย่างแท้จริง ดังนั้นพระพุทธเจ้าจึงตรัสว่า: ‘จิตของพระโพธิสัตว์ไม่ควรยึดติดในรูปแล้วบำเพ็ญทาน’”
พระพุทธเจ้าทรงอธิบายหลักธรรมอันลึกซึ้งนี้เพิ่มเติม พระองค์ตรัสอย่างอ่อนโยนว่า: “สุภูติ เจ้าพูดถูกต้องแล้ว และเราจะบอกเจ้าว่า หากในอนาคตมีผู้ได้ยินพระสูตรนี้ แต่ไม่ตกใจ ไม่หวาดกลัว ไม่หวั่นไหว ผู้นั้นย่อมเป็นบุคคลที่หาได้ยากยิ่งนัก!”
ศิษย์หนุ่มคนหนึ่งอดไม่ได้ที่จะทูลถามว่า: “พระบรมศาสดา เหตุใดการได้ยินพระสูตรนี้จึงทำให้ผู้คนตกใจหรือหวาดกลัวเล่าพระเจ้าข้า?”
พระพุทธเจ้าทรงยิ้มอย่างเมตตาและทรงอธิบายว่า: “เพราะพระสูตรนี้กล่าวถึงหลักธรรมที่ลึกซึ้งมาก อาจทำให้แนวคิดเดิมของผู้คนพลิกผันไป”
พระองค์ทรงหยุดชั่วครู่ แล้วตรัสต่อว่า: “ยกตัวอย่างเช่น ‘บารมีขั้นที่หนึ่ง’ ที่เรามักพูดถึงกัน แท้จริงแล้วไม่ใช่ ‘ที่หนึ่ง’ อย่างแท้จริง นี่เป็นเพียงชื่อที่เราตั้งให้มันเท่านั้น”
เมื่อทอดพระเนตรเห็นสีหน้างุนงงของเหล่าศิษย์ พระพุทธเจ้าจึงทรงตัดสินพระทัยใช้ประสบการณ์ส่วนพระองค์มาอธิบาย
“ให้เราเล่าเรื่องหนึ่งให้พวกเจ้าฟังเถิด นานมาแล้ว เราเคยพบกับพระราชาองค์หนึ่งนามว่าพระเจ้ากาลิ พระองค์ทรงโหดร้ายมาก ถึงกับสั่งให้ตัดร่างกายของเราเป็นชิ้นๆ”
เหล่าศิษย์ได้ยินเช่นนั้น ต่างสูดหายใจเฮือกด้วยความตกใจ มองพระพุทธเจ้าด้วยความหวาดกลัว
พระพุทธเจ้าตรัสต่อไปอย่างสงบ: “แต่แม้ในช่วงเวลาแห่งความทุกข์ทรมานเช่นนั้น เราก็ไม่เคยมีความคิดเกลียดชังหรือยึดติดต่อตัวเอง ต่อพระราชาองค์นั้น หรือต่อสรรพสัตว์ใดๆ เลย”
พระสุภูติทูลอย่างครุ่นคิด: “พระบรมศาสดา พระองค์หมายความว่า เพราะพระองค์ไม่ยึดติดกับแนวคิดเรื่อง ‘ตัวตน’ ‘บุคคล’ ‘สัตว์’ ‘ชีวิต’ พระองค์จึงสามารถรักษาความสงบและเมตตาได้เช่นนั้นใช่หรือไม่พระเจ้าข้า?”
พระพุทธเจ้าทรงพยักพระพักตร์ด้วยความชื่นชม: “ถูกต้องแล้ว สุภูติ หากตอนนั้นเรายึดติดกับแนวคิดเหล่านี้ เราคงเกิดความเกลียดชังและอาฆาตแน่นอน”
พระองค์ทรงมองไปรอบๆ แล้วตรัสต่อ: “ที่จริงแล้ว ในอดีตชาติ 500 ชาติที่ผ่านมา เราล้วนเกิดเป็นฤๅษีผู้บำเพ็ญขันติบารมี ตลอดระยะเวลาอันยาวนานนั้น เราคงไว้ซึ่งจิตที่ไม่มีตัวตน ไม่มีบุคคล ไม่มีสัตว์ ไม่มีชีวิตมาโดยตลอด”
ศิษย์คนหนึ่งทูลถาม: “พระบรมศาสดา แล้วพวกข้าพระองค์ควรปฏิบัติอย่างไรจึงจะบรรลุถึงสภาวะเช่นนั้นได้พระเจ้าข้า?”
พระพุทธเจ้าตรัสตอบอย่างเมตตา: “ในฐานะผู้ปฏิบัติ พวกเจ้าควรพยายามปลดเปลื้องความยึดมั่นถือมั่นและแนวคิดทั้งปวง เมื่อพวกเจ้าต้องการแสวงหาปัญญาอันสูงสุด อย่าได้ยึดติดกับสิ่งใดๆ ไม่ว่าจะเป็นรูป เสียง กลิ่น รส สัมผัส หรือความคิด จิตใจของพวกเจ้าควรเป็นดั่งผืนน้ำใสที่ไม่ยึดติดกับสิ่งใด”
พระสุภูติทูลด้วยความเข้าใจแจ่มแจ้ง: “ข้าพระองค์เข้าใจแล้ว พระบรมศาสดา พระองค์หมายความว่า การปฏิบัติที่แท้จริงคือการทำให้จิตไม่มีที่ตั้ง ใช่หรือไม่พระเจ้าข้า?”
พระพุทธเจ้าทรงพยักพระพักตร์ด้วยความพอพระทัย: “ถูกต้องแล้ว สุภูติ หากจิตมีที่ตั้ง นั่นก็ไม่ใช่การไม่มีที่ตั้งอย่างแท้จริง นี่คือเหตุผลที่เรามักกล่าวว่า เมื่อผู้ปฏิบัติทำทาน จิตไม่ควรยึดติดกับรูปแบบใดๆ”
เหล่าศิษย์ฟังคำสอนของพระพุทธเจ้าจบ ต่างจมดิ่งอยู่ในห้วงความคิด พวกเขาเริ่มตระหนักว่า การปฏิบัติที่แท้จริงไม่ใช่เพียงแค่การทำความดี แต่สำคัญยิ่งกว่านั้นคือการบ่มเพาะจิตที่ไม่ยึดมั่นถือมั่น
พระพุทธเจ้าตรัสเป็นครั้งสุดท้ายว่า: “จงจำไว้ ปัญญาและเมตตาที่แท้จริงนั้นเกิดจากการก้าวพ้นแนวคิดทั้งปวง เมื่อพวกเจ้าสามารถทำเช่นนี้ได้ พวกเจ้าก็จะเข้าใจความหมายอันลึกซึ้งของพระสูตรนี้อย่างแท้จริง และสามารถรักษาความสงบและเมตตาในใจไว้ได้แม้ในยามเผชิญอุปสรรคใดๆ”
เมื่อได้ฟังพระดำรัสนี้ เหล่าศิษย์ต่างรู้สึกถึงความเข้าใจใหม่ที่กำลังงอกงามในใจ พวกเขาเข้าใจแล้วว่า แม้หนทางแห่งการปฏิบัตินั้นยากลำบาก แต่หากพากเพียรไม่ย่อท้อ รักษาทัศนคติที่ถูกต้องไว้ ก็จะค่อยๆ เข้าใกล้สภาวะอันเหนือธรรมดาที่พระพุทธเจ้าทรงบรรยายไว้ได้
“สุภูติ! พระโพธิสัตว์ควรบำเพ็ญทานเช่นนี้เพื่อประโยชน์แก่สรรพสัตว์ ตถาคตกล่าวว่า: ‘สรรพลักษณะทั้งปวงล้วนมิใช่ลักษณะ’ และยังกล่าวอีกว่า: ‘สรรพสัตว์ทั้งปวงก็มิใช่สัตว์’”
พระพุทธเจ้าตรัสอย่างอ่อนโยนว่า: “การกระทำของพระโพธิสัตว์ควรเป็นไปเพื่อประโยชน์แก่สรรพสัตว์ทั้งปวง แต่ในการให้ทานนั้น พวกท่านต้องระมัดระวังประเด็นหนึ่งเป็นพิเศษ”
“เมื่อพระโพธิสัตว์ให้ทาน ควรกระทำด้วยจิตใจพิเศษ”
ศิษย์หนุ่มคนหนึ่งอดไม่ได้ที่จะทูลถามว่า: “พระบรมศาสดา จิตใจพิเศษนั้นคืออะไรพระเจ้าข้า?”
พระพุทธเจ้าทรงยิ้มอย่างเมตตาและทรงอธิบายว่า: “จิตใจพิเศษนั้นคือการเข้าใจว่า ปรากฏการณ์ทั้งหมด ทุกสิ่งที่เราเห็น ได้ยิน และรู้สึก แท้จริงแล้วไม่ใช่สิ่งที่จีรังยั่งยืน”
เมื่อทอดพระเนตรเห็นสีหน้างุนงงของเหล่าศิษย์ พระพุทธเจ้าจึงทรงตัดสินพระทัยใช้อุปมาอุปไมยมาอธิบาย
“ลองจินตนาการดู เมื่อพวกเจ้าเห็นดอกไม้สวยดอกหนึ่ง พวกเจ้าจะพูดว่า ‘นี่คือดอกไม้’ แต่ดอกไม้นี้จะคงอยู่ตลอดกาลหรือ?” เหล่าศิษย์พากันส่ายหน้า
พระพุทธเจ้าทรงพยักพระพักตร์ตรัสว่า: “ถูกต้อง ดอกไม้จะบาน แล้วก็ร่วงโรย มันเปลี่ยนแปลงอยู่ตลอดเวลา ดังนั้นเราจึงกล่าวว่า ‘สรรพสิ่งล้วนไม่มีลักษณะที่แท้จริง’ ปรากฏการณ์ทั้งหมดที่เราเห็นล้วนไม่มีความคงที่ถาวร”
พระสุภูติทูลอย่างครุ่นคิด: “พระบรมศาสดา พระองค์หมายความว่า เมื่อพระโพธิสัตว์ให้ทาน ไม่ควรยึดติดกับการกระทำการให้ทานเอง และไม่ควรยึดติดกับผู้รับทานด้วย ใช่หรือไม่พระเจ้าข้า?”
พระพุทธเจ้าทรงพยักพระพักตร์ด้วยความพอพระทัย: “พูดได้ดีมาก สุภูติ นั่นคือหลักการที่ถูกต้อง”
พระองค์ตรัสต่อว่า: “ยิ่งไปกว่านั้น เราต้องเข้าใจว่า ‘สรรพสัตว์ทั้งหลาย ก็มิใช่สัตว์’”
เมื่อทอดพระเนตรเห็นสีหน้าสงสัยของเหล่าศิษย์ พระพุทธเจ้าทรงอธิบายว่า: “ความหมายของประโยคนี้คือ แนวคิดเรื่อง ‘สรรพสัตว์’ ที่เรามักเข้าใจกัน แท้จริงแล้วก็ไม่ใช่สิ่งที่คงที่ถาวร ทุกชีวิตล้วนเปลี่ยนแปลงอยู่ตลอดเวลา ไม่มี ‘ตัวตน’ ที่คงอยู่ตลอดกาล”
ศิษย์คนหนึ่งทูลถาม: “พระบรมศาสดา หากทุกสิ่งล้วนเปลี่ยนแปลง เหตุใดพวกข้าพระองค์จึงยังต้องทำความดีและให้ทานอยู่เล่าพระเจ้าข้า?”
พระพุทธเจ้าตรัสตอบอย่างเมตตา: “คำถามที่ดี เพราะทุกสิ่งล้วนเปลี่ยนแปลง การทำความดีของเราจึงสามารถส่งผลกระทบได้ เราทำความดีไม่ใช่เพื่อหวังผลตอบแทนที่แน่นอน แต่เพื่อส่งเสริมการเปลี่ยนแปลงในเชิงบวกในจักรวาล”
พระสุภูติทูลด้วยความเข้าใจแจ่มแจ้ง: “ข้าพระองค์เข้าใจแล้ว พระบรมศาสดา พระองค์หมายความว่า พระโพธิสัตว์ควรทำความดีด้วยจิตใจที่ไม่ยึดติด ไม่ยึดติดทั้งกับการกระทำของตนเองและผู้ที่ได้รับความช่วยเหลือ แต่เพื่อส่งเสริมความกลมกลืนของจักรวาลเท่านั้น ใช่หรือไม่พระเจ้าข้า?”
พระพุทธเจ้าทรงพยักพระพักตร์ด้วยความพอพระทัย: “ถูกต้องแล้ว สุภูติ นี่คือปัญญาและเมตตาที่แท้จริง”
เหล่าศิษย์ฟังคำสอนของพระพุทธเจ้าจบ ต่างจมดิ่งอยู่ในห้วงความคิด พวกเขาเริ่มตระหนักว่า การปฏิบัติที่แท้จริงไม่ใช่เพียงแค่การทำความดี แต่สำคัญยิ่งกว่านั้นคือการมองโลกด้วยจิตใจที่เหนือกว่า
พระพุทธเจ้าตรัสเป็นครั้งสุดท้ายว่า: “จงจำไว้ เมื่อพวกเจ้าสามารถมองโลกและทำความดีด้วยจิตใจเช่นนี้ได้ พวกเจ้าก็จะเข้าใกล้หนทางแห่งพระโพธิสัตว์ที่แท้จริงมากขึ้น การกระทำของพวกเจ้าจะไม่ถูกจำกัดด้วยแนวคิดที่มีอยู่เดิม แต่จะสามารถเป็นประโยชน์แก่สรรพสัตว์ทั้งปวงได้อย่างแท้จริง”
เมื่อได้ฟังพระดำรัสนี้ เหล่าศิษย์ต่างรู้สึกถึงความเข้าใจใหม่ที่กำลังงอกงามในใจ พวกเขาเข้าใจแล้วว่า แม้หนทางแห่งการปฏิบัตินั้นจะลึกซึ้ง แต่หากรักษาทัศนคติที่ถูกต้องไว้ ทุกคนก็มีโอกาสที่จะเป็นพระโพธิสัตว์ที่แท้จริง นำการเปลี่ยนแปลงในเชิงบวกมาสู่โลกได้
“สุภูติ! ตถาคตเป็นผู้กล่าวคำจริง กล่าวคำแท้ กล่าวคำตรง ไม่กล่าวคำเท็จ ไม่กล่าวคำคลาดเคลื่อน”
พระพุทธเจ้าตรัสอย่างอ่อนโยน: “สุภูติ บัดนี้เราจะบอกเรื่องสำคัญยิ่งแก่เจ้า”
พระองค์ตรัสอย่างช้าๆ ว่า: “พวกเจ้าพึงรู้ไว้ว่า ตถาคต—นั่นคือเรา—ทุกถ้อยคำที่กล่าวล้วนน่าเชื่อถือ”
“ประการแรก ตถาคตเป็นผู้พูดความจริง” พระพุทธเจ้าตรัส “นี่หมายความว่าทุกคำที่เรากล่าวล้วนเป็นความจริง ไม่มีความเท็จแม้แต่น้อย” ศิษย์หนุ่มคนหนึ่งอดไม่ได้ที่จะทูลถามว่า: “พระบรมศาสดา สิ่งนี้ต่างจากการพูดความจริงของพวกเราอย่างไรพระเจ้าข้า?” พระพุทธเจ้าทรงยิ้มอย่างเมตตาและทรงอธิบายว่า: “คำถามที่ดี คำพูดที่เป็นความจริงของตถาคตไม่เพียงแค่ไม่โกหก แต่ยังเป็นการเปิดเผยความจริงของจักรวาล”
พระองค์ตรัสต่อว่า: “ประการที่สอง ตถาคตเป็นผู้พูดตามความเป็นจริง นี่หมายความว่าสิ่งที่เรากล่าวไม่เพียงแต่เป็นความจริง แต่ยังสามารถนำไปปฏิบัติได้จริง ไม่ใช่เพียงทฤษฎีที่ว่างเปล่า” พระสุภูติทูลอย่างครุ่นคิด: “เหมือนวิธีการปฏิบัติที่พระองค์เพิ่งสอนพวกข้าพระองค์ ล้วนเป็นสิ่งที่พวกข้าพระองค์สามารถนำไปปฏิบัติได้จริง ใช่หรือไม่พระเจ้าข้า?” พระพุทธเจ้าทรงพยักพระพักตร์ด้วยความพอพระทัย: “ถูกต้องแล้ว สุภูติ”
พระพุทธเจ้าตรัสต่อ: “ประการที่สาม ตถาคตเป็นผู้พูดตรงตามความเป็นจริง นี่หมายความว่าคำพูดของเราสอดคล้องกับธรรมชาติที่แท้จริงของสรรพสิ่ง ไม่มีความคลาดเคลื่อนแม้แต่น้อย”
“ประการที่สี่ ตถาคตเป็นผู้พูดไม่หลอกลวง นี่หมายความว่าเราจะไม่หลอกลวงผู้ใด แม้จะด้วยเจตนาดีก็ตาม”
“สุดท้าย ตถาคตเป็นผู้พูดไม่ผันแปร นี่หมายความว่าคำพูดของเราจะคงเส้นคงวาเสมอ ไม่มีการขัดแย้งกันเอง”
ศิษย์คนหนึ่งทูลถาม: “พระบรมศาสดา เหตุใดพระองค์จึงทรงเน้นย้ำสิ่งเหล่านี้เป็นพิเศษพระเจ้าข้า?”
พระพุทธเจ้าตรัสตอบอย่างเมตตา: “เพราะการเข้าใจสัจธรรมนั้นเป็นเรื่องยากยิ่ง ในกระบวนการนี้ พวกเจ้าต้องการผู้ชี้นำที่เชื่อถือได้อย่างแท้จริง เราหวังให้พวกเจ้าเข้าใจว่า เมื่อเราสอนพวกเจ้า ทุกคำพูดล้วนผ่านการไตร่ตรองอย่างถี่ถ้วน ทั้งหมดเพื่อช่วยให้พวกเจ้าบรรลุการตรัสรู้”
พระสุภูติทูลด้วยความเข้าใจแจ่มแจ้ง: “ข้าพระองค์เข้าใจแล้ว พระบรมศาสดา พระองค์กำลังบอกพวกข้าพระองค์ว่า พวกข้าพระองค์สามารถเชื่อถือคำสอนของพระองค์ได้อย่างสมบูรณ์ เพราะทุกถ้อยคำของพระองค์ล้วนจริง มีประโยชน์ แม่นยำ ซื่อสัตย์ และคงเส้นคงวา”
พระพุทธเจ้าทรงพยักพระพักตร์ด้วยความพอพระทัย: “ถูกต้องแล้ว สุภูติ เมื่อพวกเจ้าพบกับความสับสนหรือความสงสัยบนเส้นทางการปฏิบัติ จงระลึกถึงสิ่งนี้”
เหล่าศิษย์ฟังคำอธิบายของพระพุทธเจ้าจบ ต่างรู้สึกเปี่ยมด้วยความเคารพและศรัทธา พวกเขาตระหนักว่าคำสอนของพระพุทธเจ้าไม่เพียงลึกซึ้ง แต่ยังน่าเชื่อถืออย่างยิ่ง
พระพุทธเจ้าตรัสเป็นครั้งสุดท้ายว่า: “จงจำไว้ สัจธรรมอาจดูลึกซึ้ง บางครั้งถึงกับยากที่จะเข้าใจ แต่หากพวกเจ้าเชื่อและพยายามปฏิบัติ วันหนึ่งพวกเจ้าจะเข้าใจอย่างแจ่มแจ้ง ทุกคำที่เรากล่าว ล้วนเพื่อนำพาพวกเจ้าไปสู่ช่วงเวลานั้น”
เมื่อได้ฟังพระดำรัสนี้ เหล่าศิษย์ต่างรู้สึกถึงความมุ่งมั่นใหม่ที่ผุดขึ้นในใจ พวกเขาเข้าใจแล้วว่า แม้เส้นทางการปฏิบัติอาจยากลำบากและคดเคี้ยว แต่ด้วยการชี้นำของครูผู้น่าเชื่อถือเช่นพระพุทธเจ้า พวกเขาจะพบหนทางสู่การตรัสรู้ในที่สุด
“สุภูติ! ธรรมที่ตถาคตได้บรรลุนั้น ธรรมนี้ไม่จริงไม่เท็จ สุภูติ! หากพระโพธิสัตว์ยึดติดในธรรมแล้วบำเพ็ญทาน ก็เหมือนคนเข้าไปในที่มืด ย่อมไม่เห็นสิ่งใด แต่หากพระโพธิสัตว์ไม่ยึดติดในธรรมแล้วบำเพ็ญทาน ก็เหมือนคนมีดวงตาดี แสงอาทิตย์ส่องสว่าง ย่อมเห็นสรรพสิ่งต่างๆ ได้ สุภูติ! ในอนาคตกาล หากมีกุลบุตรกุลธิดาผู้ใดสามารถรับ ทรงจำ อ่าน ท่องพระสูตรนี้ได้ ตถาคตย่อมรู้เห็นบุคคลผู้นั้นด้วยพุทธปัญญา ว่าจะได้บรรลุบุญกุศลอันประมาณมิได้ ไม่มีที่สิ้นสุด”
พระพุทธเจ้าตรัสอย่างอ่อนโยนว่า: “สุภูติ ให้เราบอกความจริงสำคัญเกี่ยวกับธรรมที่ตถาคตได้รับแก่เธอ”
สุภูติและสาวกคนอื่นๆ ต่างตั้งใจฟังอย่างตั้งอกตั้งใจ
พระพุทธเจ้าตรัสต่อไปว่า: “ธรรมที่ตถาคตได้รับนั้น ไม่ใช่สิ่งที่มีอยู่จริง และก็ไม่ใช่สิ่งที่ไม่มีอยู่” เมื่อเห็นสีหน้างุนงงของเหล่าสาวก พระพุทธเจ้าจึงทรงตัดสินพระทัยใช้อุปมาอุปไมยเพื่ออธิบาย “ให้เราลองนึกถึงสถานการณ์สองแบบ” พระพุทธเจ้าตรัส “อย่างแรก ให้นึกถึงพระโพธิสัตว์ที่จิตใจยึดติดกับธรรมบางอย่างขณะบำเพ็ญทาน”
“พระผู้มีพระภาคเจ้า” สาวกหนุ่มคนหนึ่งทูลถาม “สถานการณ์เช่นนี้จะเป็นอย่างไรขอรับ”
พระพุทธเจ้าตรัสตอบว่า: “เปรียบเสมือนคนเดินในความมืดมิดยามค่ำคืน เขามองไม่เห็นอะไรเลย”
เหล่าสาวกพยักหน้าแสดงว่าเข้าใจ พระพุทธเจ้าตรัสต่อไปว่า: “ทีนี้ ให้เรานึกถึงอีกสถานการณ์หนึ่ง มีพระโพธิสัตว์ที่จิตใจไม่ยึดติดกับธรรมใดๆ ขณะบำเพ็ญทาน”
“แล้วสถานการณ์เช่นนี้จะเป็นอย่างไรขอรับ พระผู้มีพระภาคเจ้า” สุภูติทูลถามด้วยความสงสัย
พระพุทธเจ้าตรัสพร้อมรอยยิ้มว่า: “เปรียบเสมือนคนที่มีสายตาดีเดินในวันที่แจ่มใส เขาสามารถมองเห็นความงดงามรอบตัวได้อย่างชัดเจน”
พระพุทธเจ้าตรัสต่อไปว่า: “สุภูติ ให้เราบอกอีกเรื่องหนึ่งที่สำคัญมากแก่เธอ ในโลกอนาคต หากมีกุลบุตรหรือกุลธิดาผู้มีจิตใจดีงามสามารถเข้าใจ จดจำ และสวดอ่านพระสูตรนี้ได้ ตถาคตจะใช้ปัญญาญาณของพระพุทธเจ้าเข้าใจคนเหล่านี้อย่างถ่องแท้ มองทะลุคนเหล่านี้”
“พระผู้มีพระภาคเจ้า” สาวกคนหนึ่งทูลถาม “คนเหล่านี้จะได้รับผลเช่นไรขอรับ”
พระพุทธเจ้าตรัสตอบอย่างเมตตาว่า: “คนเหล่านี้จะบรรลุบุญกุศลที่ประมาณมิได้ ไม่มีที่สิ้นสุด”
สุภูติทูลอย่างครุ่นคิดว่า: “ข้าพระองค์เข้าใจแล้ว พระผู้มีพระภาคเจ้า พระองค์หมายความว่า ผู้ที่เข้าใจพระสูตรนี้อย่างแท้จริงจะได้รับปัญญาและบุญกุศลอันยิ่งใหญ่ ใช่หรือไม่ขอรับ”
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้าด้วยความพอพระทัย: “ถูกต้องแล้ว สุภูติ แต่สิ่งที่สำคัญกว่านั้นคือ คนเหล่านี้จะสามารถมองเห็นความจริงของโลกได้อย่างชัดเจน เหมือนคนที่เดินอยู่กลางแสงแดด”
สาวกผู้อาวุโสคนหนึ่งทูลถามว่า: “พระผู้มีพระภาคเจ้า เช่นนั้นแล้วพวกข้าพระองค์ควรปฏิบัติอย่างไรเพื่อให้บรรลุถึงสภาวะเช่นนั้นขอรับ”
พระพุทธเจ้าตรัสตอบอย่างเมตตาว่า: “กุญแจสำคัญอยู่ที่การไม่ยึดติด เมื่อเธอทำความดี อย่ายึดติดกับแนวคิดหรือหลักการใดๆ ปล่อยให้จิตใจของเธอเป็นเหมือนผืนน้ำในทะเลสาบที่ใสสะอาด สะท้อนทุกสิ่งแต่ไม่ยึดติดกับสิ่งใด”
เหล่าสาวกฟังคำสอนของพระพุทธเจ้าจบแล้วต่างจมอยู่ในห้วงความคิด พวกเขาเริ่มตระหนักว่าปัญญาที่แท้จริงไม่ได้อยู่ที่การยึดติดกับหลักคำสอนใดโดยเฉพาะ แต่อยู่ที่การรักษาจิตใจให้เปิดกว้างและไม่ยึดติด
ในตอนท้าย พระพุทธเจ้าตรัสว่า: “จงจำไว้ เมื่อเธอสามารถเข้าใจและปฏิบัติตามพระสูตรนี้ด้วยจิตใจเช่นนี้ เธอจะได้รับปัญญาและบุญกุศลอันหาประมาณมิได้ เธอจะสามารถมองเห็นความจริงของโลกได้อย่างชัดเจน เหมือนอยู่ท่ามกลางแสงอาทิตย์อันสว่างไสว”
เมื่อได้ฟังพระดำรัสนี้จบ เหล่าสาวกต่างรู้สึกถึงความเข้าใจใหม่ที่กำลังงอกงามในจิตใจ พวกเขาเข้าใจว่าแม้หนทางแห่งการปฏิบัติธรรมจะยากลำบาก แต่หากรักษาจิตใจให้ถูกต้อง ทุกคนก็มีโอกาสที่จะบรรลุถึงสภาวะแห่งความกระจ่างแจ้งและปัญญาดังที่พระพุทธเจ้าทรงบรรยายไว้
“สุภูติ! หากมีกุลบุตรกุลธิดาผู้ใด ในยามเช้าสละกายเท่าเม็ดทรายในแม่น้ำคงคา ในยามเที่ยงก็สละกายเท่าเม็ดทรายในแม่น้ำคงคา ในยามเย็นก็สละกายเท่าเม็ดทรายในแม่น้ำคงคา เช่นนี้ตลอดกาลนานนับร้อยพันหมื่นโกฏิกัลป์ แต่หากมีผู้ใดได้ฟังพระสูตรนี้แล้วเกิดศรัทธาไม่คลางแคลง บุญของผู้นั้นย่อมมากกว่า ยิ่งกว่านั้นหากได้เขียน รับ ทรงจำ อ่าน ท่อง อธิบายให้ผู้อื่นฟัง”
พระพุทธเจ้าตรัสอย่างเมตตาว่า: “สุภูติ ให้เรานึกภาพเหตุการณ์ที่น่าอัศจรรย์กัน”
เหล่าสาวกทั้งหมดต่างตั้งใจฟัง สงสัยว่าพระพุทธเจ้าจะตรัสอะไรต่อไป
พระพุทธเจ้าตรัสอย่างช้าๆ ว่า: “สมมติว่ามีกุลบุตรหรือกุลธิดาผู้มีจิตใจดีงาม มีความเอื้อเฟื้อเผื่อแผ่อย่างน่าทึ่ง”
“พระผู้มีพระภาคเจ้า” สาวกหนุ่มคนหนึ่งทูลถาม “พวกเขาจะทำอะไรขอรับ”
พระพุทธเจ้าตรัสตอบว่า: “ลองนึกภาพดู คนผู้นี้ในยามเช้า ยอมสละชีวิตจำนวนมากเท่ากับเม็ดทรายในแม่น้ำคงคาเพื่อทำทานบำเพ็ญบุญ” เหล่าสาวกต่างพากันอุทานด้วยความตกใจ ไม่อาจจินตนาการถึงการเสียสละอันยิ่งใหญ่เช่นนั้นได้
พระพุทธเจ้าตรัสต่อไปว่า: “ไม่เพียงเท่านั้น พอถึงเที่ยงวัน คนผู้นี้ก็ยอมสละชีวิตจำนวนเท่ากันอีกครั้งเพื่อทำทาน แล้วเมื่อถึงยามเย็น เขาก็ทำการเสียสละเช่นเดียวกันอีกครั้ง”
“และ” น้ำเสียงของพระพุทธเจ้าทรงความขลังมากขึ้น “คนผู้นี้ไม่ได้ทำเพียงแค่วันเดียว แต่ทำเช่นนี้วันแล้ววันเล่า ปีแล้วปีเล่า แม้กระทั่งผ่านกัลป์มานับไม่ถ้วน”
เหล่าสาวกต่างมองพระพุทธเจ้าด้วยความตกตะลึง ไม่อาจจินตนาการถึงการทำความดีอันยิ่งใหญ่เช่นนั้นได้
พระพุทธเจ้าทรงหยุดชั่วครู่ แล้วตรัสว่า: “ทีนี้ ให้เราลองเปรียบเทียบกับอีกสถานการณ์หนึ่ง สมมติว่ามีคนหนึ่งเพียงแค่ได้ยินพระสูตรนี้ และเชื่อในพระสูตรนี้ด้วยจิตใจที่จริงใจ ไม่เกิดความสงสัยหรือคัดค้านใดๆ”
“พระผู้มีพระภาคเจ้า” สุภูติอดรนทนไม่ไหวจึงทูลถามว่า “พระองค์หมายความว่า เพียงแค่เชื่อในพระสูตรนี้ ก็จะยิ่งใหญ่กว่าการทำทานที่ยากจะจินตนาการได้เช่นนั้นหรือขอรับ”
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้าพร้อมรอยยิ้ม: “ถูกต้องแล้ว สุภูติ บุญกุศลที่คนผู้นี้จะได้รับ จะยิ่งใหญ่กว่าคนแรกมากนัก”
เหล่าสาวกต่างพากันซุบซิบด้วยความประหลาดใจ ไม่อยากเชื่อหูตัวเอง
พระพุทธเจ้าตรัสต่อไปว่า: “ยิ่งไปกว่านั้น หากมีผู้ที่ไม่เพียงแต่เชื่อในพระสูตรนี้ แต่ยังสามารถคัดลอก ท่องจำ และอธิบายให้ผู้อื่นฟังได้ บุญกุศลที่พวกเขาจะได้รับก็ยิ่งน่าอัศจรรย์ยิ่งขึ้นไปอีก”
สาวกผู้อาวุโสคนหนึ่งทูลถามว่า: “พระผู้มีพระภาคเจ้า เหตุใดการเข้าใจและเผยแผ่พระสูตรนี้จึงสำคัญนักขอรับ”
พระพุทธเจ้าตรัสตอบอย่างเมตตาว่า: “เพราะพระสูตรนี้บรรจุปัญญาอันลึกซึ้งที่สุด มันสามารถช่วยให้ผู้คนเห็นความจริงของโลก และหลุดพ้นจากความทุกข์ เมื่อเทียบกับการทำทานด้วยวัตถุ การเผยแผ่ปัญญาสามารถนำมาซึ่งผลกระทบที่ยืนยาวและลึกซึ้งกว่า”
สุภูติเกิดความเข้าใจอย่างแจ่มแจ้ง: “ข้าพระองค์เข้าใจแล้ว พระผู้มีพระภาคเจ้า พระองค์หมายความว่า การช่วยให้ผู้อื่นได้รับปัญญามีคุณค่ามากกว่าการให้วัตถุสิ่งของแก่พวกเขา ใช่หรือไม่ขอรับ”
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้าด้วยความพอพระทัย: “ถูกต้องแล้ว สุภูติ เมื่อผู้ใดเข้าใจและเผยแผ่ปัญญาเช่นนี้ เขาไม่เพียงแต่ช่วยตัวเอง แต่ยังช่วยให้สรรพสัตว์นับไม่ถ้วนได้เปิดดวงตาแห่งปัญญา ประโยชน์เช่นนี้ไม่อาจวัดค่าด้วยวัตถุสิ่งของได้”
เมื่อได้ฟังคำอธิบายของพระพุทธเจ้า เหล่าสาวกต่างรู้สึกซาบซึ้งในพลังของพระสูตรอย่างลึกซึ้ง พวกเขาตระหนักว่าการเรียนรู้และเผยแผ่ปัญญาไม่เพียงแต่เป็นเรื่องของการปฏิบัติส่วนบุคคล แต่ยังเป็นภารกิจอันสูงส่งที่สามารถส่งผลกระทบต่อสรรพสัตว์นับไม่ถ้วน
สุดท้าย พระพุทธเจ้าตรัสว่า: “ดังนั้น เหล่าสาวกที่รักของเรา อย่าได้มองข้ามโอกาสใดๆ ในการเรียนรู้และแบ่งปันพระสูตรนี้ แม้แต่การเชื่อและคิดตามอย่างง่ายๆ ก็อาจนำมาซึ่งบุญกุศลที่ประมาณค่ามิได้ และหากพวกเธอสามารถเข้าใจและเผยแผ่มันได้ลึกซึ้งยิ่งขึ้น พวกเธอก็จะได้นำแสงสว่างมาสู่โลกนี้อย่างแท้จริง”
เมื่อได้ฟังพระดำรัสนี้จบ เหล่าสาวกต่างรู้สึกถึงพันธกิจอันศักดิ์สิทธิ์ที่ก่อตัวขึ้นในใจ พวกเขาเข้าใจว่าทุกคนมีโอกาสที่จะเปลี่ยนแปลงโลกด้วยการเรียนรู้และเผยแผ่ปัญญาในพระสูตรนี้ ความเข้าใจนี้ทำให้พวกเขาเต็มไปด้วยความกระตือรือร้นและความคาดหวังที่จะเรียนรู้ต่อไป
“สุภูติ! กล่าวโดยย่อ พระสูตรนี้มีอานิสงส์อันประมาณมิได้ นับไม่ถ้วน ไม่มีที่สิ้นสุด ตถาคตแสดงพระสูตรนี้แก่ผู้ที่มุ่งสู่มหายาน แก่ผู้ที่มุ่งสู่ยานอันสูงสุด หากผู้ใดสามารถรับ ทรงจำ อ่าน ท่อง และแสดงแก่ผู้อื่นอย่างกว้างขวาง ตถาคตย่อมรู้เห็นบุคคลผู้นั้น ว่าจะได้บรรลุบุญกุศลอันประมาณมิได้ นับไม่ถ้วน ไม่มีที่สิ้นสุด ไม่อาจคิดนึก บุคคลเช่นนี้ย่อมแบกรับอนุตรสัมมาสัมโพธิญาณของตถาคต เพราะเหตุใดเล่า? สุภูติ! หากผู้ที่ยินดีในธรรมอันเล็กน้อย ยึดมั่นในความเห็นว่ามีตัวตน มีบุคคล มีสัตว์ มีชีวิต ย่อมไม่สามารถฟัง รับ อ่าน ท่อง และอธิบายพระสูตรนี้แก่ผู้อื่นได้”
พระพุทธเจ้าตรัสต่อด้วยความเมตตาว่า: “สุภูติ ให้เราสรุปความสำคัญของพระสูตรนี้สักเล็กน้อย” สุภูติและเหล่าสาวกต่างตั้งใจฟังอย่างจดจ่อ
“พระสูตรนี้” พระพุทธเจ้าตรัสช้าๆ “มีอานิสงส์ที่ไม่อาจบรรยายด้วยคำพูด ไม่อาจวัดด้วยตัวเลข และไม่มีที่สิ้นสุด”
สาวกหนุ่มคนหนึ่งอดรนทนไม่ไหวจึงทูลถามว่า: “พระผู้มีพระภาคเจ้า พระสูตรนี้ตรัสไว้สำหรับผู้ใดขอรับ”
พระพุทธเจ้าตรัสตอบพร้อมรอยยิ้ม: “เราแสดงพระสูตรนี้ไว้สำหรับผู้ที่ตั้งใจปฏิบัติพระธรรมมหายาน และยิ่งไปกว่านั้น สำหรับผู้ที่ตั้งปณิธานจะบรรลุพระโพธิญาณอันสูงสุด”
“เช่นนั้นแล้ว” สุภูติทูลถาม “หากมีผู้สามารถรับ อ่าน สาธยายพระสูตรนี้ และอธิบายให้ผู้อื่นฟังอย่างกว้างขวาง จะเกิดผลอย่างไรขอรับ”
พระเนตรของพระพุทธเจ้าเปล่งประกายแห่งปัญญา: “หากมีผู้ทำได้เช่นนั้น เราจะรู้จักผู้นั้นอย่างชัดเจน เห็นผู้นั้นอย่างชัดเจน ผู้นั้นจะบรรลุอานิสงส์อันประมาณมิได้ บรรยายมิได้ ไม่มีที่สิ้นสุด และไม่อาจคิดคำนวณได้”
“พระผู้มีพระภาคเจ้า” พระเถระรูปหนึ่งทูลถาม “ผู้เช่นนั้นอยู่ในตำแหน่งใดบนเส้นทางแห่งการปฏิบัติขอรับ”
พระพุทธเจ้าตรัสตอบอย่างสง่างาม: “บุคคลเช่นนั้น อาจกล่าวได้ว่ากำลังแบกรับภาระอันยิ่งใหญ่แห่งอนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณที่เราได้ตรัสรู้ พวกเขากำลังสืบทอดและเผยแผ่ปัญญาอันสูงสุด”
สุภูติทูลถามอย่างครุ่นคิด: “พระผู้มีพระภาคเจ้า เช่นนั้นแล้วจะมีบางคนที่ไม่อาจเข้าใจหรือยอมรับพระสูตรนี้ใช่หรือไม่ขอรับ”
พระพุทธเจ้าทรงพยักพระพักตร์: “เป็นเช่นนั้น สุภูติ ผู้ที่ชอบเพียงคำสอนที่ตื้นเขิน ผู้ที่ยึดติดในแนวคิดเรื่อง ‘ตัวตน’ ‘บุคคล’ ‘สัตว์’ ‘ชีวิต’ พวกเขาจะไม่สามารถรับฟัง อ่าน สาธยายพระสูตรนี้ได้อย่างแท้จริง ยิ่งไม่ต้องพูดถึงการอธิบายให้ผู้อื่นฟัง”
สาวกรูปหนึ่งทูลถามด้วยความสงสัย: “พระผู้มีพระภาคเจ้า เหตุใดจึงเป็นเช่นนั้นขอรับ”
พระพุทธเจ้าตรัสอธิบายอย่างเมตตา: “เพราะพระสูตรนี้กล่าวถึงปัญญาอันลึกซึ้งที่เหนือกว่าปัจเจกบุคคลและรูปแบบของชีวิต หากผู้ใดยังยึดติดกับแนวคิดเหล่านี้ ก็ย่อมยากที่จะเข้าใจหลักความว่างและอนัตตาที่อธิบายไว้ในพระสูตร”
สุภูติเกิดความเข้าใจอย่างแจ่มแจ้ง: “ข้าพระองค์เข้าใจแล้ว พระผู้มีพระภาคเจ้า พระสูตรนี้ต้องการให้เราละวางความคิดที่มีอยู่เดิม จึงจะสามารถเข้าใจปัญญาในนั้นได้อย่างแท้จริง”
พระพุทธเจ้าทรงพยักพระพักตร์ด้วยความพอพระทัย: “ถูกต้องแล้ว สุภูติ การเข้าใจพระสูตรนี้ไม่เพียงต้องอาศัยปัญญาเท่านั้น แต่ยังต้องมีจิตใจที่เปิดกว้างและกล้าที่จะก้าวข้ามขีดจำกัดด้วย”
“สุภูติ! ไม่ว่า ณ ที่ใด หากมีพระสูตรนี้อยู่ เทวดา มนุษย์ และอสูรทั้งปวงในโลกพึงบูชา พึงรู้ว่าสถานที่นั้นคือสถูป ทุกคนควรเคารพ กราบไหว้ เวียนประทักษิณ และโปรยดอกไม้ ธูปเทียนลงบนสถานที่นั้น”
พระพุทธเจ้าตรัสอย่างอ่อนโยนว่า: “สุภูติ ให้เราบอกเรื่องสำคัญมากเรื่องหนึ่งแก่เธอ” สาวกทั้งหมดกลั้นหายใจ ตั้งใจฟังอย่างจดจ่อ
“ไม่ว่าที่ใด” พระพุทธเจ้าตรัสอย่างช้าๆ “เพียงแค่มีพระสูตรนี้อยู่ที่ไหน ที่นั่นก็จะกลายเป็นสถานที่ศักดิ์สิทธิ์”
“จริงหรือพระเจ้าข้า?” สาวกหนุ่มคนหนึ่งถามด้วยดวงตาเบิกกว้าง
พระพุทธเจ้าทรงยิ้มและพยักหน้า: “ใช่แล้ว สถานที่นี้ควรได้รับการบูชาและเคารพจากเทวดา มนุษย์ และแม้แต่อสูรทั้งหมดในโลก”
สุภูติถามอย่างครุ่นคิด: “พระเจ้าข้า พระองค์หมายความว่า สถานที่ที่มีพระสูตรนี้ศักดิ์สิทธิ์เหมือนกับพระสถูปที่มีพระบรมสารีริกธาตุของพระพุทธเจ้าหรือ?”
“ถูกต้อง สุภูติ” พระพุทธเจ้าตรัสตอบ “เธอควรปฏิบัติต่อสถานที่ที่มีพระสูตรนี้เหมือนกับพระสถูป”
“แล้วพวกเราควรแสดงความเคารพอย่างไรเล่าพระเจ้าข้า?” สาวกอีกคนถามอย่างอยากรู้
พระพุทธเจ้าทรงอธิบายอย่างเมตตา: “พวกเธอควรแสดงความเคารพสูงสุดต่อสถานที่นี้ ควรกราบไหว้อย่างนอบน้อม เดินเวียนรอบ และโปรยดอกไม้สวยงามและเครื่องหอมต่างๆ ในสถานที่นี้”
สาวกผู้อาวุโสคนหนึ่งถาม: “พระเจ้าข้า เหตุใดพระสูตรนี้จึงศักดิ์สิทธิ์มาก ถึงขนาดเทียบเท่ากับพระสถูปได้?”
พระพุทธเจ้าตรัสตอบอย่างสงบ: “เพราะพระสูตรนี้บรรจุปัญญาอันลึกซึ้งที่สุด มันสามารถช่วยให้สรรพสัตว์หลุดพ้นจากความทุกข์และได้รับอิสรภาพที่แท้จริง เช่นเดียวกับที่พระสถูปเป็นตัวแทนของร่างกายของพระพุทธเจ้า พระสูตรนี้เป็นตัวแทนของธรรมกายและปัญญาของพระพุทธเจ้า”
สุภูติเข้าใจอย่างแจ่มแจ้ง: “ข้าพระองค์เข้าใจแล้ว พระเจ้าข้า พระองค์หมายความว่า พระสูตรนี้ไม่ใช่แค่ตัวอักษร แต่มันคือการอวตารของพระธรรม เป็นผลึกแห่งปัญญา ใช่หรือไม่พระเจ้าข้า?”
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้าด้วยความยินดี: “ถูกต้องแล้ว สุภูติ เมื่อเราเคารพพระสูตรนี้ เราก็กำลังเคารพปัญญาสูงสุด เคารพหนทางสู่การหลุดพ้น”
“เช่นนั้นแล้ว” สาวกคนหนึ่งถาม “พวกเราควรเผยแพร่พระสูตรนี้ให้มากที่สุดเท่าที่จะทำได้ เพื่อให้สถานที่มากมายกลายเป็นสถานที่ศักดิ์สิทธิ์ใช่หรือไม่พระเจ้าข้า?”
พระพุทธเจ้าตรัสตอบอย่างอ่อนโยน: “ใช่แล้ว แต่จงจำไว้ว่า การเผยแพร่พระสูตรไม่ใช่เพียงแค่การแจกจ่ายตัวอักษร สิ่งสำคัญกว่านั้นคือการเผยแพร่ปัญญาที่อยู่ในนั้น เมื่อพวกเธอเข้าใจเนื้อหาของพระสูตรและนำไปปฏิบัติในชีวิต ทุกที่ที่พวกเธอไป ก็จะกลายเป็นสถานที่ศักดิ์สิทธิ์”
“อนึ่ง สุภูติ! กุลบุตรกุลธิดาผู้รับ ทรงจำ อ่าน ท่องพระสูตรนี้ หากถูกผู้อื่นดูหมิ่น พึงรู้ว่าผู้นั้นได้สร้างกรรมชั่วไว้ในอดีตชาติ สมควรตกนรก แต่เพราะในชาตินี้ถูกผู้อื่นดูหมิ่น กรรมชั่วในอดีตชาติก็จะสลายไป และจะได้บรรลุอนุตรสัมมาสัมโพธิญาณ”
พระพุทธเจ้าตรัสต่อไปว่า: “สุภูติ ยังมีอีกเรื่องหนึ่งที่เราต้องการบอกพวกเธอ” สาวกทั้งหลายต่างตั้งใจฟัง รอคอยพระดำรัสถัดไปของพระพุทธเจ้า
“สมมติว่ามีกุลบุตรหรือกุลธิดาผู้มีศรัทธา” พระพุทธเจ้าตรัสอย่างช้าๆ “พวกเขาสวดมนต์และอ่านพระสูตรนี้ด้วยความเลื่อมใส”
“นั่นเป็นสิ่งที่ดีนะพระเจ้าข้า” สาวกคนหนึ่งกล่าว
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้า แล้วเปลี่ยนทิศทางการสนทนา: “แต่ถ้าคนเหล่านี้ถูกดูหมิ่นและดูถูกในระหว่างการเผยแผ่พระสูตร พวกเธอรู้ไหมว่านี่หมายความว่าอย่างไร?” สาวกทั้งหลายมองหน้ากัน ไม่รู้ว่าจะตอบอย่างไร
สุภูติถามอย่างระมัดระวัง: “พระเจ้าข้า นี่หมายความว่าพวกเขาทำอะไรผิดหรือ?”
พระพุทธเจ้าทรงยิ้มอย่างเมตตา: “ตรงกันข้ามเลย สุภูติ นี่จริงๆ แล้วเป็นเรื่องดี”
“เรื่องดีหรือพระเจ้าข้า?” สาวกทั้งหลายอุทานด้วยความประหลาดใจ
พระพุทธเจ้าทรงอธิบาย: “ใช่แล้ว ถ้าคนๆ หนึ่งถูกดูหมิ่นในขณะที่กำลังเผยแผ่พระสูตรนี้ นั่นแสดงว่าเขากำลังชำระบาปกรรมจากชาติก่อน”
“บาปกรรมจากชาติก่อนหรือพระเจ้าข้า?” สาวกหนุ่มคนหนึ่งถามอย่างงุนงง
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้า: “ถูกต้อง คนเหล่านี้อาจเคยสร้างกรรมชั่วบางอย่างในชาติก่อน ซึ่งควรจะทำให้พวกเขาตกนรก แต่เพราะในชาตินี้พวกเขาสวดมนต์และเผยแผ่พระสูตรนี้ แม้จะถูกผู้อื่นดูหมิ่น ความทุกข์เหล่านี้ก็จะช่วยให้พวกเขาชำระบาปกรรมในอดีต”
สุภูติครุ่นคิด: “พระเจ้าข้า พระองค์หมายความว่า ความทุกข์เหล่านี้จริงๆ แล้วเป็นการชำระล้างใช่ไหมพระเจ้าข้า?”
“ถูกต้องแล้ว สุภูติ” พระพุทธเจ้าตรัสด้วยความยินดี “ไม่เพียงเท่านั้น คนเหล่านี้เพราะได้รับความดูหมิ่นและการดูถูกเหล่านี้ กลับจะเร่งการปฏิบัติของพวกเขา”
“จริงหรือพระเจ้าข้า?” สาวกคนหนึ่งถามด้วยความประหลาดใจ
พระพุทธเจ้าตรัสอย่างจริงจัง: “ใช่แล้ว คนเหล่านี้ไม่เพียงแต่ชำระบาปกรรมในอดีตเท่านั้น แต่ในอนาคตพวกเขาจะต้องบรรลุอนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณอย่างแน่นอน” สาวกทั้งหลายต่างรู้สึกประหลาดใจและยินดีอย่างยิ่ง
พระเถระรูปหนึ่งถาม: “พระเจ้าข้า นี่หมายความว่าเราควรรู้สึกยินดีเมื่อเราพบกับความยากลำบากในการเผยแผ่ธรรมะหรือ?”
พระพุทธเจ้าทรงยิ้มและตรัสตอบ: “จุดสำคัญไม่ได้อยู่ที่การแสวงหาความยากลำบาก แต่อยู่ที่การเผชิญหน้ากับความยากลำบากด้วยทัศนคติที่ถูกต้อง เมื่อพวกเธอพบกับอุปสรรค จงจำไว้ว่านี่ไม่ใช่การลงโทษ แต่เป็นโอกาสในการเติบโตและชำระล้าง”
สุภูติเข้าใจอย่างแจ่มแจ้ง: “ข้าพระองค์เข้าใจแล้ว พระเจ้าข้า พระองค์กำลังสอนให้พวกเรารักษาศรัทธาและความเคารพต่อธรรมะ แม้ในยามที่ตกอยู่ในสถานการณ์ที่ยากลำบาก”
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้าด้วยความยินดี: “ถูกต้องแล้ว สุภูติ ผู้ปฏิบัติธรรมที่แท้จริงจะไม่หวั่นไหวเพราะความยากลำบากภายนอก แต่จะมองสิ่งเหล่านี้เป็นปัจจัยเกื้อหนุนบนเส้นทางแห่งการปฏิบัติ”
“สุภูติ! เรานึกถึงอดีตกาลนับอสงไขยกัลป์ไม่ถ้วน เราได้พบพระพุทธเจ้า 8,400 โกฏินับหมื่นนับแสนพระองค์ ก่อนหน้าพระทีปังกรพุทธเจ้า เราได้ถวายการบูชาและปรนนิบัติทุกพระองค์โดยไม่เว้น หากมีผู้ใดในยุคปลายสามารถรับ ทรงจำ อ่าน ท่องพระสูตรนี้ บุญกุศลที่ได้รับนั้น เมื่อเทียบกับบุญกุศลที่เราได้จากการบูชาพระพุทธเจ้าทั้งหลาย ร้อยส่วนก็ไม่ถึงหนึ่งส่วน พันส่วนหมื่นส่วนโกฏิส่วนก็ไม่อาจเทียบได้ แม้แต่การคำนวณหรืออุปมาก็ไม่อาจเทียบได้”
พระพุทธเจ้าตรัสอย่างช้าๆ: “สุภูติ ให้เราเล่าเรื่องราวในอดีตของเราให้พวกเธอฟัง” สาวกทั้งหลายต่างกลั้นหายใจ เตรียมตัวฟังเรื่องราวอันลึกลับนี้
“ในกัปที่นับไม่ถ้วนก่อนหน้านี้” พระพุทธเจ้าทรงรำลึก “ในสมัยของพระทีปังกร เราได้พบกับพระพุทธเจ้ามากมายนับไม่ถ้วน”
“มีพระพุทธเจ้ากี่พระองค์หรือพระเจ้าข้า?” สาวกหนุ่มคนหนึ่งถามอย่างอยากรู้
พระพุทธเจ้าทรงยิ้มและตรัสตอบ: “กล่าวอย่างเฉพาะเจาะจงคือ แปดหมื่นสี่พันโกฏินยุตะพระองค์” สาวกทั้งหลายอุทานด้วยความประหลาดใจ ยากที่จะจินตนาการถึงตัวเลขที่มากมายเช่นนั้น
พระพุทธเจ้าตรัสต่อ: “ในช่วงเวลาอันยาวนานนั้น เราได้ถวายและปรนนิบัติพระพุทธเจ้าทุกพระองค์อย่างเลื่อมใส ไม่เคยย่อท้อ”
สุภูติถามด้วยความเคารพ: “พระเจ้าข้า บุญกุศลเช่นนี้คงมากมายมหาศาลเหลือคณานับเลยนะพระเจ้าข้า?”
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้า แต่แล้วก็เปลี่ยนทิศทางการสนทนา: “อย่างไรก็ตาม สุภูติ ให้เราบอกเธอถึงสิ่งที่น่าประหลาดใจยิ่งกว่า”
“หากในยุคปลายแห่งพระธรรมในอนาคต” พระพุทธเจ้าตรัสอย่างช้าๆ “มีผู้ที่สามารถรักษา อ่าน และสวดมนต์พระสูตรวัชรปรัชญาปารมิตานี้ บุญกุศลที่พวกเขาได้รับจะมากกว่าสิ่งที่เราได้ทำในอดีตมากนัก”
พระเถระรูปหนึ่งอดถามไม่ได้: “พระเจ้าข้า พระองค์หมายความว่า เพียงแค่อ่านพระสูตรนี้ ก็จะได้บุญมากกว่าการถวายแด่พระพุทธเจ้ามากมายเช่นนั้นหรือ?”
พระพุทธเจ้าตรัสตอบอย่างจริงจัง: “ไม่เพียงเท่านั้น บุญกุศลที่เราได้จากการถวายแด่พระพุทธเจ้าในอดีต เมื่อเทียบกับผู้ที่อ่านพระสูตรนี้ในอนาคต ไม่ถึงหนึ่งในร้อย หรือแม้แต่หนึ่งในพันล้านโกฏิส่วน ที่จริงแล้ว ความแตกต่างนี้ใหญ่เกินกว่าจะอธิบายด้วยตัวเลขหรือคำอุปมาใดๆ”
สาวกทั้งหลายต่างจมอยู่ในความคิด ตกตะลึงกับความหมายอันลึกซึ้งของข้อความนี้ สุภูติถามอย่างระมัดระวัง: “พระเจ้าข้า เหตุใดพระสูตรนี้จึงวิเศษนัก? เหตุใดจึงนำมาซึ่งบุญกุศลมากมายเช่นนี้?”
พระพุทธเจ้าทรงอธิบายอย่างเมตตา: “สุภูติ นี่เป็นเพราะพระสูตรนี้บรรจุปัญญาอันลึกซึ้งที่สุด มันสามารถชี้ตรงไปที่จิตใจของคน ทำให้ผู้คนเข้าใจสัจธรรม ในยุคปลายแห่งพระธรรม การยึดมั่นในการศึกษาและเผยแผ่ปัญญาเช่นนี้ มีคุณค่าที่ประเมินค่าไม่ได้”
สาวกคนหนึ่งกล่าวอย่างครุ่นคิด: “นี่หมายความว่า การยึดมั่นในพระธรรมในยุคที่ยากลำบาก มีค่ามากกว่าและน่าชื่นชมยิ่งกว่าการปฏิบัติในสมัยที่พระพุทธเจ้ายังทรงมีพระชนม์ชีพอยู่ใช่ไหมพระเจ้าข้า?”
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้าด้วยความยินดี: “เธอพูดถูกต้อง การยึดมั่นในสัจธรรมในยามวิกฤต มีค่ามากกว่าการปฏิบัติในยามที่ทุกอย่างราบรื่น สิ่งนี้ไม่เพียงต้องการปัญญา แต่ยังต้องการความกล้าหาญและความเชื่อมั่นอย่างมาก”
สุภูติเข้าใจอย่างแจ่มแจ้ง: “ข้าพระองค์เข้าใจแล้ว พระเจ้าข้า พระองค์กำลังสนับสนุนให้พวกเราหวงแหนและเผยแผ่ปัญญาอันล้ำค่านี้ ไม่ว่าจะอยู่ในยุคสมัยใด”
พระพุทธเจ้าทรงยิ้มและสรุป: “ถูกต้องแล้ว สุภูติ จงจำไว้ว่า การปฏิบัติที่แท้จริงไม่ได้อยู่ที่รูปแบบภายนอก แต่อยู่ที่การตรัสรู้ภายในจิตใจ พระสูตรนี้คือกุญแจที่จะไขสู่การตรัสรู้เช่นนั้น”
“สุภูติ! หากกุลบุตรกุลธิดาในยุคปลาย สามารถรับ ทรงจำ อ่าน ท่องพระสูตรนี้ บุญกุศลที่ได้รับนั้น หากเรากล่าวโดยละเอียด อาจมีผู้ได้ยินแล้วเกิดความคลุ้มคลั่ง สงสัย ไม่เชื่อ สุภูติ! พึงรู้ว่าความหมายของพระสูตรนี้ไม่อาจคิดนึก ผลที่ได้รับก็ไม่อาจคิดนึก”
พระพุทธเจ้าทรงมองดูสุภูติและสาวกคนอื่นๆ แล้วตรัสว่า: “สุภูติ เรามีเรื่องสำคัญมากอีกเรื่องหนึ่งที่ต้องบอกพวกเธอ” สาวกทั้งหลายต่างกลั้นหายใจ ตั้งใจฟังอย่างจดจ่อ
พระพุทธเจ้าตรัสอย่างช้าๆ: “ในยุคปลายแห่งพระธรรมในอนาคต หากมีกุลบุตรหรือกุลธิดาผู้มีศรัทธาสามารถรักษา อ่าน และสวดมนต์พระสูตรนี้ได้ พวกเขาจะได้รับบุญกุศลที่ยากจะจินตนาการได้”
“พระเจ้าข้า” สาวกหนุ่มคนหนึ่งถามอย่างตื่นเต้น “บุญกุศลนั้นมีมากมายเพียงใดหรือ?”
พระพุทธเจ้าทรงยิ้มอย่างลึกลับ: “ที่จริงแล้ว หากเราอธิบายบุญกุศลเหล่านี้อย่างละเอียด อาจจะเกิดเหตุการณ์ที่คาดไม่ถึงขึ้นได้”
“เหตุการณ์อะไรหรือพระเจ้าข้า?” สุภูติถามอย่างอยากรู้
พระพุทธเจ้าทรงอธิบายอย่างช้าๆ: “หากเราอธิบายบุญกุศลเหล่านี้อย่างละเอียด ผู้ที่ได้ยินอาจจะเกิดความสับสนเพราะไม่สามารถเข้าใจได้ หรืออาจจะถึงขั้นสงสัยว่าสิ่งนี้เป็นความจริงหรือไม่” สาวกทั้งหลายต่างอ้าปากด้วยความประหลาดใจ ไม่อยากเชื่อว่าจะมีบุญกุศลมากมายถึงเพียงนั้น
พระเถระรูปหนึ่งถามอย่างระมัดระวัง: “พระเจ้าข้า พระองค์หมายความว่า พลังของพระสูตรนี้เกินกว่าที่เราจะเข้าใจได้ใช่หรือไม่?”
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้ายืนยัน: “ถูกต้องแล้ว สุภูติ เธอต้องรู้ว่า ความหมายของพระสูตรนี้ไม่สามารถเข้าใจได้ด้วยเหตุผลธรรมดา และผลที่มันนำมาก็ยากที่จะจินตนาการได้”
“แต่พระเจ้าข้า” สุภูติถามอย่างงุนงง “ถ้าแม้แต่การอธิบายก็ทำให้คนสงสัย แล้วพวกเราจะเข้าใจและเชื่อมั่นในพระสูตรนี้ได้อย่างไร?”
พระพุทธเจ้าตรัสตอบอย่างเมตตา: “สุภูติ จุดสำคัญไม่ได้อยู่ที่การใช้สมองเพื่อทำความเข้าใจทั้งหมด แต่อยู่ที่การใช้ใจเพื่อรับรู้และปฏิบัติตาม สัจธรรมมักจะอยู่เหนือข้อจำกัดของภาษาและความคิด”
สาวกคนหนึ่งกล่าวอย่างครุ่นคิด: “สิ่งนี้ทำให้ข้าพระองค์นึกถึงมหาสมุทร พระเจ้าข้า พวกเราไม่สามารถวัดความลึกของมันได้ แต่เรารู้ถึงความกว้างใหญ่และความสำคัญของมัน”
พระพุทธเจ้าทรงยิ้มด้วยความพอใจ: “นั่นเป็นอุปมาที่ดีมาก เช่นเดียวกับมหาสมุทร ความลึกและความกว้างของพระสูตรนี้ไม่สามารถวัดได้อย่างสมบูรณ์ แต่คุณค่าของมันนั้นประเมินค่าไม่ได้”
สุภูติเข้าใจอย่างแจ่มแจ้ง: “ข้าพระองค์เข้าใจแล้ว พระเจ้าข้า พระองค์กำลังบอกพวกเราว่า ให้เข้าหาพระสูตรนี้ด้วยจิตใจที่เปิดกว้างและถ่อมตน แทนที่จะพยายามใช้ความคิดที่จำกัดเพื่อทำความเข้าใจทั้งหมด”
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้า: “ถูกต้องแล้ว สุภูติ สิ่งสำคัญคือการรักษาจิตใจที่เปิดกว้างและเชื่อมั่น เมื่อการปฏิบัติของพวกเธอลึกซึ้งขึ้น ความหมายของพระสูตรจะค่อยๆ เผยตัวต่อพวกเธอ”
“แล้วพระเจ้าข้า” สาวกอีกคนหนึ่งถาม “พวกเราควรจะเผชิญหน้ากับผู้ที่อาจจะสงสัยในพระสูตรนี้อย่างไร?”
พระพุทธเจ้าตรัสตอบอย่างอ่อนโยน: “จงปฏิบัติต่อพวกเขาด้วยความเมตตาและความเข้าใจ ทุกคนมีความสามารถในการเข้าใจและระดับการยอมรับที่แตกต่างกัน สิ่งสำคัญคือ พวกเธอต้องทำตัวเป็นแบบอย่าง แสดงให้เห็นถึงพลังของพระสูตรนี้ผ่านการปฏิบัติของพวกเธอเอง”
ในท้ายที่สุด พระพุทธเจ้าทรงสรุปว่า: “จงจำไว้ว่า คุณค่าที่แท้จริงของพระสูตรนี้ไม่ได้อยู่ที่บุญกุศลที่มันสัญญาไว้ แต่อยู่ที่พลังของมันที่สามารถช่วยให้พวกเธอบรรลุธรรม จงรักษาความอดทนและศรัทธา ปฏิบัติต่อไป ในที่สุดพวกเธอจะได้สัมผัสกับความอัศจรรย์ของมันด้วยตัวเอง”
ในขณะนั้น สุภูติกราบทูลพระพุทธเจ้าว่า: “ข้าแต่พระผู้มีพระภาค! กุลบุตรกุลธิดาผู้ตั้งจิตมุ่งสู่อนุตรสัมมาสัมโพธิญาณ ควรดำรงอยู่อย่างไร? ควรข่มจิตอย่างไร?”
ในตอนนี้ สุภูติลุกขึ้นยืน ดวงตาของเขาเปล่งประกายด้วยความอยากรู้ เขาค้อมกายคำนับพระพุทธเจ้าอย่างนอบน้อม แล้วเอ่ยว่า: “พระเจ้าข้า ข้าพระองค์มีคำถามที่อยากจะขอคำแนะนำจากพระองค์”
พระพุทธเจ้าทรงมองดูสุภูติด้วยความเมตตา ทรงยิ้มและตรัสว่า: “เชิญถามเถิด สุภูติ”
สุภูติถาม: “พระเจ้าข้า หากมีกุลบุตรหรือกุลธิดาผู้มีศรัทธา ตั้งจิตมุ่งหมายที่จะบรรลุอนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณ พวกเขาควรดำรงจิตของตนอย่างไร?” สุภูติกล่าวต่อ: “ยิ่งไปกว่านั้น พระเจ้าข้า คนที่ตั้งจิตเช่นนี้ ควรข่มจิตของตนอย่างไร?”
พระพุทธเจ้าทรงมองดูสุภูติ ดวงตาของพระองค์เต็มไปด้วยความชื่นชม พระองค์ตรัสว่า: “สุภูติ นี่เป็นคำถามที่ดีมาก เธอได้ยกประเด็นสำคัญที่สุดสองข้อในการปฏิบัติ: จะดำรงจิตอย่างไร และจะข่มจิตอย่างไร”
สาวกรอบๆ ต่างตั้งใจฟัง รอคอยคำตอบจากพระพุทธเจ้า พวกเขารู้ว่าคำถามของสุภูติไม่เพียงแต่เกี่ยวข้องกับผู้ที่เพิ่งเริ่มตั้งจิตเท่านั้น แต่ยังเกี่ยวข้องกับผู้ปฏิบัติทุกคนที่นั่งอยู่ที่นั่น
พระพุทธเจ้าทรงยิ้มและตรัสว่า: “คำถามนี้เกี่ยวข้องกับรากฐานของการปฏิบัติ ให้เราพิจารณาอย่างละเอียดว่า เราควรจะแนะนำผู้ที่ตั้งจิตมุ่งหมายที่จะบรรลุอนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณอย่างไร”
พระพุทธเจ้าตรัสตอบสุภูติว่า: “กุลบุตรกุลธิดาผู้ตั้งจิตมุ่งสู่อนุตรสัมมาสัมโพธิญาณ ควรเกิดจิตเช่นนี้: ‘เราควรช่วยให้สรรพสัตว์ทั้งปวงเข้าสู่นิพพาน แม้ช่วยให้สรรพสัตว์ทั้งปวงเข้าสู่นิพพานแล้ว ก็ไม่มีสัตว์ใดที่ได้เข้าสู่นิพพานจริง’ เพราะเหตุใดเล่า? หากพระโพธิสัตว์ยังมีความคิดว่ามีตัวตน มีบุคคล มีสัตว์ มีชีวิต ก็มิใช่พระโพธิสัตว์ เพราะเหตุใดเล่า? สุภูติ! แท้จริงแล้วไม่มีธรรมใดที่จะทำให้บรรลุอนุตรสัมมาสัมโพธิญาณได้”
พระพุทธเจ้าตอบคำถามของพระสุภูติว่า: “สุภูติ สำหรับกุลบุตรและกุลธิดาผู้ตั้งจิตมุ่งสู่อนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณ พวกเขาควรบ่มเพาะจิตใจของตนเช่นนี้”
พระพุทธเจ้าตรัสอย่างช้า ๆ ว่า: “พวกเขาควรเกิดจิตเช่นนี้ว่า ‘เราควรช่วยให้สรรพสัตว์ทั้งปวงหลุดพ้น’”
สาวกหนุ่มคนหนึ่งอดไม่ได้ที่จะแทรกขึ้นมาว่า: “นั่นฟังดูเป็นเป้าหมายที่สูงส่งมาก พระเจ้าข้า!”
พระพุทธเจ้าพยักหน้า แต่ทันใดนั้นก็เปลี่ยนทิศทางการสนทนาว่า: “อย่างไรก็ตาม พวกเขาควรคิดต่อไปว่า ‘เมื่อเราช่วยให้สรรพสัตว์ทั้งปวงหลุดพ้นแล้ว ที่จริงแล้วไม่มีสัตว์ใดได้รับการหลุดพ้นจริง ๆ เลย’”
พระสุภูติถามอย่างระมัดระวังว่า: “พระเจ้าข้า ดูเหมือนจะขัดแย้งกันอยู่บ้าง เหตุใดจึงต้องคิดเช่นนี้เล่า?”
พระพุทธเจ้าอธิบายอย่างเมตตาว่า: “สุภูติ นี่เป็นไปเพื่อหลีกเลี่ยงความยึดมั่นถือมั่น หากพระโพธิสัตว์ยังมีแนวคิดเรื่อง ‘ตัวตน’ ‘บุคคล’ ‘สัตว์’ หรือ ‘อายุขัย’ อยู่ในใจ เขาก็ยังไม่ใช่พระโพธิสัตว์ที่แท้จริง”
“แต่พระเจ้าข้า” พระเถระรูปหนึ่งถามว่า “หากไม่มีแนวคิดเหล่านี้ เราจะช่วยเหลือสรรพสัตว์ได้อย่างไร?”
พระพุทธเจ้ายิ้มและตอบว่า: “สำคัญอยู่ที่การช่วยเหลือโดยไม่ยึดติด ต้องช่วยเหลือสรรพสัตว์ แต่ไม่ยึดติดกับแนวคิดเรื่อง ‘ผู้ช่วยเหลือ’ และ ‘ผู้ถูกช่วยเหลือ’”
พระสุภูติครุ่นคิด: “ข้าพระองค์คิดว่าเข้าใจแล้ว พระเจ้าข้า พระองค์หมายความว่า การปฏิบัติของพระโพธิสัตว์ที่แท้จริงควรเป็นไปอย่างเป็นธรรมชาติ โดยไม่มีความยึดติดใด ๆ ใช่หรือไม่?”
พระพุทธเจ้าพยักหน้าอย่างพอพระทัย: “ถูกต้องแล้ว สุภูติ ที่จริงแล้ว ในความหมายที่ลึกซึ้งที่สุด ไม่มีธรรมใดที่เป็นจริงให้ผู้ใดบรรลุอนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณได้เลย”
สาวกหนุ่มคนหนึ่งถามอย่างสงสัย: “พระเจ้าข้า หากไม่มีธรรมที่เป็นจริงให้เราบรรลุโพธิญาณ เหตุใดเราจึงต้องปฏิบัติเล่า?”
พระพุทธเจ้าตอบอย่างเมตตาว่า: “จุดประสงค์ของการปฏิบัติไม่ใช่เพื่อได้มาซึ่งสิ่งใด แต่เพื่อปล่อยวาง เมื่อเธอปล่อยวางความยึดติดและแนวคิดทั้งหมด เธอก็จะสอดคล้องกับความจริงโดยธรรมชาติ”
พระสุภูติเกิดความเข้าใจอย่างแจ่มแจ้ง: “ข้าพระองค์เข้าใจแล้ว พระเจ้าข้า พระองค์กำลังสอนพวกเราว่า การปฏิบัติที่แท้จริงคือการก้าวข้ามแนวคิดและความยึดติดทั้งปวง เราต้องช่วยเหลือสรรพสัตว์ แต่ไม่ยึดติดกับการกระทำแห่งการช่วยเหลือ เราต้องแสวงหาการตรัสรู้ แต่ไม่ยึดติดกับแนวคิดเรื่องการตรัสรู้”
พระพุทธเจ้ายิ้มและสรุปว่า: “ถูกต้อง สุภูติ นี่คือแก่นแท้ของมรรคาแห่งพระโพธิสัตว์ ทำโดยไม่ยึดติด ช่วยเหลือโดยไม่เห็นว่ามีการช่วยเหลือ มีเพียงเช่นนี้ เราจึงจะสามารถดำรงอยู่และข่มจิตของเราได้อย่างแท้จริง”
“สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? ตถาคตได้บรรลุอนุตรสัมมาสัมโพธิญาณจากพระทีปังกรพุทธเจ้าหรือไม่?” “ไม่ใช่เช่นนั้น พระผู้มีพระภาค! ตามที่ข้าพระองค์เข้าใจความหมายที่พระพุทธองค์ตรัสไว้ พระองค์มิได้บรรลุอนุตรสัมมาสัมโพธิญาณจากพระทีปังกรพุทธเจ้า”
“สุภูติ” พระพุทธเจ้าตรัสอย่างอ่อนโยน “ให้เราถามเธอสักคำถามหนึ่ง” พระสุภูติตั้งตัวตรงทันทีและตอบอย่างนอบน้อม: “พระเจ้าข้า โปรดถามเถิด”
พระพุทธเจ้าตรัสช้า ๆ ว่า: “เธอคิดอย่างไร? เมื่อเราอยู่กับพระทีปังกรพุทธเจ้า เราได้รับธรรมอันใดอันหนึ่งเป็นพิเศษ ซึ่งทำให้เราบรรลุอนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณหรือไม่?”
พระสุภูติหลับตาและครุ่นคิดอย่างรอบคอบสักครู่ เมื่อท่านลืมตาขึ้นอีกครั้ง ใบหน้าแสดงความมั่นใจ
“ไม่ พระเจ้าข้า!” พระสุภูติตอบอย่างหนักแน่น พระสุภูติอธิบายต่อ: “ตามความเข้าใจของข้าพระองค์ต่อคำสอนของพระองค์ พระองค์ไม่ได้รับธรรมอันใดเป็นพิเศษจากพระทีปังกรพุทธเจ้าเพื่อบรรลุอนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณ”
พระพุทธเจ้าทรงแย้มพระโอษฐ์ด้วยความชื่นชม แต่สาวกคนอื่น ๆ กลับดูสับสนมากขึ้น
สาวกหนุ่มคนหนึ่งอดไม่ได้ที่จะถามว่า: “ท่านพระสุภูติ เหตุใดท่านจึงคิดเช่นนั้น? พระพุทธเจ้าไม่ได้รับการพยากรณ์จากพระทีปังกรพุทธเจ้าหรอกหรือ?”
พระสุภูติอธิบายอย่างอ่อนโยนว่า: “ใช่แล้ว พระพุทธเจ้าได้รับการพยากรณ์จริง แต่หากเรายึดติดว่ามี ‘ธรรม’ อันใดอันหนึ่งที่ถูกถ่ายทอดหรือได้รับมา นั่นก็จะขัดกับหลักการไม่ยึดติดที่เราเพิ่งอภิปรายกันไป”
พระพุทธเจ้าพยักหน้าด้วยความพอพระทัย: “กล่าวได้ดีมาก สุภูติ เธอเข้าใจคำสอนของเราอย่างลึกซึ้งแล้ว”
พระเถระอีกรูปหนึ่งถามว่า: “เช่นนั้น พระเจ้าข้า หากพระองค์ไม่ได้รับธรรมอันใดเป็นพิเศษ พระองค์บรรลุอนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณได้อย่างไร?”
พระพุทธเจ้าตอบอย่างเมตตาว่า: “จุดสำคัญไม่ได้อยู่ที่การได้รับอะไร แต่อยู่ที่การปล่อยวาง ที่สำนักของพระทีปังกรพุทธเจ้า เรามิได้ได้รับสิ่งใด แต่เราได้ปล่อยวางความยึดมั่นถือมั่น การปล่อยวางนี้เองที่ทำให้เราบรรลุธรรมในที่สุด”
พระสุภูติเกิดความเข้าใจอย่างแจ่มแจ้ง: “ข้าพระองค์เข้าใจแล้ว พระเจ้าข้า พระองค์กำลังบอกพวกเราว่า การตรัสรู้ที่แท้จริงไม่ได้มาจากการได้รับ แต่เกิดขึ้นผ่านการปล่อยวาง”
พระพุทธเจ้ายิ้มและสรุปว่า: “ถูกต้องแล้ว สุภูติ การตรัสรู้ไม่ใช่การเพิ่มเติม แต่เป็นการลดทอน เมื่อเราปล่อยวางความยึดมั่นถือมั่นและความคิดที่หลงผิดทั้งหมด หน้าตาที่แท้จริงของเรา — ธรรมชาติแห่งการรู้แจ้งที่มีอยู่แล้วโดยสมบูรณ์ — ก็จะปรากฏขึ้นเองโดยธรรมชาติ”
พระพุทธเจ้าตรัสว่า: “เป็นเช่นนั้น เป็นเช่นนั้น! สุภูติ! แท้จริงแล้วไม่มีธรรมใดที่ตถาคตได้บรรลุอนุตรสัมมาสัมโพธิญาณ สุภูติ! หากมีธรรมที่ตถาคตได้บรรลุอนุตรสัมมาสัมโพธิญาณ พระทีปังกรพุทธเจ้าก็คงไม่พยากรณ์เราว่า: ‘ในอนาคตเธอจะได้เป็นพระพุทธเจ้า มีพระนามว่าศากยมุนี’ เพราะไม่มีธรรมใดที่จะทำให้บรรลุอนุตรสัมมาสัมโพธิญาณ ดังนั้นพระทีปังกรพุทธเจ้าจึงพยากรณ์เราว่า: ‘ในอนาคตเธอจะได้เป็นพระพุทธเจ้า มีพระนามว่าศากยมุนี’ เพราะเหตุใดเล่า? เพราะตถาคตคือความเป็นเช่นนั้นเองของสรรพธรรม”
พระพุทธเจ้าตรัสอย่างอ่อนโยนว่า: “กล่าวได้ดีมาก สุภูติ! เธอพูดถูกต้องที่สุด!” พระพุทธเจ้าตรัสช้า ๆ ว่า: “จริง ๆ แล้ว ไม่มีธรรมอันใดที่เป็นรูปธรรมที่จะทำให้ตถาคตได้รับอนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณ”
สาวกหนุ่มคนหนึ่งอดไม่ได้ที่จะถามว่า: “พระเจ้าข้า หากไม่มีธรรมที่เป็นรูปธรรมจริง ๆ แล้ว เหตุใดพระทีปังกรพุทธเจ้าจึงพยากรณ์พระองค์เล่า?”
พระพุทธเจ้าทอดพระเนตรมองสาวกผู้นั้นอย่างเมตตาและอธิบายว่า: “ตรงกันข้าม เพราะไม่มีธรรมที่เป็นรูปธรรมให้ได้รับ พระทีปังกรพุทธเจ้าจึงพยากรณ์เรา” เหล่าสาวกมองหน้ากันอย่างงุนงง
พระพุทธเจ้าตรัสต่อไปว่า: “สมมติว่ามีธรรมที่เป็นรูปธรรมที่ทำให้คนเป็นพุทธะได้ พระทีปังกรพุทธเจ้าก็คงไม่ตรัสกับเราว่า ‘ในอนาคตกาล เธอจะได้เป็นพระพุทธเจ้า มีพระนามว่าศากยมุนี’”
พระสุภูติกล่าวอย่างครุ่นคิดว่า: “ข้าพระองค์คิดว่าเข้าใจแล้ว พระเจ้าข้า พระองค์หมายความว่า เพราะการตรัสรู้ไม่ขึ้นอยู่กับธรรมภายนอกใด ๆ พระทีปังกรพุทธเจ้าจึงสามารถยืนยันได้ว่าพระองค์จะต้องเป็นพระพุทธเจ้าอย่างแน่นอน ใช่หรือไม่?”
พระพุทธเจ้าพยักหน้าด้วยความพอพระทัย: “ถูกต้อง สุภูติ เพราะไม่มีธรรมที่ตายตัวให้ได้รับ พระทีปังกรพุทธเจ้าจึงสามารถพยากรณ์เรา บอกว่าในอนาคตเราจะต้องเป็นพระพุทธเจ้า มีพระนามว่าศากยมุนี”
พระเถระรูปหนึ่งถามว่า: “พระเจ้าข้า แล้วพระนาม ‘ตถาคต’ มีความหมายพิเศษอย่างไรหรือไม่?”
พระพุทธเจ้ายิ้มและตอบว่า: “‘ตถาคต’ หมายถึง ‘ผู้มาแล้วอย่างนั้น’ ซึ่งหมายความว่าสอดคล้องกับธรรมชาติที่แท้จริงของสรรพสิ่งอย่างสมบูรณ์”
พระสุภูติเกิดความเข้าใจอย่างแจ่มแจ้ง: “ข้าพระองค์เข้าใจแล้ว พระเจ้าข้า พระองค์กำลังบอกพวกเราว่า การตรัสรู้ที่แท้จริงคือการเข้าใจธรรมชาติที่แท้จริงของจักรวาลและสรรพสิ่งอย่างถ่องแท้ ไม่ใช่การได้รับพลังหรือความรู้พิเศษใด ๆ”
พระพุทธเจ้าตรัสชมเชยว่า: “กล่าวได้ดีมาก สุภูติ การตรัสรู้ไม่ใช่การได้รับสิ่งใด แต่เป็นการเข้าใจธรรมชาติที่แท้จริงของสรรพสิ่งอย่างถ่องแท้ เมื่อเราสอดคล้องกับธรรมชาตินี้อย่างสมบูรณ์ เราก็คือตถาคต”
สาวกหนุ่มคนหนึ่งถามอย่างงุนงง: “แต่พระเจ้าข้า หากไม่มีธรรมเฉพาะให้ปฏิบัติ พวกเราจะปฏิบัติอย่างไรเล่า?”
พระพุทธเจ้าตอบอย่างเมตตาว่า: “แก่นแท้ของการปฏิบัติไม่ใช่การได้รับ แต่เป็นการปล่อยวาง ปล่อยวางความยึดมั่นถือมั่น อคติ และความคิดที่หลงผิดของเรา เมื่อเราปล่อยวางได้อย่างสมบูรณ์ หน้าตาที่แท้จริงของเรา — พุทธภาวะที่มีอยู่แล้วโดยสมบูรณ์ — ก็จะปรากฏขึ้นเองโดยธรรมชาติ”
พระสุภูติสรุปว่า: “ดังนั้น พระเจ้าข้า พระองค์กำลังบอกพวกเราว่า การปฏิบัติที่แท้จริงคือการกลับคืนสู่ธรรมชาติที่แท้จริงของเรา ไม่ใช่การแสวงหาสิ่งภายนอก ใช่หรือไม่?”
พระพุทธเจ้ายิ้มและพยักหน้า: “ถูกต้องแล้ว สุภูติ การปฏิบัติที่แท้จริงคือการรู้จักธรรมชาติที่แท้จริงของตัวเอง และสอดคล้องกับความเป็นจริงของสรรพสิ่ง นี่คือความหมายที่แท้จริงของ ‘ตถาคต’”
“หากมีผู้กล่าวว่า: ‘ตถาคตได้บรรลุอนุตรสัมมาสัมโพธิญาณ’ สุภูติ! แท้จริงแล้วไม่มีธรรมใดที่พระพุทธเจ้าได้บรรลุอนุตรสัมมาสัมโพธิญาณ สุภูติ! อนุตรสัมมาสัมโพธิญาณที่ตถาคตได้บรรลุนั้น ไม่มีจริงไม่มีเท็จ ดังนั้นตถาคตจึงกล่าวว่า: ‘สรรพธรรมล้วนเป็นพุทธธรรม’ สุภูติ! ที่กล่าวว่าสรรพธรรมนั้น แท้จริงแล้วไม่ใช่สรรพธรรม จึงเรียกว่าสรรพธรรม”
พระพุทธเจ้าตรัสต่อไปว่า: “สุภูติ ให้เราพิจารณาประเด็นนี้ให้ลึกซึ้งยิ่งขึ้น” พระพุทธเจ้าตรัสช้า ๆ ว่า: “หากมีผู้กล่าวว่า ‘ตถาคตได้บรรลุอนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณ’ สุภูติ เธอพึงรู้ว่า ที่จริงแล้วไม่มีธรรมอันใดที่เป็นรูปธรรมให้พระพุทธเจ้าได้บรรลุอนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณ”
สาวกหนุ่มคนหนึ่งถามอย่างงุนงง: “พระเจ้าข้า หากไม่ได้บรรลุสิ่งใด การเป็นพระพุทธเจ้าหมายความว่าอย่างไร?”
พระพุทธเจ้ายิ้มอย่างเมตตาและอธิบายว่า: “สุภูติ อนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณที่ตถาคตได้บรรลุนั้น ในสภาวะนี้ ไม่ใช่ทั้งสิ่งที่มีอยู่จริงและไม่ใช่สิ่งที่เป็นมายา” เหล่าสาวกมองหน้ากันอย่างงุนงงยิ่งขึ้น
พระสุภูติกล่าวอย่างครุ่นคิดว่า: “พระเจ้าข้า พระองค์หมายความว่า สภาวะแห่งการตรัสรู้นั้นอยู่เหนือแนวคิดเรื่อง ‘จริง’ และ ‘เท็จ’ ที่เราเข้าใจกันทั่วไปใช่หรือไม่?”
พระพุทธเจ้าพยักหน้าด้วยความชื่นชม: “ถูกต้อง สุภูติ ด้วยเหตุนี้ เราจึงมักกล่าวว่า ‘สรรพสิ่งล้วนเป็นพุทธธรรม’”
พระเถระรูปหนึ่งถามว่า: “พระเจ้าข้า ประโยคที่ว่า ‘สรรพสิ่งล้วนเป็นพุทธธรรม’ นั้น หมายความว่าปรากฏการณ์ทั้งหมดในโลกสามารถเป็นวัตถุแห่งการปฏิบัติของเราได้ใช่หรือไม่?”
พระพุทธเจ้ายิ้มและตอบว่า: “เธอพูดถูกต้อง แต่ยังต้องเข้าใจให้ลึกซึ้งยิ่งขึ้น สุภูติ เมื่อเรากล่าวถึง ‘สรรพสิ่ง’ นั้น ที่จริงแล้ว ‘สรรพสิ่ง’ นี้ไม่ใช่สรรพสิ่งที่แท้จริง ด้วยเหตุนี้ เราจึงเรียกมันว่า ‘สรรพสิ่ง’”
พระสุภูติครุ่นคิดสักครู่ แล้วกล่าวว่า: “พระเจ้าข้า ข้าพระองค์คิดว่าเข้าใจแล้ว พระองค์กำลังบอกพวกเราว่า เมื่อเรายึดติดกับแนวคิดเรื่อง ‘สรรพสิ่ง’ เราก็ตกอยู่ในความคิดแบบทวิภาวะแล้ว ‘สรรพสิ่ง’ ที่แท้จริงควรอยู่เหนือแนวคิด ใช่หรือไม่?”
ใบหน้าของพระพุทธเจ้าเปล่งประกายด้วยรอยยิ้มแห่งความพอพระทัย: “กล่าวได้ดีมาก สุภูติ! เธอเข้าใจหลักธรรมอันลึกซึ้งนี้แล้ว”
สาวกหนุ่มคนหนึ่งยังคงรู้สึกสับสน: “แต่พระเจ้าข้า หาก ‘สรรพสิ่ง’ ก็ไม่ใช่สรรพสิ่งที่แท้จริง พวกเราควรเข้าใจโลกนี้อย่างไร?”
พระพุทธเจ้าตอบอย่างเมตตาว่า: “จุดสำคัญไม่ได้อยู่ที่การเข้าใจโลกนี้ แต่อยู่ที่การก้าวข้ามแนวคิดที่เรามีต่อโลก เมื่อเราปล่อยวางความยึดมั่นในเรื่อง ‘ธรรม’ ไม่แบ่งแยกโลกเป็น ‘สิ่งนี้’ และ ‘สิ่งนั้น’ อีกต่อไป เราจึงจะสามารถเข้าใจสภาวะที่แท้จริงของสรรพสิ่งได้”
พระสุภูติเกิดความเข้าใจอย่างแจ่มแจ้ง: “ข้าพระองค์เข้าใจแล้ว พระเจ้าข้า พระองค์กำลังสอนให้พวกเรามองโลกด้วยวิธีใหม่ ด้วยมุมมองที่อยู่เหนือความคิดแบบทวิภาวะ”
พระพุทธเจ้าพยักหน้าด้วยความพอพระทัย: “ถูกต้องแล้ว สุภูติ เมื่อเราสามารถมองโลกด้วยวิธีนี้ เราจะเข้าใจว่าทำไม ‘สรรพสิ่งล้วนเป็นพุทธธรรม’ และในขณะเดียวกันก็ ‘ไม่ใช่สรรพสิ่ง’ นี่คือปัญญาที่แท้จริง”
“สุภูติ! เปรียบเหมือนร่างกายของคนที่สูงใหญ่” สุภูติทูลว่า: “ข้าแต่พระผู้มีพระภาค! ตถาคตตรัสว่าร่างกายของคนที่สูงใหญ่ แท้จริงแล้วไม่ใช่ร่างกายใหญ่ จึงเรียกว่าร่างกายใหญ่”
“สุภูติ” พระพุทธเจ้าตรัสอย่างอ่อนโยน “ให้เราพูดถึงร่างกายของมนุษย์กัน สมมติว่า ร่างกายของคนคนหนึ่งใหญ่มาก”
พระสุภูติครุ่นคิดครู่หนึ่ง แล้วตอบอย่างนอบน้อม: “พระเจ้าข้า ข้าพระองค์เข้าใจความหมายของพระองค์แล้ว เมื่อตถาคตกล่าวว่าร่างกายของคนคนหนึ่งใหญ่มาก ที่จริงแล้วนั่นไม่ใช่ร่างกายใหญ่ในความหมายที่แท้จริง ด้วยเหตุนี้ เราจึงเรียกมันว่าร่างกายใหญ่”
เหล่าสาวกได้ฟังแล้วยิ่งรู้สึกสับสน สาวกหนุ่มคนหนึ่งอดไม่ได้ที่จะถามว่า: “ท่านพระสุภูติ ท่านหมายความว่าอย่างไร? ร่างกายของคนที่ใหญ่ก็คือใหญ่ เหตุใดจึงกล่าวว่าไม่ใช่ร่างกายใหญ่ที่แท้จริงเล่า?”
พระสุภูติยิ้มและอธิบายว่า: “เช่นเดียวกับที่เราเพิ่งอภิปรายเรื่อง ‘สรรพสิ่ง’ เมื่อเรายึดติดกับแนวคิดเรื่อง ‘ใหญ่’ เราก็ตกอยู่ในความคิดแบบสัมพัทธ์แล้ว”
พระพุทธเจ้าพยักหน้าด้วยความพอพระทัย: “กล่าวได้ดีมาก สุภูติ เธอเข้าใจประเด็นสำคัญแล้ว”
พระเถระรูปหนึ่งกล่าวอย่างครุ่นคิด: “ข้าพระองค์คิดว่าเข้าใจแล้ว เช่นเดียวกับที่ ‘สรรพสิ่ง’ ไม่ใช่สรรพสิ่งที่แท้จริง ‘ร่างกายใหญ่’ ก็ไม่ใช่ร่างกายใหญ่ที่แท้จริง เราเรียกมันว่าร่างกายใหญ่ ก็เพราะเราตระหนักถึงความสัมพัทธ์และความว่างเปล่าของแนวคิดเรื่อง ‘ใหญ่’”
พระพุทธเจ้าตรัสชมเชย: “พวกเธอเข้าใจได้ดีมาก จุดประสงค์ของอุปมานี้ก็เพื่อให้พวกเธอเข้าใจว่า แนวคิดที่เราใช้ในชีวิตประจำวัน เช่น ‘ใหญ่’ ‘เล็ก’ ‘ดี’ ‘เลว’ ฯลฯ ล้วนเป็นสิ่งสัมพัทธ์ เป็นสิ่งที่จิตของเราสร้างขึ้น”
พระสุภูติเสริมว่า: “ดังนั้น เมื่อเรากล่าวว่าใครมี ‘ร่างกายใหญ่’ เราก็กำลังยอมรับข้อจำกัดของแนวคิดเรื่อง ‘ใหญ่’ การตระหนักถึงสิ่งนี้ทำให้เราสามารถก้าวข้ามความคิดแบบทวิภาวะได้”
พระพุทธเจ้ายิ้มและสรุปว่า: “ถูกต้องแล้ว เมื่อเราสามารถเข้าใจโลกด้วยวิธีนี้ เราก็จะค่อย ๆ ปล่อยวางความยึดมั่นในแนวคิดต่าง ๆ และเข้าใกล้ธรรมชาติที่แท้จริงของสรรพสิ่งมากขึ้น นี่คือเหตุผลที่เรากล่าวว่า ‘ไม่ใช่ร่างกายใหญ่ จึงเรียกว่าร่างกายใหญ่’”
เหล่าสาวกฟังจบแล้วต่างแสดงสีหน้าเข้าใจอย่างแจ่มแจ้ง พวกเขาตระหนักว่า พระพุทธเจ้าใช้อุปมาอย่างง่ายนี้เพื่อเปิดเผยความจริงอันลึกซึ้ง: เพื่อที่จะเข้าใจโลกนี้อย่างแท้จริง เราต้องเรียนรู้ที่จะก้าวข้ามแนวคิดและการจำแนกประเภทที่เราคุ้นเคย
สาวกหนุ่มคนหนึ่งกล่าวอย่างตื่นเต้น: “พระเจ้าข้า ช่างวิเศษจริง ๆ! นี่หมายความว่าเราควรทบทวนความเข้าใจทั้งหมดที่เรามีต่อโลกใหม่ใช่หรือไม่?”
พระพุทธเจ้าตอบอย่างเมตตาว่า: “ถูกต้อง แต่พึงระลึกไว้ว่า นี่ไม่ใช่การปฏิเสธประสบการณ์ในชีวิตประจำวันของเรา แต่เป็นการให้เรามองโลกด้วยวิธีที่เปิดกว้างและมีปัญญามากขึ้น เมื่อเราสามารถทำเช่นนี้ได้ เราก็จะเข้าใกล้การหลุดพ้นมากขึ้นอีกก้าวหนึ่ง”
“สุภูติ! พระโพธิสัตว์ก็เช่นกัน หากกล่าวว่า: ‘เราจะช่วยให้สรรพสัตว์นับไม่ถ้วนเข้าสู่นิพพาน’ ก็ไม่เรียกว่าพระโพธิสัตว์ เพราะเหตุใดเล่า? สุภูติ! ไม่มีธรรมใดที่เรียกว่าพระโพธิสัตว์ ดังนั้นพระพุทธเจ้าจึงตรัสว่า: ‘สรรพธรรมไม่มีตัวตน ไม่มีบุคคล ไม่มีสัตว์ ไม่มีชีวิต’ สุภูติ! หากพระโพธิสัตว์กล่าวว่า: ‘เราจะประดับพุทธเกษตร’ ก็ไม่เรียกว่าพระโพธิสัตว์ เพราะเหตุใดเล่า? ตถาคตกล่าวว่าการประดับพุทธเกษตรนั้น แท้จริงแล้วไม่ใช่การประดับ จึงเรียกว่าการประดับ สุภูติ! หากพระโพธิสัตว์เข้าใจธรรมที่ไม่มีตัวตนอย่างแจ่มแจ้ง ตถาคตจึงกล่าวว่าผู้นั้นเป็นพระโพธิสัตว์ที่แท้จริง
พระพุทธเจ้าตรัสต่อไปว่า: “สุภูติ ให้เรานำหลักการนี้มาประยุกต์ใช้กับการปฏิบัติของพระโพธิสัตว์” สาวกทั้งหมดตั้งใจฟัง รอคอยคำสอนของพระพุทธเจ้า
พระพุทธเจ้าตรัสอย่างช้าๆ ว่า: “สมมติว่ามีพระโพธิสัตว์องค์หนึ่งกล่าวว่า ‘ข้าพเจ้าจะช่วยสรรพสัตว์ให้หลุดพ้นอย่างไม่มีที่สิ้นสุด’ สุภูติ เจ้าคิดว่าอย่างไร? บุคคลเช่นนี้จริงๆ แล้วไม่สามารถเรียกได้ว่าเป็นพระโพธิสัตว์ที่แท้จริง”
สาวกทั้งหมดต่างตกตะลึง เบิกตากว้าง สาวกหนุ่มคนหนึ่งอดไม่ได้ที่จะถามว่า: “พระศาสดา ทำไมเป็นเช่นนั้นเล่า? การช่วยสรรพสัตว์ให้หลุดพ้นไม่ใช่ความปรารถนาของพระโพธิสัตว์หรอกหรือ?”
พระพุทธเจ้าอธิบายอย่างเมตตาว่า: “สุภูติ ในความเป็นจริงแล้วไม่มี ‘ธรรม’ ที่ตายตัวและไม่เปลี่ยนแปลงที่สามารถเรียกว่าพระโพธิสัตว์ นี่คือเหตุผลที่เราพูดบ่อยๆ ว่า ‘สรรพสิ่งไม่มีตัวตน ไม่มีบุคคล ไม่มีสัตว์ ไม่มีชีวิต’”
สุภูติกล่าวอย่างครุ่นคิด: “ข้าพเจ้าเข้าใจแล้ว พระศาสดา พระองค์หมายความว่า พระโพธิสัตว์ที่แท้จริงจะไม่ยึดติดกับแนวคิดที่ว่า ‘ข้าพเจ้า’ กำลังช่วยสรรพสัตว์ให้หลุดพ้น ใช่หรือไม่?”
พระพุทธเจ้าพยักหน้าอย่างพอใจ: “ถูกต้อง สุภูติ ให้เรายกตัวอย่างอีกข้อหนึ่ง ถ้าหากมีพระโพธิสัตว์กล่าวว่า ‘ข้าพเจ้าจะประดับพุทธเกษตร’ บุคคลเช่นนี้ก็ไม่สามารถเรียกได้ว่าเป็นพระโพธิสัตว์ที่แท้จริงเช่นกัน”
สาวกต่างสับสนอีกครั้ง เถระผู้หนึ่งถามว่า: “พระศาสดา การประดับพุทธเกษตรไม่ใช่สิ่งที่ดีหรอกหรือ?”
พระพุทธเจ้าตอบด้วยรอยยิ้ม: “การประดับพุทธเกษตรที่เรากล่าวถึงนั้น ในความเป็นจริงแล้วไม่ใช่การประดับที่แท้จริง เพราะเหตุนี้เราจึงเรียกว่าการประดับ”
สุภูติเกิดความเข้าใจอย่างแจ่มแจ้ง: “ข้าพเจ้าเข้าใจแล้ว พระศาสดา เช่นเดียวกับที่เราได้อภิปรายเกี่ยวกับ ‘ร่างกายที่ยิ่งใหญ่’ การประดับที่แท้จริงคือการไม่ยึดติดกับแนวคิดของการประดับ”
พระพุทธเจ้าตรัสชมเชยว่า: “พูดได้ดีมาก สุภูติ พระโพธิสัตว์ที่แท้จริงคือผู้ที่เข้าใจอย่างลึกซึ้งถึงธรรมแห่งอนัตตา บุคคลเช่นนี้เท่านั้นที่ตถาคตจะเรียกว่าเป็นพระโพธิสัตว์ที่แท้จริง”
สาวกหนุ่มคนหนึ่งถามว่า: “พระศาสดา แล้วพวกเราควรปฏิบัติอย่างไร? พวกเราไม่ควรตั้งปณิธานที่จะช่วยสรรพสัตว์ให้หลุดพ้นและประดับพุทธเกษตรหรอกหรือ?”
พระพุทธเจ้าตอบอย่างเมตตาว่า: “จุดสำคัญไม่ได้อยู่ที่การไม่ทำสิ่งเหล่านี้ แต่อยู่ที่การไม่ยึดติดกับการกระทำและแนวคิดเหล่านี้ พระโพธิสัตว์ที่แท้จริงจะเป็นประโยชน์ต่อสรรพสัตว์และประดับพุทธเกษตรโดยธรรมชาติ แต่พวกเขาจะไม่ยึดติดกับความคิดที่ว่า ‘ข้าพเจ้ากำลังทำสิ่งเหล่านี้’”
สุภูติเสริมว่า: “ข้าพเจ้าคิดว่าข้าพเจ้าเข้าใจแล้ว พระศาสดา การปฏิบัติของพระโพธิสัตว์ที่แท้จริงนั้นปราศจากตัวตนและการยึดติด การกระทำของพวกเขาเป็นเหมือนกระจกเงาที่สะท้อนความต้องการของโลกโดยธรรมชาติ โดยไม่ยึดติดกับการกระทำเอง”
พระพุทธเจ้าตรัสอย่างพอพระทัยว่า: “เป็นเช่นนั้นแหละ สุภูติ เมื่อบุคคลหนึ่งเข้าใจและปฏิบัติตามปัญญาแห่งอนัตตาอย่างแท้จริง การกระทำทั้งหมดของเขาจะเป็นประโยชน์ต่อสรรพสัตว์โดยธรรมชาติ โดยไม่จำเป็นต้องตั้งใจทำ นี่คือการปฏิบัติของพระโพธิสัตว์ที่แท้จริง”
หลังจากฟังจบ สาวกทั้งหมดต่างจมอยู่ในความคิดอันลึกซึ้ง พวกเขาตระหนักว่าคำสอนของพระพุทธเจ้าครั้งนี้ไม่เพียงแต่เป็นวิธีการปฏิบัติเท่านั้น แต่ยังเป็นการปฏิวัติทัศนคติต่อชีวิตทั้งหมดอย่างถึงรากถึงโคน
สาวกคนหนึ่งกล่าวอย่างรู้สึกตื้นตันว่า: “พระศาสดา นี่ช่างลึกซึ้งเหลือเกิน ดูเหมือนว่าพวกเรายังมีหนทางอีกยาวไกลที่ต้องเดิน”
พระพุทธเจ้าทรงยิ้มอย่างเมตตา: “อย่าท้อใจเลย การปฏิบัตินั้นเหมือนการพายเรือทวนกระแสน้ำ ถ้าไม่ก้าวหน้าก็จะถอยหลัง สิ่งสำคัญคือการรักษาสติ สังเกตจิตใจของตนเองอยู่เสมอ เมื่อเวลาผ่านไป พวกเจ้าจะค่อยๆ เข้าใจปัญญาแห่งอนัตตานี้”
หลังจากฟังจบ สาวกทั้งหมดรู้สึกทั้งเคารพยำเกรงและมีกำลังใจ พวกเขารู้ว่าหนทางแห่งการปฏิบัติเบื้องหน้านั้นแม้จะยากลำบาก แต่หากปฏิบัติตามคำสอนของพระพุทธเจ้า ในที่สุดพวกเขาก็จะบรรลุถึงสภาวะแห่งอนัตตาและการไม่ยึดติด
“สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? ตถาคตมีมังสจักษุหรือไม่?” “เป็นเช่นนั้น พระผู้มีพระภาค! ตถาคตมีมังสจักษุ”
พระพุทธเจ้าทรงหันไปทางสุภูติอย่างกะทันหัน แล้วถามคำถามที่ดูเหมือนจะง่าย: “สุภูติ เจ้าคิดอย่างไร? ตถาคตมีตาเนื้อหรือไม่?”
คำถามที่เกิดขึ้นอย่างฉับพลันนี้ทำให้สาวกทั้งหมดตะลึง พวกเขามองหน้ากันไปมา ไม่เข้าใจว่าทำไมพระพุทธเจ้าจึงถามคำถามที่ดูเหมือนจะชัดเจนเช่นนี้
สุภูติสูดหายใจลึก ๆ และครุ่นคิดอย่างรอบคอบสักครู่ เขารู้ว่าทุกคำถามของพระพุทธเจ้าล้วนแฝงไว้ด้วยปัญญาอันลึกซึ้ง ไม่ควรตอบอย่างง่ายดาย
ในที่สุด สุภูติตอบอย่างนอบน้อม: “ใช่แล้ว พระศาสดา! ตถาคตมีตาเนื้อจริง ๆ”
“สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? ตถาคตมีทิพยจักษุหรือไม่?” “เป็นเช่นนั้น พระผู้มีพระภาค! ตถาคตมีทิพยจักษุ”
พระพุทธเจ้าทอดพระเนตรมองสุภูติ แล้วตรัสถามต่อไปว่า: “สุภูติ แล้วเจ้าคิดอย่างไร? ตถาคตมีทิพยจักษุหรือไม่?”
“พระเจ้าข้า พระศาสดา!” สุภูติตอบอย่างนอบน้อม “ตถาคตมีทิพยจักษุจริง ๆ”
เมื่อได้ยินคำตอบนี้ สาวกทั้งหลายต่างครุ่นคิด สาวกหนุ่มคนหนึ่งกระซิบถามพี่ชายที่อยู่ข้าง ๆ ว่า: “ทิพยจักษุคืออะไร? มันต่างจากตาเนื้อตรงไหน?”
พี่ชายอธิบายเสียงเบา: “ทิพยจักษุเป็นการมองเห็นที่เหนือกว่าคนธรรมดา สามารถเห็นสิ่งที่ตาเนื้อของเรามองไม่เห็น เช่น สามารถมองเห็นสิ่งที่อยู่ไกล หรือแม้แต่ภาพในโลกอื่น”
สาวกหนุ่มอุทานด้วยความประหลาดใจ: “ช่างน่าอัศจรรย์จริง ๆ!”
ในขณะนั้น สายพระเนตรของพระพุทธเจ้าทอดมองไปทั่วทุกคน ราวกับทรงหยั่งรู้ถึงความสงสัยในใจของพวกเขา พระองค์ตรัสด้วยรอยยิ้มว่า: “ถูกต้องแล้ว ตถาคตมีทิพยจักษุจริง ๆ แต่สุภูติเอ๋ย เจ้าบอกข้าได้ไหมว่าความหมายที่แท้จริงของทิพยจักษุคืออะไร?”
สุภูติทูลตอบอย่างนอบน้อม: “พระศาสดา ข้าพระองค์คิดว่าทิพยจักษุไม่เพียงแต่เป็นการมองเห็นที่เหนือธรรมดาเท่านั้น แต่ยังเป็นความสามารถในการหยั่งรู้ธรรมชาติที่แท้จริงของโลก มันทำให้เราสามารถมองทะลุภาพลวงตา และเข้าถึงแก่นแท้ของสรรพสิ่ง”
พระพุทธเจ้าทรงพยักพระพักตร์ด้วยความพอพระทัย: “พูดได้ดีมาก สุภูติ ทิพยจักษุไม่ใช่เพียงอภิญญาเท่านั้น แต่ยังเป็นสัญลักษณ์ของปัญญา”
เมื่อได้ยินดังนั้น สาวกทั้งหลายต่างจมอยู่ในห้วงความคิด พวกเขาเริ่มตระหนักว่าพระพุทธเจ้าทรงตั้งคำถามเหล่านี้ ไม่ใช่เพื่อโอ้อวดอภิญญา แต่เพื่อนำพาพวกเขาให้พิจารณาปัญหาในระดับที่ลึกซึ้งยิ่งขึ้น
เถระรูปหนึ่งอดไม่ได้ที่จะทูลถาม: “พระศาสดา แล้วความหมายของการมีทิพยจักษุคืออะไรเล่าพระเจ้าข้า?”
พระพุทธเจ้าตรัสตอบอย่างเมตตา: “ความหมายที่แท้จริงของการมีทิพยจักษุ อยู่ที่การสามารถมองเห็นความจริงของโลก เข้าใจกฎแห่งเหตุและผล เพื่อที่จะช่วยเหลือสรรพสัตว์ได้ดียิ่งขึ้น แต่พึงระลึกไว้ว่า แม้แต่ทิพยจักษุ ก็ไม่ควรยึดติด”
“สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? ตถาคตมีปัญญาจักษุหรือไม่?” “เป็นเช่นนั้น พระผู้มีพระภาค! ตถาคตมีปัญญาจักษุ”
พระเนตรของพระพุทธเจ้าทรงลึกล้ำยิ่งขึ้น ราวกับจะทรงมองทะลุความลับของจักรวาล พระองค์ตรัสถามต่อไปว่า: “สุภูติ แล้วเจ้าคิดอย่างไร? ตถาคตมีปัญญาจักษุหรือไม่?”
สุภูติสูดลมหายใจลึก ๆ หลับตาครุ่นคิดชั่วขณะ เมื่อเขาลืมตาขึ้นอีกครั้ง ดวงตาของเขาเปล่งประกายแห่งปัญญา
“พระเจ้าข้า พระศาสดา!” สุภูติตอบอย่างหนักแน่น “ตถาคตมีปัญญาจักษุจริง ๆ”
เมื่อได้ยินคำตอบนี้ สาวกทั้งหลายต่างแสดงสีหน้าครุ่นคิด สาวกหนุ่มคนหนึ่งอดไม่ได้ที่จะกระซิบถามพี่ชายที่อยู่ข้าง ๆ ว่า: “ปัญญาจักษุคืออะไรอีกล่ะ? มันต่างจากตาเนื้อและทิพยจักษุอย่างไร?”
พี่ชายอธิบายเสียงเบา: “ปัญญาจักษุเป็นระดับที่ลึกซึ้งกว่าทิพยจักษุ มันไม่เพียงแต่มองเห็นปรากฏการณ์ภายนอก แต่ยังสามารถหยั่งรู้ถึงแก่นแท้และความจริงของสรรพสิ่ง”
สาวกหนุ่มอุทานด้วยความพิศวง: “นี่ช่างลึกลับยิ่งนัก!”
พระพุทธเจ้าทรงยิ้มมองดูทุกคน แล้วตรัสว่า: “ถูกต้องแล้ว ตถาคตมีปัญญาจักษุ แต่สุภูติเอ๋ย เจ้าบอกข้าได้ไหมว่าความหมายที่แท้จริงของปัญญาจักษุคืออะไร?”
สุภูติทูลตอบอย่างนอบน้อม: “พระศาสดา ข้าพระองค์คิดว่าปัญญาจักษุคือดวงตาแห่งปัญญาที่เหนือโลก มันสามารถมองทะลุความลวงทั้งปวง และเข้าถึงสภาวะที่แท้จริงของธรรมทั้งหลาย ด้วยปัญญาจักษุ เราจึงสามารถเข้าใจความจริงของโลกได้อย่างแท้จริง โดยไม่ถูกลวงด้วยภาพลักษณ์ภายนอก”
พระพุทธเจ้าทรงพยักพระพักตร์ด้วยความพอพระทัย: “พูดได้ดีมาก สุภูติ ปัญญาจักษุคือปัญญาระดับสูงสุด ที่ทำให้เราสามารถก้าวข้ามความขัดแย้งแบบทวิภาวะของโลก และรู้แจ้งสัจธรรมได้โดยตรง”
เถระรูปหนึ่งทูลถาม: “พระศาสดา แล้วความหมายของการมีปัญญาจักษุคืออะไรเล่าพระเจ้าข้า? พวกเราควรปฏิบัติอย่างไรจึงจะได้ปัญญาจักษุ?”
พระพุทธเจ้าตรัสตอบอย่างเมตตา: “ความหมายที่แท้จริงของการมีปัญญาจักษุ คือการหลุดพ้นจากความยึดมั่นถือมั่นและกิเลสทั้งปวงอย่างสิ้นเชิง และรู้แจ้งสภาวะที่แท้จริงของธรรมทั้งหลาย ส่วนวิธีการได้มาซึ่งปัญญาจักษุนั้น สำคัญอยู่ที่การฝึกฝนปัญญาบารมี และบ่มเพาะปัญญาแห่งอนัตตาและสุญญตาอย่างต่อเนื่อง”
สุภูติกราบทูลอย่างครุ่นคิด: “พระศาสดา นั่นหมายความว่าปัญญาจักษุไม่ใช่ความสามารถภายนอก แต่เป็นสภาวะแห่งการรู้แจ้งภายในใช่หรือไม่พระเจ้าข้า?”
พระพุทธเจ้าตรัสชมเชย: “ถูกต้องแล้ว สุภูติ ปัญญาจักษุไม่ใช่เพื่อมองโลกภายนอก แต่เพื่อพิจารณาจิตใจของตนเอง เมื่อเราสามารถมองเห็นธรรมชาติที่แท้จริงของตนเองได้อย่างชัดเจน นั่นแหละคือการมีปัญญาจักษุ”
เมื่อได้ฟังดังนั้น สาวกทั้งหลายต่างรู้สึกทั้งเกรงขามและมีกำลังใจ พวกเขาตระหนักว่าเป้าหมายสูงสุดของการปฏิบัติไม่ใช่การได้มาซึ่งอภิญญา แต่เป็นการรู้แจ้งในธรรมชาติที่แท้จริงของตน
“สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? ตถาคตมีธรรมจักษุหรือไม่?” “เป็นเช่นนั้น พระผู้มีพระภาค! ตถาคตมีธรรมจักษุ”
พระเนตรของพระพุทธเจ้าทรงลึกล้ำยิ่งขึ้น ราวกับจะทรงมองทะลุความลับแห่งกาลเวลาและอวกาศ พระองค์ตรัสถามต่อไปว่า: “สุภูติ แล้วเจ้าคิดอย่างไร? ตถาคตมีธรรมจักษุหรือไม่?”
สุภูติสูดลมหายใจลึก ๆ หลับตาครุ่นคิดชั่วขณะ เมื่อเขาลืมตาขึ้นอีกครั้ง ดวงตาของเขาเปล่งประกายแห่งความมั่นคง
“พระเจ้าข้า พระศาสดา!” สุภูติตอบอย่างหนักแน่น “ตถาคตมีธรรมจักษุจริง ๆ”
เมื่อได้ยินคำตอบนี้ สาวกทั้งหลายต่างแสดงสีหน้าครุ่นคิด สาวกหนุ่มคนหนึ่งอดไม่ได้ที่จะกระซิบถามพี่ชายที่อยู่ข้าง ๆ ว่า: “ธรรมจักษุคืออะไรอีกล่ะ? มันต่างจากดวงตาที่กล่าวถึงก่อนหน้านี้อย่างไร?”
พี่ชายอธิบายเสียงเบา: “ธรรมจักษุเป็นดวงตาแห่งปัญญาที่ประเสริฐยิ่งกว่า มันสามารถหยั่งรู้ถึงแก่นแท้ของธรรมทั้งปวง และรู้วิธีการสอนธรรมที่เหมาะสมสำหรับสรรพสัตว์ที่แตกต่างกัน”
สาวกหนุ่มอุทานด้วยความพิศวง: “ช่างลึกลับยิ่งนัก! ดูเหมือนว่าปัญญาของพระพุทธเจ้าจะไม่มีที่สิ้นสุดเลยนะ!”
พระพุทธเจ้าทรงยิ้มมองดูทุกคน แล้วตรัสว่า: “ถูกต้องแล้ว ตถาคตมีธรรมจักษุ แต่สุภูติเอ๋ย เจ้าบอกข้าได้ไหมว่าความหมายที่แท้จริงของธรรมจักษุคืออะไร?”
สุภูติทูลตอบอย่างนอบน้อม: “พระศาสดา ข้าพระองค์คิดว่าธรรมจักษุคือปัญญาที่สามารถหยั่งรู้สภาวะที่แท้จริงของธรรมทั้งปวง และสามารถใช้พระธรรมเพื่อสั่งสอนสรรพสัตว์ได้อย่างเหมาะสมตามกาลเทศะ ด้วยธรรมจักษุ เราจึงสามารถรู้อุปนิสัยของสรรพสัตว์ และให้คำสอนที่เหมาะสมที่สุด”
พระพุทธเจ้าทรงพยักพระพักตร์ด้วยความพอพระทัย: “พูดได้ดีมาก สุภูติ ธรรมจักษุคือปัญญาที่สามารถเข้าใจธรรมทั้งปวงและใช้อย่างชาญฉลาด มันทำให้ตถาคตสามารถสอนธรรมได้ตามอุปนิสัยของผู้ฟัง เพื่อช่วยให้สรรพสัตว์ที่มีอุปนิสัยต่างกันบรรลุความหลุดพ้น”
เมื่อได้ฟังดังนั้น สาวกทั้งหลายต่างจมอยู่ในห้วงความคิดอันลึกซึ้ง พวกเขาเริ่มตระหนักว่าพระพุทธเจ้าทรงตั้งคำถามเหล่านี้ เพื่อนำพาพวกเขาให้เข้าใจมิติต่าง ๆ ของพระปัญญาของพระองค์ทีละขั้น
เถระรูปหนึ่งทูลถาม: “พระศาสดา แล้วความหมายของการมีธรรมจักษุคืออะไรเล่าพระเจ้าข้า? พวกเราควรปฏิบัติอย่างไรจึงจะได้ธรรมจักษุ?”
พระพุทธเจ้าตรัสตอบอย่างเมตตา: “ความหมายที่แท้จริงของการมีธรรมจักษุ คือการสามารถเข้าใจธรรมทั้งปวง และสามารถใช้ธรรมเหล่านั้นอย่างชาญฉลาดเพื่อช่วยเหลือสรรพสัตว์ ส่วนวิธีการได้มาซึ่งธรรมจักษุนั้น สำคัญอยู่ที่การศึกษาพระไตรปิฎกอย่างลึกซึ้ง การฟังธรรมอย่างกว้างขวาง และในขณะเดียวกันก็ต้องไม่หยุดที่จะเข้าใจความหมายที่แท้จริงของธรรมผ่านการปฏิบัติ”
สุภูติกราบทูลอย่างครุ่นคิด: “พระศาสดา นั่นหมายความว่าธรรมจักษุไม่เพียงแต่เป็นปัญญาเท่านั้น แต่ยังเป็นการแสดงออกของความเมตตากรุณาด้วยใช่หรือไม่พระเจ้าข้า? เพราะจุดประสงค์ของมันคือเพื่อช่วยเหลือสรรพสัตว์ให้ดียิ่งขึ้น”
พระพุทธเจ้าตรัสชมเชย: “ถูกต้องแล้ว สุภูติ ธรรมจักษุคือการผสานกันอย่างสมบูรณ์แบบระหว่างปัญญาและความเมตตากรุณา ด้วยธรรมจักษุ เราไม่เพียงแต่รู้แจ้งสัจธรรม แต่ยังสามารถช่วยเหลือสรรพสัตว์ให้เดินทางสู่หนทางแห่งความหลุดพ้นได้อย่างมีประสิทธิภาพ”
เมื่อได้ฟังดังนั้น สาวกทั้งหลายต่างรู้สึกทั้งเกรงขามและมีกำลังใจ พวกเขาตระหนักว่าการปฏิบัตินั้นไม่ใช่เพียงเพื่อความหลุดพ้นของตนเอง แต่ยังเพื่อที่จะสามารถช่วยเหลือสรรพสัตว์ให้มากขึ้น
“สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? ตถาคตมีพุทธจักษุหรือไม่?” “เป็นเช่นนั้น พระผู้มีพระภาค! ตถาคตมีพุทธจักษุ”
พระเนตรของพระพุทธเจ้าทรงลึกล้ำยิ่งขึ้น ราวกับจะทรงมองทะลุความลับของจักรวาลทั้งมวล พระองค์ตรัสถามต่อไปว่า: “สุภูติ แล้วเจ้าคิดอย่างไร? ตถาคตมีพุทธจักษุหรือไม่?”
สุภูติสูดลมหายใจลึก ๆ หลับตาครุ่นคิดชั่วขณะ เมื่อเขาลืมตาขึ้นอีกครั้ง ดวงตาของเขาเปล่งประกายแห่งความมั่นคงและความเคารพอย่างสูงสุด
“พระเจ้าข้า พระศาสดา!” สุภูติตอบอย่างหนักแน่น “ตถาคตมีพุทธจักษุจริง ๆ”
เมื่อได้ยินคำตอบนี้ สาวกทั้งหลายต่างแสดงความเคารพอย่างลึกซึ้ง สาวกหนุ่มคนหนึ่งอดไม่ได้ที่จะกระซิบถามพี่ชายที่อยู่ข้าง ๆ ว่า: “พุทธจักษุคืออะไร? ฟังดูแล้วเหมือนจะประเสริฐกว่าดวงตาทั้งหมดที่กล่าวมาก่อนหน้านี้”
พี่ชายอธิบายเสียงเบา: “พุทธจักษุคือดวงตาแห่งปัญญาที่สูงสุดและสมบูรณ์ที่สุด มันรวมเอาดวงตาทั้งหมดที่กล่าวมาก่อนหน้านี้ และยังเหนือกว่าดวงตาเหล่านั้น พุทธจักษุสามารถหยั่งรู้ทุกสิ่ง รู้แจ้งทุกอย่าง”
สาวกหนุ่มอุทานด้วยความพิศวง: “ช่างอัศจรรย์ยิ่งนัก! ปัญญาของพระพุทธเจ้าช่างไร้ขอบเขตเสียจริง!”
พระพุทธเจ้าทรงยิ้มมองดูทุกคน แล้วตรัสว่า: “ถูกต้องแล้ว ตถาคตมีพุทธจักษุ แต่สุภูติเอ๋ย เจ้าบอกข้าได้ไหมว่าความหมายที่แท้จริงของพุทธจักษุคืออะไร?”
สุภูติทูลตอบอย่างนอบน้อม: “พระศาสดา ข้าพระองค์คิดว่าพุทธจักษุคือปัญญาที่สมบูรณ์และสูงสุด มันไม่เพียงแต่รวมเอาจักษุทั้งหมดที่กล่าวมาก่อนหน้านี้ ได้แก่ มังสจักษุ ทิพยจักษุ ปัญญาจักษุ และธรรมจักษุ แต่ยังเหนือกว่าจักษุเหล่านั้น พุทธจักษุสามารถมองเห็นความจริงทั้งหมดของโลกิยะและโลกุตตระในเวลาเดียวกัน รู้แจ้งสรรพสิ่งทั้งในอดีต ปัจจุบัน และอนาคต หยั่งรู้อุปนิสัยและเหตุปัจจัยของสรรพสัตว์ทั้งปวง”
พระพุทธเจ้าทรงพยักพระพักตร์ด้วยความพอพระทัย: “พูดได้ดีมาก สุภูติ พุทธจักษุคือดวงตาแห่งปัญญาที่สมบูรณ์ที่สุด มันทำให้ตถาคตสามารถรู้แจ้งความจริงทั้งหมดของจักรวาล และสามารถสั่งสอนสรรพสัตว์ด้วยวิธีที่เหมาะสมที่สุด”
เมื่อได้ฟังดังนั้น สาวกทั้งหลายต่างจมอยู่ในห้วงความคิดและความเคารพอันลึกซึ้ง พวกเขาเริ่มตระหนักว่าพระปัญญาของพระพุทธเจ้านั้นช่างลึกซึ้งและสมบูรณ์เพียงใด
เถระรูปหนึ่งทูลถาม: “พระศาสดา แล้วพุทธจักษุต่างจากจักษุอื่น ๆ ที่กล่าวมาก่อนหน้านี้อย่างไรเล่าพระเจ้าข้า? พวกเราควรเข้าใจพุทธจักษุอย่างไร?”
พระพุทธเจ้าตรัสตอบอย่างเมตตา: “พุทธจักษุคือผลรวมและการก้าวข้ามของจักษุแห่งปัญญาทั้งหมด มันไม่เพียงแต่มองเห็นทุกสิ่งในโลกแห่งปรากฏการณ์ แต่ยังสามารถหยั่งรู้สภาวะที่แท้จริงของโลกแห่งแก่นสาร พุทธจักษุทำให้ตถาคตสามารถรู้แจ้งสัจธรรมทั้งหมดของโลกิยะและโลกุตตระในเวลาเดียวกัน และสามารถใช้ปัญญาเหล่านี้เพื่อเป็นประโยชน์แก่สรรพสัตว์ได้อย่างสมบูรณ์แบบ”
สุภูติกราบทูลอย่างครุ่นคิด: “พระศาสดา นั่นหมายความว่าพุทธจักษุคือสภาวะแห่งการตรัสรู้อย่างสมบูรณ์ เป็นการรู้แจ้งที่สูงสุดเกี่ยวกับจักรวาลและชีวิตใช่หรือไม่พระเจ้าข้า?”
พระพุทธเจ้าตรัสชมเชย: “ถูกต้องแล้ว สุภูติ พุทธจักษุคือสภาวะแห่งการตรัสรู้ที่สมบูรณ์ที่สุด การมีพุทธจักษุหมายถึงการรู้แจ้งความจริงของจักรวาลอย่างสมบูรณ์ และการก้าวพ้นจากความยึดมั่นถือมั่นและการแบ่งแยกทั้งปวง”
เมื่อได้ฟังดังนั้น สาวกทั้งหลายต่างรู้สึกทั้งเคารพยำเกรงและปรารถนา พวกเขาตระหนักว่าพุทธจักษุเป็นตัวแทนของจุดสูงสุดแห่งการปฏิบัติ เป็นเป้าหมายสูงสุดที่พวกเขาพยายามบรรลุถึง
“สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? เม็ดทรายในแม่น้ำคงคา พระพุทธเจ้าตรัสว่าเป็นทรายใช่หรือไม่?” “เป็นเช่นนั้น พระผู้มีพระภาค! ตถาคตตรัสว่าเป็นทราย”
พระพุทธเจ้าทรงหันพระเนตรไปยังแม่น้ำคงคา แม่น้ำศักดิ์สิทธิ์ที่หล่อเลี้ยงชีวิตมากมายนับไม่ถ้วน พระองค์ตรัสถามอย่างอ่อนโยนว่า “สุภูติ เธอคิดอย่างไร? เม็ดทรายทั้งหมดในแม่น้ำคงคา เราเรียกมันว่าทรายหรือไม่?”
สุภูติมองดูผิวน้ำที่สะท้อนแสงระยิบระยับ ครุ่นคิดถึงคำถามของพระพุทธเจ้าอย่างรอบคอบ เขานึกถึงครั้งที่เคยเดินเท้าเปล่าบนฝั่งแม่น้ำคงคา รู้สึกถึงเม็ดทรายที่ไหลผ่านนิ้วเท้า หลังจากครู่หนึ่ง เขาตอบอย่างหนักแน่นว่า “ใช่แล้ว พระผู้มีพระภาคเจ้า! ตถาคตตรัสว่านั่นคือทรายจริง ๆ”
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้าพร้อมรอยยิ้ม ดวงตาของพระองค์เปล่งประกายแห่งปัญญาอันล้ำลึก คำถามที่ดูเหมือนง่ายนี้ได้กระตุ้นความอยากรู้อยากเห็นของสาวกที่อยู่รอบ ๆ ภิกษุหนุ่มรูปหนึ่งอดไม่ได้ที่จะกระซิบถามพี่ชายที่อยู่ข้าง ๆ ว่า “ทำไมพระพุทธเจ้าถึงถามคำถามที่ชัดเจนเช่นนี้? ทรายในแม่น้ำคงคาก็คือทรายไม่ใช่หรือ?”
ในขณะนั้น พระเถระรูปหนึ่งลุกขึ้นยืน ถามพระพุทธเจ้าอย่างนอบน้อมว่า “พระผู้มีพระภาคเจ้า ที่พระองค์ตรัสถึงทรายในแม่น้ำคงคา มีความหมายพิเศษหรือไม่? พวกเราควรเข้าใจอุปมานี้อย่างไร?”
พระพุทธเจ้าทรงมองดูทุกคนด้วยความเมตตา ตรัสอย่างช้า ๆ ว่า “ดีแล้ว! ดีแล้ว! เม็ดทรายในแม่น้ำคงคามีมากมายนับไม่ถ้วน เช่นเดียวกับปรากฏการณ์และสิ่งมีชีวิตในจักรวาลที่ยากจะนับได้ เราใช้อุปมานี้เพื่อนำพาพวกเธอให้คิดถึงหลักธรรมที่ลึกซึ้งยิ่งขึ้น”
สุภูติกล่าวอย่างครุ่นคิดว่า “พระผู้มีพระภาคเจ้า พระองค์ทรงต้องการบอกพวกเราว่า แม้สิ่งต่าง ๆ ในโลกแห่งปรากฏการณ์จะดูเหมือนจริง เหมือนเม็ดทรายในแม่น้ำคงคาที่สามารถสัมผัสได้ แต่แก่นแท้ของมันอาจไม่ใช่เช่นนั้นใช่หรือไม่?”
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้าด้วยความพอพระทัย “ถูกต้อง สุภูติ เธอได้เข้าถึงแก่นแท้ของปัญหานี้แล้ว ให้เราลองพิจารณาให้ลึกซึ้งยิ่งขึ้น ดูว่าอุปมานี้จะให้ความเข้าใจอะไรแก่เรา”
“สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? หากมีแม่น้ำคงคามากมายเท่ากับจำนวนเม็ดทรายในแม่น้ำคงคาหนึ่งสาย และมีพุทธเกษตรมากมายเท่ากับจำนวนเม็ดทรายในแม่น้ำคงคาเหล่านั้น จะนับว่ามากหรือไม่?” “มากยิ่งนัก พระผู้มีพระภาค!”
พระพุทธเจ้าตรัสถามอย่างอ่อนโยนแต่หนักแน่นว่า “สุภูติ ให้เราคิดต่อไปอีก สมมติว่ามีแม่น้ำคงคาหลายสาย แต่ละสายมีเม็ดทรายมากเท่ากับแม่น้ำที่เราพูดถึงเมื่อครู่ ถ้ามีแม่น้ำมากมายเช่นนี้ และเม็ดทรายแต่ละเม็ดในแม่น้ำเหล่านั้นแทนพุทธเกษตรหนึ่งแห่ง เธอคิดว่าพุทธเกษตรเช่นนี้จะมีมากหรือไม่?”
สุภูติได้ยินคำถามนี้แล้ว ถึงกับเบิกตากว้าง เขาพยายามจินตนาการภาพแม่น้ำคงคานับไม่ถ้วน โดยแต่ละเม็ดทรายแทนพุทธเกษตรอันกว้างใหญ่ไพศาล แนวคิดนี้ยิ่งใหญ่เกินกว่าที่จิตใจของเขาจะเข้าใจได้อย่างสมบูรณ์ หลังจากครุ่นคิดครู่หนึ่ง สุภูติสูดหายใจลึก แล้วตอบอย่างนอบน้อมว่า:
“มากเหลือเกิน พระผู้มีพระภาคเจ้า! จำนวนนี้มากมายเกินกว่าจะจินตนาการได้”
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้าพร้อมรอยยิ้ม พระเนตรของพระองค์กวาดมองสาวกทุกคนที่นั่งอยู่ ทุกคนแสดงสีหน้าประหลาดใจและงุนงง เห็นได้ชัดว่าพวกเขาตกตะลึงกับอุปมานี้
ภิกษุผู้เฒ่ารูปหนึ่งอดไม่ได้ที่จะถามว่า “พระผู้มีพระภาคเจ้า พุทธเกษตรมากมายเช่นนี้ พวกเราควรเข้าใจอย่างไร?”
พระพุทธเจ้าตรัสตอบอย่างเมตตาว่า “ดีแล้ว! อุปมานี้มีไว้เพื่อให้พวกเธอเข้าใจถึงความกว้างใหญ่ไพศาลของจักรวาล แต่ละพุทธเกษตรเต็มไปด้วยสรรพสัตว์มากมายนับไม่ถ้วน และจำนวนของพุทธเกษตรเหล่านี้ก็มากมายเหมือนเม็ดทรายในแม่น้ำคงคา นับไม่ได้”
สาวกหนุ่มๆ กระซิบกระซาบ พูดคุยกันเบาๆ สาวกผู้เพิ่งบวชใหม่คนหนึ่งอดไม่ได้ที่จะถามพี่ชายของเขาว่า “โลกมากมายขนาดนี้ เราจะสามารถช่วยสรรพสัตว์ทั้งหมดได้อย่างไร? ดูเหมือนเป็นงานที่ไม่มีวันเสร็จสิ้น”
พี่ชายตอบอย่างอ่อนโยนว่า “เพราะงานยากลำบากนี่แหละ เราจึงต้องยิ่งเพียรปฏิบัติ พระพุทธเจ้าสอนให้เราเกิดจิตอันกว้างใหญ่ แม้เผชิญกับสรรพสัตว์นับไม่ถ้วน เราก็ต้องตั้งปณิธานยิ่งใหญ่ที่จะช่วยทุกชีวิต”
สุภูติกล่าวอย่างครุ่นคิดว่า “พระผู้มีพระภาคเจ้า พระองค์ทรงต้องการบอกพวกเราว่า แม้โลกและสรรพสัตว์จะมีมากมายเช่นนี้ แต่เราก็ไม่ควรท้อถอย แต่ควรเผชิญหน้าด้วยความเมตตากรุณาและปัญญาที่ยิ่งใหญ่กว่าใช่หรือไม่?”
พระพุทธเจ้าทรงมองสุภูติด้วยความชื่นชม “พูดได้ดีมาก สุภูติ นั่นคือหลักธรรมที่ถูกต้อง โลกและสรรพสัตว์อันนับไม่ถ้วน คือสวนแห่งการปฏิบัติอันกว้างใหญ่ของพระโพธิสัตว์”
สาวกทั้งหลายที่อยู่ ณ ที่นั้นได้ฟังแล้ว ต่างจมอยู่ในห้วงความคิดอันลึกล้ำ พวกเขาเริ่มตระหนักว่า แม้หนทางแห่งการปฏิบัติจะยาวไกลและยากลำบาก แต่ก็คือขอบเขตอันกว้างใหญ่ไพศาลนี้เอง ที่แสดงให้เห็นถึงจิตวิญญาณที่แท้จริงของพระธรรมมหายาน
พระพุทธเจ้าตรัสกับสุภูติว่า: “ในดินแดนทั้งหมดนั้น มีสรรพสัตว์ที่มีจิตต่างๆ กัน ตถาคตล้วนรู้ทั้งสิ้น เพราะเหตุใดเล่า? เพราะตถาคตกล่าวว่าจิตทั้งหลายล้วนไม่ใช่จิต จึงเรียกว่าจิต เพราะเหตุใดเล่า? สุภูติ! จิตในอดีตไม่อาจได้ จิตในปัจจุบันไม่อาจได้ จิตในอนาคตไม่อาจได้”
พระพุทธเจ้าตรัสอย่างช้า ๆ ว่า “สุภูติ ในบรรดาดินแดนอันนับไม่ถ้วนนี้ ตถาคตรู้แจ้งความคิดทั้งปวงของสรรพสัตว์ทั้งหมด เธอรู้ไหมว่าเพราะเหตุใด?”
สุภูติและสาวกคนอื่น ๆ ต่างกลั้นหายใจ ตั้งใจฟังคำสอนของพระพุทธเจ้า พระองค์ตรัสต่อไปว่า “เพราะตถาคตกล่าวว่า ความคิดทั้งหมดนั้น ที่จริงแล้วไม่ใช่จิตที่แท้จริง แต่เรายังเรียกมันว่าจิต”
เมื่อได้ยินประโยคนี้ สาวกทั้งหลายต่างแสดงสีหน้างุนงง ภิกษุหนุ่มรูปหนึ่งอดไม่ได้ที่จะกระซิบถามพี่ชายข้าง ๆ ว่า “นี่หมายความว่าอย่างไร? จิตจะไม่ใช่จิตที่แท้จริงได้อย่างไร?”
พี่ชายผู้มีประสบการณ์อธิบายเบา ๆ ว่า “นี่คือแก่นแท้ของพระธรรม พระพุทธเจ้ากำลังนำทางให้เราก้าวข้ามปรากฏการณ์ภายนอก เพื่อเห็นสัจธรรมที่ลึกซึ้งกว่า”
พระพุทธเจ้าทรงมองดูทุกคนด้วยความเมตตา แล้วทรงอธิบายต่อว่า “สุภูติ เธอลองคิดดูให้ดี จิตในอดีต เราสามารถหามันได้ไหม?” สุภูติครุ่นคิดครู่หนึ่ง แล้วส่ายหน้า “ไม่ได้ พระผู้มีพระภาคเจ้า จิตในอดีตได้ผ่านไปแล้ว”
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้า “แล้วจิตในปัจจุบันล่ะ?” สุภูติขมวดคิ้วครุ่นคิด “จิตในปัจจุบัน… ดูเหมือนจะอยู่ตรงนี้ แต่เมื่อเราพยายามจับมัน มันกลับหายไป”
พระพุทธเจ้าทรงยิ้ม “ถูกต้อง แล้วจิตในอนาคตล่ะ?” สุภูติเกิดความเข้าใจอย่างฉับพลัน “จิตในอนาคตยังมาไม่ถึง ย่อมไม่สามารถจับต้องได้”
พระพุทธเจ้าตรัสชมเชยว่า “ดีมาก สุภูติ! เธาเข้าใจแล้ว จิตในอดีต ปัจจุบัน และอนาคตล้วนไม่สามารถจับต้องได้ นี่คือธรรมชาติที่แท้จริงของจิต”
พระเถระรูปหนึ่งลุกขึ้น ถามอย่างนอบน้อมว่า “พระผู้มีพระภาคเจ้า ถ้าจิตไม่สามารถจับต้องได้ แล้วความคิดและอารมณ์ที่เรารู้สึกทุกวันนี้คืออะไร?”
พระพุทธเจ้าตรัสตอบอย่างเมตตาว่า “ดีแล้ว! สิ่งเหล่านี้ล้วนเป็นปรากฏการณ์ที่เป็นมายา เหมือนคลื่นในแม่น้ำ ดูเหมือนจริง แต่เมื่อพยายามจับมัน มันก็หลุดลอดนิ้วมือไป”
สุภูติกล่าวอย่างครุ่นคิดว่า “พระผู้มีพระภาคเจ้า พระองค์กำลังสอนให้พวกเราไม่ยึดติดกับการเกิดดับของจิต แต่ให้รู้ว่าธรรมชาติที่แท้จริงของจิตคือความว่างเปล่าใช่หรือไม่?”
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้าด้วยความพอพระทัย “ถูกต้องแล้ว สุภูติ เมื่อเราเข้าใจว่าธรรมชาติของจิตนั้นไม่สามารถจับต้องได้ เราก็จะสามารถก้าวข้ามความคิดที่ไม่จริง และบรรลุการหลุดพ้นที่แท้จริง”
เหล่าสาวกได้ฟังแล้วต่างจมอยู่ในความคิดอันลึกซึ้ง พวกเขาเริ่มตระหนักว่า สิ่งที่พวกเขาเคยคิดว่าเป็นเรื่องธรรมดาของจิตใจ อันที่จริงอาจเป็นเพียงภาพลวงตา ความเข้าใจนี้ทั้งน่าตกใจและเต็มไปด้วยความหวังแห่งการหลุดพ้น
สาวกหนุ่มคนหนึ่งถามเบา ๆ ว่า “แล้วพวกเราควรปฏิบัติอย่างไร?”
พระพุทธเจ้าตรัสด้วยความเมตตาว่า “จงสังเกตจิตของเธอ แต่อย่ายึดติด ปล่อยให้จิตใจบริสุทธิ์ดั่งกระจกเงา สะท้อนทุกสิ่งโดยไม่ทิ้งร่องรอย นี่คือหนทางสู่การหลุดพ้น”
“สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? หากมีผู้ใดนำของมีค่าเจ็ดอย่างมาเต็มสามพันมหาสหัสโลกธาตุเพื่อทำทาน ผู้นั้นจะได้บุญมากหรือไม่?” “เป็นเช่นนั้น พระผู้มีพระภาค! ผู้นั้นจะได้บุญมากยิ่งนัก”
พระพุทธเจ้าตรัสถามอย่างอ่อนโยนว่า “สุภูติ เธอคิดอย่างไร? ถ้ามีผู้ใดใช้แก้ว 7 ประการบรรจุเต็มจักรวาลสามพันมหาสหัสสี แล้วบริจาคทั้งหมดออกไป เธอคิดว่าผู้นั้นจะได้บุญมากหรือไม่?”
สุภูติได้ยินคำถามนี้แล้ว ตาเป็นประกาย เมื่อเทียบกับแนวคิดที่เป็นนามธรรมก่อนหน้านี้ ตัวอย่างนี้ดูเป็นรูปธรรมและเข้าใจง่ายกว่า เขาครุ่นคิดสักครู่ แล้วตอบอย่างหนักแน่นว่า “ใช่แล้ว พระผู้มีพระภาคเจ้า! ผู้นั้นย่อมได้บุญมหาศาลจากการบริจาคอย่างใจกว้างเช่นนี้”
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้าพร้อมรอยยิ้ม แต่ในสายพระเนตรของพระองค์ดูเหมือนจะซ่อนความหมายที่ลึกซึ้งกว่านั้น
ขณะนั้น สาวกหนุ่มคนหนึ่งอดไม่ได้ที่จะกระซิบถามพี่ชายข้างๆ ว่า “จักรวาลสามพันมหาสหัสสีใหญ่แค่ไหน? ต้องใช้แก้ว 7 ประการมากเท่าไหร่ถึงจะเต็ม?”
พี่ชายอธิบายเบาๆ ว่า “จักรวาลสามพันมหาสหัสสีในพุทธศาสนาหมายถึงระบบจักรวาลที่ใหญ่โตมหึมา ประกอบด้วยดาราจักรและโลกนับไม่ถ้วน ส่วนแก้ว 7 ประการ โดยปกติหมายถึง ทอง เงิน แก้วไพฑูรย์ แก้วผลึก แก้วหอย ทับทิม และแก้วมณี การใช้แก้วเหล่านี้บรรจุจักรวาลอันกว้างใหญ่ไพศาล นั่นเป็นทรัพย์สมบัติที่ยากจะจินตนาการได้!”
สาวกหนุ่มได้ยินแล้ว ถึงกับสูดหายใจเฮือก “โอ้โห! งั้นบุญที่ได้รับต้องมากมายมหาศาลเลยสิ?”
พระเถระรูปหนึ่งลุกขึ้นยืน กราบทูลพระพุทธเจ้าอย่างนอบน้อมว่า “พระผู้มีพระภาคเจ้า การบริจาคอันยิ่งใหญ่เช่นนี้ บุญที่ได้รับย่อมมากมายเหลือคณานับ แต่ข้าพระองค์รู้สึกว่า ที่พระองค์ทรงยกตัวอย่างนี้ คงมีความหมายที่ลึกซึ้งกว่านั้น”
พระพุทธเจ้าทรงมองพระเถระด้วยความเมตตา ตรัสชมว่า “ดีแล้ว! ดีแล้ว! เธอช่างหัวไว จริงอยู่ อุปมานี้มีความหมายที่ลึกซึ้งกว่านั้น”
สุภูติกล่าวอย่างครุ่นคิดว่า “พระผู้มีพระภาคเจ้า พระองค์ทรงต้องการบอกพวกเราว่า แม้แต่การบริจาคอันยิ่งใหญ่เช่นนี้ ก็อาจไม่สำคัญเท่ากับบางสิ่งบางอย่างใช่หรือไม่?”
“สุภูติ! หากบุญมีอยู่จริง ตถาคตจะไม่กล่าวว่าได้บุญมาก เพราะบุญไม่มีอยู่จริง ตถาคตจึงกล่าวว่าได้บุญมาก” “สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? สามารถเห็นพระพุทธเจ้าด้วยรูปกายอันสมบูรณ์ได้หรือไม่?” “ไม่ใช่เช่นนั้น พระผู้มีพระภาค! ไม่ควรเห็นตถาคตด้วยรูปกายอันสมบูรณ์ เพราะเหตุใดเล่า? เพราะตถาคตกล่าวว่ารูปกายอันสมบูรณ์นั้น แท้จริงแล้วไม่ใช่รูปกายอันสมบูรณ์ จึงเรียกว่ารูปกายอันสมบูรณ์”
พระพุทธเจ้าทรงทอดพระเนตรอย่างลึกซึ้งยิ่งขึ้น พระองค์ทรงนำพาสาวกให้สำรวจสัจธรรมที่ลึกล้ำยิ่งขึ้น “สุภูติ จงฟังให้ดี หากบุญเป็นของจริง ตถาคตจะไม่กล่าวว่าได้บุญมาก เพราะบุญโดยแก่นแท้แล้วว่างเปล่าไร้ตัวตน ตถาคตจึงกล่าวว่าสามารถได้บุญมาก”
เมื่อได้ยินประโยคนี้ สาวกทั้งหลายต่างแสดงสีหน้างุนงง ภิกษุหนุ่มรูปหนึ่งอดไม่ได้ที่จะกระซิบถามพี่ชายข้าง ๆ ว่า “นี่หมายความว่าอย่างไร? บุญไม่ใช่ของจริงหรือ?”
พี่ชายผู้มีประสบการณ์อธิบายเบา ๆ ว่า “พระพุทธเจ้ากำลังสอนให้เราเห็นทะลุรูปลักษณ์ภายนอก เข้าใจแก่นแท้ของสรรพสิ่ง นี่เป็นหลักธรรมที่ลึกซึ้ง ต้องใช้การพิจารณาอย่างถี่ถ้วน”
พระพุทธเจ้าทรงเห็นสีหน้างุนงงของทุกคน จึงทรงตัดสินพระทัยเปลี่ยนหัวข้อเพื่ออธิบายหลักธรรมนี้ให้ชัดเจนยิ่งขึ้น พระองค์ทรงหันไปทางสุภูติ ตรัสถามอย่างอ่อนโยนว่า “สุภูติ เธอคิดอย่างไร? พระพุทธเจ้าสามารถถูกรู้จักด้วยรูปกายที่สมบูรณ์แบบได้หรือไม่?”
สุภูติครุ่นคิดครู่หนึ่ง แล้วตอบอย่างหนักแน่นว่า “ไม่ใช่เช่นนั้น พระผู้มีพระภาคเจ้า! ตถาคตไม่ควรถูกรู้จักด้วยรูปกาย”
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้าพร้อมรอยยิ้ม ทรงกระตุ้นให้สุภูติพูดต่อ
สุภูติอธิบายต่อไปว่า “เพราะรูปกายที่สมบูรณ์แบบที่ตถาคตกล่าวถึงนั้น ที่จริงแล้วไม่ใช่รูปกายที่สมบูรณ์แบบอย่างแท้จริง เราเพียงแต่ใช้ชื่อนี้เรียกมันเท่านั้น”
พระพุทธเจ้าตรัสชมว่า “พูดได้ดีมาก สุภูติ! เธอเข้าใจหลักธรรมอันลึกซึ้งนี้แล้ว”
พระเถระรูปหนึ่งลุกขึ้น ถามอย่างนอบน้อมว่า “พระผู้มีพระภาคเจ้า พระองค์กำลังบอกพวกเราว่า เราไม่ควรยึดติดกับรูปลักษณ์ภายนอก แม้แต่รูปลักษณ์ของพระพุทธเจ้าเองก็เช่นกันใช่หรือไม่?”
พระพุทธเจ้าตรัสตอบอย่างเมตตาว่า “ถูกต้องแล้ว ไม่ว่าจะเป็นบุญหรือรูปกาย ล้วนไม่ควรถูกมองว่าเป็นสิ่งที่มีอยู่จริงหรือสิ่งที่ควรยึดติด แก่นแท้ของมันคือความว่างเปล่า”
สุภูติกล่าวอย่างครุ่นคิดว่า “พระผู้มีพระภาคเจ้า พระองค์ทรงต้องการสอนให้พวกเราก้าวข้ามรูปลักษณ์ภายนอก เข้าใจว่าแก่นแท้ของทุกปรากฏการณ์คือความว่างเปล่า รวมถึงบุญที่เราแสวงหาและรูปลักษณ์ของพระพุทธเจ้าที่เราเคารพบูชาใช่หรือไม่?”
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้าด้วยความพอพระทัย “ดีมาก สุภูติ เธาเข้าถึงแก่นแท้ของคำสอนนี้แล้ว เราไม่ควรยึดติดกับรูปแบบใด ๆ รวมถึงบุญและรูปกาย ปัญญาที่แท้จริงอยู่ที่การเข้าใจธรรมชาติแห่งความว่างเปล่าของสิ่งเหล่านี้”
เหล่าสาวกได้ฟังแล้วต่างจมอยู่ในความคิดอันลึกซึ้ง พวกเขาเริ่มตระหนักว่า การปฏิบัติที่แท้จริงไม่ใช่การแสวงหาบุญภายนอกหรือการบูชารูปลักษณ์ใด ๆ แต่เป็นการเข้าใจแก่นแท้ของทุกปรากฏการณ์
สาวกหนุ่มคนหนึ่งถามเบา ๆ ว่า “แล้วพวกเราควรปฏิบัติอย่างไร? ถ้าแม้แต่บุญและรูปลักษณ์ของพระพุทธเจ้าก็ไม่ควรยึดติด แล้วเราควรแสวงหาอะไร?”
พระพุทธเจ้าตรัสด้วยความเมตตาว่า “ดีแล้ว! เป็นคำถามที่ดี กุญแจสำคัญของการปฏิบัติคือการพัฒนาปัญญา รู้แจ้งความว่างเปล่าของสรรพสิ่ง การทำความดีสั่งสมบุญนั้นสำคัญ แต่สิ่งที่สำคัญกว่าคือการไม่ยึดติดกับการกระทำและผลลัพธ์เหล่านั้น เช่นเดียวกัน การเคารพพระพุทธเจ้าเป็นสิ่งดี แต่ไม่ควรยึดติดกับรูปลักษณ์ภายนอกใด ๆ การปฏิบัติที่แท้จริงคือการรู้แจ้งจิต เห็นธรรมชาติที่แท้จริงของตน”
ทุกคนในที่นั้นรู้สึกถึงความสะเทือนใจอย่างลึกซึ้ง ราวกับว่าพระดำรัสของพระพุทธเจ้าได้เปิดประตูสู่ภูมิธรรมที่สูงส่งกว่า พวกเขาตระหนักว่า คำสอนนี้ได้พลิกความเข้าใจเดิม ๆ ของพวกเขาเกี่ยวกับการปฏิบัติ ต้องใช้เวลาในการคิดและปฏิบัติอีกยาวนานกว่าจะเข้าใจอย่างแท้จริง
“สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? สามารถเห็นตถาคตด้วยมหาบุรุษลักษณะอันสมบูรณ์ได้หรือไม่?” “ไม่ใช่เช่นนั้น พระผู้มีพระภาค! ไม่ควรเห็นตถาคตด้วยมหาบุรุษลักษณะอันสมบูรณ์ เพราะเหตุใดเล่า? เพราะตถาคตกล่าวว่ามหาบุรุษลักษณะอันสมบูรณ์นั้น แท้จริงแล้วไม่ใช่ความสมบูรณ์ จึงเรียกว่ามหาบุรุษลักษณะอันสมบูรณ์”
พระพุทธเจ้าทรงหันไปทางสุภูติอีกครั้ง ตรัสถามอย่างอ่อนโยนว่า “สุภูติ เธอคิดอย่างไร? ตถาคตสามารถถูกรู้จักด้วยการมีมหาบุรุษลักษณะครบถ้วนได้หรือไม่?”
สุภูติได้ยินคำถามนี้ ดวงตาเป็นประกายด้วยปัญญา เขาสูดลมหายใจลึก แล้วตอบอย่างหนักแน่นว่า “ไม่ใช่เช่นนั้น พระผู้มีพระภาคเจ้า! ตถาคตไม่ควรถูกรู้จักด้วยการมีมหาบุรุษลักษณะครบถ้วน”
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้าพร้อมรอยยิ้ม ทรงกระตุ้นให้สุภูติอธิบายต่อ
สุภูติกล่าวต่อไปว่า “เพราะมหาบุรุษลักษณะครบถ้วนที่ตถาคตกล่าวถึงนั้น ที่จริงแล้วไม่ใช่ความครบถ้วนอย่างแท้จริง เราเพียงแต่ใช้ชื่อนี้เรียกมันเท่านั้น”
บทสนทนานี้ก่อให้เกิดความอยากรู้อยากเห็นในหมู่สาวก ภิกษุหนุ่มรูปหนึ่งอดไม่ได้ที่จะกระซิบถามพี่ชายข้าง ๆ ว่า “มหาบุรุษลักษณะหมายถึงอะไร? ทำไมพระพุทธเจ้าจึงตรัสว่ามีครบถ้วนแต่ก็ไม่ใช่ความครบถ้วนที่แท้จริง?”
พี่ชายผู้มีประสบการณ์อธิบายเบา ๆ ว่า “มหาบุรุษลักษณะโดยปกติหมายถึงลักษณะพิเศษ 32 ประการและอนุพยัญชนะ 80 ประการบนพระวรกายของพระพุทธเจ้า แต่พระพุทธเจ้ากำลังสอนให้เราไม่ยึดติดกับลักษณะภายนอกเหล่านี้”
พระเถระรูปหนึ่งลุกขึ้น กราบทูลพระพุทธเจ้าอย่างนอบน้อมว่า “พระผู้มีพระภาคเจ้า พระองค์กำลังบอกพวกเราว่า แม้แต่มหาบุรุษลักษณะอันประเสริฐของพระพุทธเจ้า เราก็ไม่ควรยึดติดใช่หรือไม่?”
พระพุทธเจ้าทรงมองพระเถระด้วยความเมตตา ตรัสชมว่า “ดีแล้ว! ดีแล้ว! เธอเข้าใจถูกต้องแล้ว”
สุภูติกล่าวอย่างครุ่นคิดว่า “พระผู้มีพระภาคเจ้า ข้าพระองค์เข้าใจแล้ว พระองค์ทรงต้องการบอกพวกเราว่า พระพุทธเจ้าที่แท้จริงไม่สามารถรู้จักได้ด้วยรูปลักษณ์หรือลักษณะภายนอกใด ๆ มหาบุรุษลักษณะเหล่านี้แม้จะประเสริฐ แต่หากยึดติดกับมัน กลับจะเป็นอุปสรรคต่อความเข้าใจธรรมชาติที่แท้จริงของพระพุทธเจ้า”
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้าด้วยความพอพระทัย “พูดได้ดีมาก สุภูติ เธอเข้าถึงแก่นแท้ของปัญหาแล้ว มหาบุรุษลักษณะแม้จะมีอยู่ แต่แก่นแท้ของมันก็คือความว่างเปล่า การยึดติดกับลักษณะเหล่านี้ จะทำให้ตกอยู่ในกับดักของรูปลักษณ์ ไม่สามารถเข้าใจธรรมชาติที่แท้จริงของตถาคตได้”
เหล่าสาวกได้ฟังแล้วต่างจมอยู่ในความคิดอันลึกซึ้ง พวกเขาเริ่มตระหนักว่า การเข้าใจคำสอนของพระพุทธเจ้าอย่างแท้จริง ต้องก้าวข้ามรูปลักษณ์และแนวคิดภายนอกทั้งหมด
สาวกหนุ่มคนหนึ่งถามเบา ๆ ว่า “แล้วพวกเราควรเข้าใจและเข้าถึงพระพุทธเจ้าอย่างไร?”
พระพุทธเจ้าตรัสด้วยความเมตตาว่า “ดีแล้ว! เป็นคำถามที่ดี การเข้าถึงพระพุทธเจ้าไม่ได้อยู่ที่การสังเกตมหาบุรุษลักษณะภายนอก แต่อยู่ที่การเข้าใจและปฏิบัติตามแก่นแท้ของพระธรรม พระพุทธเจ้าที่แท้จริงอยู่ในใจของเธอ เมื่อใดที่จิตใจของเธอสอดคล้องกับพระธรรม เมื่อนั้นเธอก็ใกล้ชิดกับพระพุทธเจ้าที่สุด”
ทุกคนในที่นั้นรู้สึกถึงความสะเทือนใจอย่างลึกซึ้ง ราวกับว่าพระดำรัสของพระพุทธเจ้าได้เปิดประตูใหม่ให้แก่พวกเขา พวกเขาตระหนักว่า การปฏิบัติที่แท้จริงไม่ใช่การบูชารูปลักษณ์ภายนอก แต่เป็นการย้อนกลับมาพิจารณาจิตใจตนเอง เพื่อรู้แจ้งธรรมชาติที่แท้จริงของตน
“สุภูติ! เธออย่าคิดว่าตถาคตมีความคิดว่า: ‘เราควรแสดงธรรม’ อย่าคิดเช่นนั้น เพราะเหตุใดเล่า? หากผู้ใดกล่าวว่า: ‘ตถาคตมีธรรมที่แสดง’ นั่นคือการกล่าวร้ายพระพุทธเจ้า เพราะไม่เข้าใจสิ่งที่เรากล่าว สุภูติ! การแสดงธรรมนั้น ไม่มีธรรมใดที่จะแสดงได้ จึงเรียกว่าการแสดงธรรม” ในขณะนั้น พระสุภูติผู้มีปัญญากราบทูลพระพุทธเจ้าว่า: “ข้าแต่พระผู้มีพระภาค! จะมีสัตว์โลกในอนาคตที่ได้ฟังธรรมนี้แล้วเกิดศรัทธาหรือไม่?”
พระพุทธเจ้าทรงชี้นำให้พระสุภูติสำรวจความจริงที่ลึกซึ้งยิ่งขึ้น: “สุภูติ เธออย่าได้คิดว่าตถาคตมีความคิดในใจว่า ‘เราจะแสดงธรรมอะไร’ อย่าได้มีความคิดเช่นนั้นเลย เพราะเหตุใด? หากผู้ใดกล่าวว่า ‘ตถาคตมีธรรมที่แสดง’ นั่นก็เท่ากับเป็นการกล่าวร้ายพระพุทธเจ้า เพราะเขาไม่เข้าใจความหมายที่แท้จริงของสิ่งที่เรากล่าว สุภูติ สิ่งที่เรียกว่าการแสดงธรรม ที่จริงแล้วไม่มีธรรมใดให้แสดง นี่แหละคือการแสดงธรรมที่แท้จริง”
เมื่อได้ยินคำเหล่านี้ เหล่าสาวกที่นั่งอยู่ต่างแสดงสีหน้างุนงง ภิกษุหนุ่มรูปหนึ่งอดไม่ได้ที่จะถามพี่ชายที่อยู่ข้างๆ เบาๆ ว่า “นี่หมายความว่าอย่างไร? พระพุทธเจ้าไม่ได้ทรงแสดงธรรมให้เราฟังตลอดเวลาหรอกหรือ?”
พี่ชายผู้มีประสบการณ์อธิบายเบาๆ ว่า “พระพุทธเจ้ากำลังสอนให้เราเห็นทะลุรูปลักษณ์ภายนอกของภาษาและตัวอักษร เพื่อเข้าใจแก่นแท้ของธรรม นี่เป็นหลักธรรมที่ลึกซึ้งมาก เราต้องค่อยๆ พินิจพิจารณา”
ในขณะนั้น พระสุภูติได้รับการสัมผัสอย่างลึกซึ้งจากพระดำรัสของพระพุทธเจ้า ท่านจึงถามพระพุทธเจ้าด้วยความเคารพว่า “ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า ในอนาคตกาล จะมีสัตว์ทั้งหลายที่ได้ยินธรรมอันลึกซึ้งเช่นนี้แล้วยังสามารถเกิดศรัทธาได้หรือไม่?”
คำถามของพระสุภูติสะท้อนความรู้สึกของสาวกหลายคนที่นั่งอยู่ที่นั่น พวกเขาก็กำลังคิดว่า ธรรมที่ลึกซึ้งและเข้าใจยากเช่นนี้ ผู้คนในอนาคตจะสามารถเข้าใจและเชื่อได้จริงหรือ?
ในขณะนั้น พระเถระรูปหนึ่งอดไม่ได้ที่จะกล่าวว่า “ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า คำถามของพระสุภูติสำคัญมาก ธรรมที่ลึกซึ้งเช่นนี้ แม้แต่พวกเราที่ได้ฟังคำสอนของพระองค์โดยตรงยังรู้สึกสับสน แล้วสัตว์ทั้งหลายในอนาคตจะเข้าใจได้อย่างไร?”
พระพุทธเจ้าทรงยิ้มและมองไปรอบๆ ด้วยสายตาที่เต็มไปด้วยปัญญาและความเชื่อมั่น: “ดีละ ดีละ เป็นคำถามที่ดี ให้เราบอกเธอทั้งหลายว่า แม้ในอนาคตอันไกลโพ้น ก็ยังจะมีสัตว์ทั้งหลายที่มีกุศลมูลสามารถเข้าใจและเชื่อในธรรมอันลึกซึ้งเช่นนี้ได้”
เมื่อได้ยินเช่นนั้น เหล่าสาวกต่างแสดงสีหน้าประหลาดใจ สาวกหนุ่มคนหนึ่งอดไม่ได้ที่จะถามว่า “ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า แล้วพวกเราควรช่วยให้สัตว์ทั้งหลายในอนาคตเข้าใจธรรมที่ลึกซึ้งเช่นนี้ได้อย่างไร?”
พระพุทธเจ้าตรัสด้วยความเมตตาว่า “สิ่งสำคัญคือต้องสืบทอดคำสอนนี้ด้วยปัญญาและความเมตตา แม้ว่าสัตว์ทั้งหลายในอนาคตจะไม่ได้พบตถาคตโดยตรง แต่หากพวกเขามีกุศลมูลและบุญบารมี ก็จะสามารถเข้าใจหลักธรรมอันลึกซึ้งนี้ได้ผ่านคัมภีร์และการชี้แนะของกัลยาณมิตร”
พระสุภูติกล่าวอย่างครุ่นคิด: “ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า คำสอนของพระองค์ช่างอัศจรรย์ยิ่งนัก แม้แต่การกล่าวว่าไม่มีธรรมใดให้แสดง ก็ยังสามารถเป็นประโยชน์แก่สัตว์ทั้งหลายอย่างไม่มีประมาณ ทำให้พวกเขาเกิดศรัทธาได้”
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้าด้วยความยินดี: “เป็นเช่นนั้นแหละ สุภูติ ธรรมที่แท้จริงไม่ได้อยู่ในคำพูด แต่อยู่ในการปฏิบัติและการตรัสรู้ แม้ว่าสัตว์ทั้งหลายในอนาคตจะไม่ได้เห็นเราด้วยตาตนเอง แต่หากพวกเขาปฏิบัติด้วยความจริงใจ ก็จะสามารถเข้าใจความหมายอันลึกซึ้งของคำสอนที่ไร้คำพูดนี้ได้”
ทุกคนที่อยู่ ณ ที่นั้นต่างรู้สึกประทับใจในพระปัญญาของพระพุทธเจ้าอย่างลึกซึ้ง พวกเขาตระหนักว่าคำสอนของพระพุทธเจ้าไม่ได้มีไว้เพียงเพื่อสาวกในปัจจุบันเท่านั้น แต่ยังเพื่อสัตว์ทั้งหลายในอนาคตกาลอันยาวนานด้วย ความเข้าใจนี้ทำให้พวกเขาเกิดศรัทธาในพระธรรมอย่างแน่วแน่ยิ่งขึ้น
พระพุทธเจ้าตรัสว่า: “สุภูติ! พวกเขาไม่ใช่สัตว์โลก และก็ไม่ใช่ไม่ใช่สัตว์โลก เพราะเหตุใดเล่า? สุภูติ! สัตว์โลก สัตว์โลกนั้น ตถาคตกล่าวว่าไม่ใช่สัตว์โลก จึงเรียกว่าสัตว์โลก” สุภูติกราบทูลพระพุทธเจ้าว่า: “ข้าแต่พระผู้มีพระภาค! พระพุทธเจ้าบรรลุอนุตรสัมมาสัมโพธิญาณ เป็นการไม่ได้อะไรเลยใช่หรือไม่?”
พระพุทธเจ้าทรงมองพระสุภูติและตรัสอย่างช้าๆ ว่า: “สุภูติ เธอต้องเข้าใจว่า ผู้ฟังธรรมในอนาคตนั้น ไม่ใช่สัตว์ และก็ไม่ใช่อสัตว์ ทำไมจึงกล่าวเช่นนี้? สุภูติ สิ่งที่เรียกว่าสัตว์นั้น ตถาคตกล่าวว่าไม่ใช่สัตว์ที่แท้จริง เราเพียงแต่ใช้คำว่า ‘สัตว์’ เพื่อเรียกเท่านั้น”
เมื่อได้ยินคำเหล่านี้ เหล่าสาวกที่นั่งอยู่ต่างแสดงสีหน้างุนงง ภิกษุหนุ่มรูปหนึ่งอดไม่ได้ที่จะถามพี่ชายที่อยู่ข้างๆ เบาๆ ว่า “นี่หมายความว่าอย่างไร? พวกเราไม่ใช่สัตว์หรอกหรือ?”
พี่ชายผู้มีประสบการณ์อธิบายเบาๆ ว่า “พระพุทธเจ้ากำลังสอนให้เราเห็นทะลุชื่อและรูปลักษณ์ เพื่อเข้าใจแก่นแท้ของสัตว์ นี่เป็นหลักธรรมที่ลึกซึ้งมาก เราต้องคิดพิจารณาอย่างถี่ถ้วน”
ในขณะนั้น พระสุภูติดูเหมือนจะได้รับการดลใจบางอย่าง ท่านได้รับการสัมผัสอย่างลึกซึ้งจากพระดำรัสของพระพุทธเจ้า และนึกถึงคำถามที่เป็นรากฐานยิ่งขึ้น ท่านจึงถามพระพุทธเจ้าด้วยความเคารพว่า “ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า แล้วการที่พระองค์ได้ตรัสรู้อนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณ ก็เท่ากับไม่ได้บรรลุสิ่งใดเลยใช่หรือไม่?”
พระพุทธเจ้าทรงมองพระสุภูติด้วยความเมตตา พระเนตรของพระองค์เต็มไปด้วยรัศมีแห่งการยกย่องและปัญญา ทั้งที่ประชุมตกอยู่ในความเงียบ ทุกคนต่างตั้งใจรอคอยคำตอบจากพระพุทธเจ้า
ในขณะนั้น พระเถระรูปหนึ่งอดไม่ได้ที่จะกล่าวว่า “ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า คำถามของพระสุภูติลึกซึ้งเหลือเกิน พวกเราเข้าใจมาตลอดว่าการตรัสรู้อนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณเป็นการบรรลุขั้นสูงสุด นี่ก็เป็นความยึดมั่นถือมั่นอย่างหนึ่งหรือ?”
พระพุทธเจ้าทรงยิ้มและมองไปรอบๆ ด้วยสายตาที่เต็มไปด้วยความเมตตาและปัญญา: “ดีละ ดีละ! คำถามของสุภูติถามถึงแก่นแท้ของการปฏิบัติ ให้เรามาพิจารณาความหมายอันลึกซึ้งของคำถามนี้ด้วยกัน”
เมื่อได้ยินเช่นนั้น เหล่าสาวกต่างแสดงสีหน้าตื่นเต้น สาวกหนุ่มคนหนึ่งอดไม่ได้ที่จะถามว่า “ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า หากแม้แต่การตรัสรู้อนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณก็เป็นการไม่ได้บรรลุสิ่งใด แล้วจุดประสงค์ของการปฏิบัติของเราคืออะไร?”
พระพุทธเจ้าตรัสด้วยความเมตตาว่า “เป็นคำถามที่ดี ความหมายที่แท้จริงของการปฏิบัติไม่ใช่เพื่อให้ได้อะไรมา แต่เพื่อปล่อยวางความยึดมั่นถือมั่น และรู้แจ้งธรรมชาติที่แท้จริงของตน สิ่งที่เรียกว่า ‘ได้’ นั้น แท้จริงแล้วเป็นการแสดงออกของความยึดมั่นถือมั่น”
พระสุภูติกล่าวอย่างครุ่นคิด: “ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า พระองค์หมายความว่า การตรัสรู้ที่แท้จริงนั้นอยู่เหนือแนวคิดของการได้และไม่ได้ใช่หรือไม่?”
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้าด้วยความยินดี: “เป็นเช่นนั้นแหละ สุภูติ การตรัสรู้ที่แท้จริงนั้นอยู่เหนือแนวคิดและการแบ่งแยกทั้งปวง อนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณไม่ใช่สิ่งที่สามารถได้มา แต่เป็นการรู้แจ้งธรรมชาติที่แท้จริงตามความเป็นจริง”
ทุกคนที่อยู่ ณ ที่นั้นต่างรู้สึกประทับใจในพระปัญญาของพระพุทธเจ้าอย่างลึกซึ้ง พวกเขาเริ่มตระหนักว่า การปฏิบัติที่แท้จริงไม่ใช่เพื่อให้ได้อะไรมา แต่เพื่อปล่อยวางความยึดมั่นถือมั่นทั้งปวง และกลับคืนสู่จิตที่บริสุทธิ์ดั้งเดิม
“เป็นเช่นนั้น เป็นเช่นนั้น! สุภูติ! เราไม่ได้ธรรมแม้เพียงเล็กน้อยในอนุตรสัมมาสัมโพธิญาณ จึงเรียกว่าอนุตรสัมมาสัมโพธิญาณ”
พระพุทธเจ้าทรงมองพระสุภูติ และตรัสตอบอย่างอ่อนโยนแต่หนักแน่นว่า: “ถูกต้องแล้ว ถูกต้องแล้ว! สุภูติ เธอพูดถูกต้อง ในกระบวนการที่เราตรัสรู้อนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณนั้น แท้จริงแล้วไม่มีธรรมใดให้บรรลุเลย เพราะไม่มีธรรมให้บรรลุนั่นเอง จึงเรียกว่าอนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณ”
ภิกษุหนุ่มรูปหนึ่งอดไม่ได้ที่จะถามพี่ชายที่อยู่ข้างๆ เบาๆ ว่า “นี่หมายความว่าอย่างไร? พระพุทธเจ้าตรัสรู้แล้ว แต่กลับตรัสว่าไม่ได้บรรลุอะไรเลย?”
พี่ชายผู้มีประสบการณ์อธิบายเบาๆ ว่า “พระพุทธเจ้ากำลังสอนปัญญาอันลึกซึ้งที่สุดแก่พวกเรา ‘การไม่ได้บรรลุสิ่งใด’ นี่แหละคือการบรรลุขั้นสูงสุด”
ในขณะนั้น พระเถระรูปหนึ่งลุกขึ้นยืนและถามพระพุทธเจ้าด้วยความเคารพว่า “ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า หากการบรรลุอนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณเป็นการไม่ได้บรรลุสิ่งใด พวกเราที่ยังอยู่บนเส้นทางแห่งการปฏิบัติ ควรเข้าใจและปฏิบัติอย่างไร?”
พระพุทธเจ้าทรงมองพระเถระด้วยความเมตตา พระเนตรของพระองค์กวาดมองไปยังสาวกทุกรูปที่นั่งอยู่: “ดีละ! เป็นคำถามที่ดี ‘การไม่ได้บรรลุสิ่งใด’ ไม่ได้หมายความว่าไม่มีอะไรเลย แต่เป็นการอยู่เหนือแนวคิดเรื่องการได้และการเสีย เมื่อพวกเธอปล่อยวางความยึดมั่นในการตรัสรู้ กลับจะเข้าใกล้การตรัสรู้ที่แท้จริงมากขึ้น”
พระสุภูติกล่าวอย่างครุ่นคิด: “ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า พระองค์หมายความว่า พวกเราไม่ควรยึดติดกับผลของการปฏิบัติใดๆ แม้แต่อนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณอันสูงสุดใช่หรือไม่?”
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้าด้วยความยินดี: “ถูกต้องแล้ว สุภูติ การปฏิบัติที่แท้จริงคือการปล่อยวางความยึดมั่นทั้งปวง รวมถึงความยึดมั่นในการปฏิบัติเอง เมื่อเธอปล่อยวางอย่างสมบูรณ์ อนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณก็จะปรากฏขึ้นเอง”
เหล่าสาวกที่อยู่ในที่นั้นต่างตกอยู่ในภวังค์แห่งความคิด พวกเขาเริ่มตระหนักว่า ความเข้าใจเกี่ยวกับการปฏิบัติของตนในอดีตอาจจะแคบเกินไป โดยยึดติดกับการได้มาซึ่งสภาวะหรือความสามารถบางอย่าง
สาวกหนุ่มรูปหนึ่งถามเบาๆ ว่า “แล้วการปฏิบัติในชีวิตประจำวันของพวกเรายังมีความหมายอยู่หรือ?”
พระพุทธเจ้าตรัสด้วยความเมตตาว่า “แน่นอนว่ามีความหมาย การปฏิบัติในชีวิตประจำวันช่วยให้พวกเธอค่อยๆ ปล่อยวางความยึดมั่น สิ่งสำคัญคือการรักษาสติ แต่ไม่ยึดติดกับผลลัพธ์”
สาวกอีกรูปหนึ่งถามว่า “ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า สภาวะแห่ง ‘การไม่ได้บรรลุสิ่งใด’ นี้ดูเหมือนจะห่างไกลเกินไปสำหรับพวกเรา พวกเราควรนำปัญญานี้ไปปฏิบัติในชีวิตประจำวันอย่างไร?”
พระพุทธเจ้าทรงยิ้มและตรัสตอบว่า “เป็นคำถามที่ดี พวกเธอสามารถเริ่มจากเรื่องเล็กๆ น้อยๆ ได้ เมื่อทำสิ่งใด จงมีสติอยู่กับปัจจุบันขณะ แต่อย่ายึดติดกับผลลัพธ์ เมื่อช่วยเหลือผู้อื่น อย่าหวังผลตอบแทน ค่อยๆ ทำไป พวกเธอจะเข้าใจปัญญาแห่ง ‘การไม่ได้บรรลุสิ่งใด’ "
เหล่าสาวกที่ได้ฟังต่างรู้สึกสะเทือนใจอย่างลึกซึ้ง พวกเขาตระหนักว่า สิ่งที่พระพุทธเจ้าทรงสอนนั้นไม่ใช่เพียงวิธีการปฏิบัติเท่านั้น แต่เป็นทัศนคติในการดำเนินชีวิต เป็นวิธีมองโลกแบบใหม่ทั้งหมด
พระพุทธเจ้าทรงมองไปรอบๆ เห็นแววตาของเหล่าสาวกที่เต็มไปด้วยความเข้าใจและความสงสัยปนกัน พระองค์ทรงทราบดีว่า คำสอนนี้ต้องใช้เวลาในการคิดและปฏิบัติอย่างยาวนานจึงจะเข้าใจอย่างถ่องแท้ แต่พระองค์ทรงเชื่อมั่นว่า หากเหล่าสาวกรักษาสติไว้ สักวันหนึ่งพวกเขาจะเข้าใจความหมายอันลึกซึ้งของ ‘การไม่ได้บรรลุสิ่งใด’ อย่างถ่องแท้
“อนึ่ง สุภูติ! ธรรมนี้เสมอกัน ไม่มีสูงต่ำ จึงเรียกว่าอนุตรสัมมาสัมโพธิญาณ ด้วยการไม่มีตัวตน ไม่มีบุคคล ไม่มีสัตว์ ไม่มีชีวิต บำเพ็ญสรรพกุศลธรรม จึงจะได้บรรลุอนุตรสัมมาสัมโพธิญาณ สุภูติ! ที่เรียกว่ากุศลธรรมนั้น ตถาคตกล่าวว่าไม่ใช่กุศลธรรม จึงเรียกว่ากุศลธรรม”
พระพุทธองค์ทรงนำพระสุภูติและเหล่าสาวกที่นั่งอยู่ให้สำรวจสัจธรรมที่ลึกซึ้งยิ่งขึ้น: “ยิ่งไปกว่านั้น สุภูติ เธอต้องเข้าใจว่า ธรรมนี้เสมอกัน ไม่มีสูงต่ำ นี่คือสัมมาสัมโพธิญาณที่แท้จริง เมื่อผู้ปฏิบัติเจริญกุศลธรรมทั้งปวงด้วยจิตที่ไม่มีอัตตา ไม่มีบุคคล ไม่มีสัตว์ ไม่มีชีวิต จึงจะบรรลุอนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณได้”
พระพุทธองค์ทรงหยุดชั่วครู่ เพื่อให้สาวกมีเวลาซึมซับหลักธรรมอันลึกซึ้งนี้ จากนั้นพระองค์ตรัสเสริมว่า: “สุภูติ เกี่ยวกับกุศลธรรมที่เราได้กล่าวถึง ความจริงแล้วตถาคตไม่เห็นว่าเป็นกุศลธรรมที่แท้จริง เราเพียงใช้คำว่า ‘กุศลธรรม’ เพื่อเรียกสิ่งนั้นเท่านั้น”
เมื่อได้ยินพระดำรัสนี้ ทั้งที่ประชุมก็จมดิ่งลงสู่ห้วงแห่งการครุ่นคิดอีกครั้ง เหล่าสาวกมองหน้ากันไปมา ทั้งรู้สึกตกตะลึงและสับสนเล็กน้อย ภิกษุหนุ่มรูปหนึ่งอดไม่ได้ที่จะถามพี่ชายในธรรมที่อยู่ข้างๆ เบาๆ ว่า: “นี่หมายความว่าอย่างไร? กุศลธรรมไม่ใช่กุศลธรรม เราควรเข้าใจอย่างไร?”
พี่ชายในธรรมผู้มากประสบการณ์อธิบายเบาๆ ว่า: “พระพุทธองค์กำลังสอนให้เราก้าวพ้นจิตที่แยกแยะระหว่างความดีและความชั่ว กุศลที่แท้จริงนั้นอยู่เหนือการแบ่งแยกระหว่างความดีและความชั่ว”
ในขณะนั้น พระเถระรูปหนึ่งลุกขึ้นยืนและทูลถามพระพุทธองค์ด้วยความเคารพว่า: “ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า พระองค์ตรัสว่าธรรมเสมอกันไม่มีสูงต่ำ แล้วเราควรเข้าใจลำดับขั้นและระดับในการปฏิบัติของเราอย่างไร?”
พระพุทธองค์ทรงมองพระเถระด้วยความเมตตา สายพระเนตรของพระองค์กวาดมองไปยังสาวกทุกคนที่นั่งอยู่: “ดีมาก! คำถามนี้ถามได้ดี ลำดับขั้นในการปฏิบัตินั้นเป็นเพียงวิธีการสะดวกในการชี้นำ แต่โดยแท้จริงแล้ว ธรรมทั้งปวงเสมอกัน สิ่งสำคัญคือต้องวางความยึดมั่นในระดับชั้น”
พระสุภูติกล่าวอย่างครุ่นคิดว่า: “ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า พระองค์หมายความว่า เมื่อเราปฏิบัติ เราควรเจริญด้วยจิตที่ไม่มีอัตตา ไม่มีบุคคล ไม่มีสัตว์ ไม่มีชีวิต จึงจะสามารถเข้าใจความเสมอภาคที่แท้จริงของธรรมใช่หรือไม่?”
พระพุทธองค์พยักพระพักตร์ด้วยความยินดี: “ถูกต้องแล้ว สุภูติ เมื่อเธอวางความยึดมั่นในตัวตนอย่างสิ้นเชิง ไม่แบ่งแยกระหว่างตนเองและผู้อื่น สัตว์ และชีวิต เธอจึงจะสามารถเข้าใจความเสมอภาคที่แท้จริงของธรรม”
สาวกหนุ่มคนหนึ่งถามเบาๆ ว่า: “ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า ถ้ากุศลธรรมไม่ใช่กุศลธรรมที่แท้จริง เราควรเจริญกุศลธรรมอยู่หรือไม่?”
พระพุทธองค์ตรัสด้วยความเมตตาว่า: “แน่นอนว่าควรเจริญ สิ่งสำคัญคือต้องเจริญกุศลธรรมด้วยจิตที่ไม่ยึดมั่น อย่ายึดติดกับแนวคิดเรื่องความดีและความชั่ว แต่ให้ก้าวพ้นสิ่งเหล่านั้น”
สาวกอีกคนหนึ่งทูลถามว่า: “ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า ปัญญาที่เสมอกันและไม่แบ่งแยกนี้ดูเหมือนจะลึกซึ้งเกินไปสำหรับพวกเรา เราควรปฏิบัติอย่างไรในชีวิตประจำวัน?”
พระพุทธองค์ทรงยิ้มและตอบว่า: “คำถามที่ดีมาก พวกเธอสามารถเริ่มต้นด้วยการปฏิบัติต่อสรรพสัตว์อย่างเท่าเทียมกัน ไม่แบ่งแยกระหว่างคนใกล้ชิดและคนห่างไกล สูงศักดิ์และต่ำต้อย มองทุกสิ่งด้วยจิตที่เสมอกัน ทีละน้อย พวกเธอจะเข้าใจความเสมอภาคของธรรม”
เมื่อได้ฟัง เหล่าสาวกต่างรู้สึกถึงความตื่นตะลึงอย่างลึกซึ้ง พวกเขาตระหนักว่าสิ่งที่พระพุทธองค์ทรงสอนไม่เพียงแต่เป็นวิธีการปฏิบัติเท่านั้น แต่ยังเป็นปัญญาที่ก้าวพ้นความคิดแบบทวิภาวะ เป็นวิธีการมองโลกแบบใหม่ทั้งหมด
พระพุทธองค์ทรงมองไปรอบๆ เห็นแววตาของเหล่าสาวกที่เปล่งประกายด้วยความเข้าใจและความสับสนที่ผสมผสานกัน พระองค์ทรงทราบดีว่าคำสอนนี้ต้องใช้เวลาในการครุ่นคิดและปฏิบัติเป็นเวลานานจึงจะเข้าใจอย่างแท้จริง แต่พระองค์ทรงเชื่อมั่นว่า หากเหล่าสาวกปฏิบัติอย่างแข็งขันด้วยจิตที่ไม่มีอัตตา วันหนึ่งพวกเขาจะเข้าใจความเสมอภาคของธรรมอย่างสมบูรณ์
“สุภูติ! หากมีผู้นำภูเขาสิเนรุในสามพันมหาสหัสโลกธาตุมารวมกันเป็นกองแก้วเจ็ดประการ แล้วนำไปบริจาคทาน แต่หากมีผู้รับทรงและสอนคัมภีร์ปรัชญาปารมิตานี้ แม้เพียงสี่บาทคาถา บุญของผู้นั้นจะมากกว่าบุญของคนก่อนหน้าร้อยเท่า พันเท่า หมื่นเท่า โกฏิเท่า จนไม่อาจเปรียบเทียบได้”
พระพุทธเจ้าทรงนำพาพระสุภูติและเหล่าสาวกที่นั่งอยู่ โดยใช้อุปมาอันชัดเจนเพื่ออธิบายถึงความประเสริฐของปัญญาแห่งพระปรัชญาปารมิตา: “สุภูติ จงจินตนาการดูว่า หากมีผู้ใดเปลี่ยนภูเขาพระสุเมรุทั้งหมดในจักรวาลอันกว้างใหญ่ไพศาลให้เป็นสัตตรัตนะ แล้วนำมาถวายทาน นี่จะเป็นบุญกุศลอันมหาศาลเพียงใด!”
พระพุทธเจ้าทรงหยุดชั่วครู่ เพื่อให้เหล่าสาวกได้มีเวลาจินตนาการถึงภาพนั้น ทั่วทั้งที่ประชุมจมอยู่ในห้วงความคิด เหล่าสาวกพยายามจินตนาการถึงสมบัติล้ำค่าอันนับไม่ถ้วนนั้น
จากนั้น พระพุทธเจ้าตรัสต่อไปว่า: “แต่หากมีผู้ใดสามารถรับและรักษาพระสูตรปรัชญาปารมิตานี้ แม้เพียงสี่บทคาถา และนำไปอธิบายแก่ผู้อื่น บุญกุศลที่บุคคลผู้นี้จะได้รับ จะยิ่งใหญ่กว่าการถวายสัตตรัตนะที่กล่าวมาข้างต้นเสียอีก”
เมื่อได้ยินถ้อยคำนี้ ทั่วทั้งที่ประชุมก็เกิดความตื่นเต้นขึ้นในทันที เหล่าสาวกมองหน้ากันไปมา ทั้งรู้สึกตกตะลึงและไม่อยากเชื่อ
ภิกษุหนุ่มรูปหนึ่งอดไม่ได้ที่จะกระซิบถามพี่ชายที่อยู่ข้างๆ: “เป็นไปได้อย่างไร? สมบัติล้ำค่าทั้งหมดในจักรวาลอันกว้างใหญ่ไพศาลยังสู้ไม่ได้กับคาถาไม่กี่บทหรือ?”
พี่ชายผู้มีประสบการณ์อธิบายเบาๆ ว่า: “พระพุทธเจ้ากำลังเน้นย้ำถึงความสำคัญของปัญญา การถวายทานด้วยวัตถุนั้นมีค่า แต่การเผยแพร่ปัญญานั้นล้ำค่ายิ่งกว่า”
ในขณะนั้น พระเถระรูปหนึ่งลุกขึ้นยืน และถามพระพุทธเจ้าด้วยความเคารพ: “พระผู้มีพระภาคเจ้า พระองค์ตรัสว่าบุญกุศลของการรับและรักษาพระสูตร และการอธิบายให้ผู้อื่นฟังนั้นประเสริฐเช่นนี้ เราควรเข้าใจและปฏิบัติอย่างไรจึงจะถูกต้อง?”
พระพุทธเจ้าทรงมองพระเถระด้วยความเมตตา พระเนตรของพระองค์กวาดมองไปยังสาวกทุกคนที่นั่งอยู่: “สาธุ! เป็นคำถามที่ดี กุญแจสำคัญอยู่ที่การเข้าใจเนื้อหาของพระสูตรอย่างแท้จริง และนำไปปฏิบัติในชีวิต การท่องจำพระสูตรเพียงอย่างเดียวนั้นไม่เพียงพอ สิ่งสำคัญคือต้องเข้าถึงปัญญาที่แฝงอยู่ในนั้น”
พระสุภูติกล่าวอย่างครุ่นคิด: “พระผู้มีพระภาคเจ้า พระองค์หมายความว่า บุญกุศลของการเผยแพร่ปัญญานั้นไม่สามารถวัดได้ด้วยมาตรฐานทางโลก ใช่หรือไม่พระเจ้าข้า?”
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้าด้วยความพึงพอใจ: “ถูกต้องแล้ว สุภูติ ปัญญาสามารถช่วยให้สรรพสัตว์นับไม่ถ้วนหลุดพ้นจากความทุกข์ บุญกุศลเช่นนี้ไม่อาจวัดได้ด้วยวัตถุ”
สาวกหนุ่มคนหนึ่งถามเบาๆ: “พระศาสดา แล้วพวกเราควรเรียนรู้และเผยแพร่ปัญญาเช่นนี้อย่างไร?”
พระพุทธเจ้าตรัสด้วยความเมตตา: “ประการแรก พวกเจ้าต้องเข้าใจความหมายของพระสูตรอย่างลึกซึ้ง จากนั้น ให้นำคำสอนเหล่านี้ไปปฏิบัติในชีวิตประจำวัน สุดท้าย ให้แบ่งปันปัญญานี้แก่ผู้อื่นด้วยจิตที่เมตตากรุณา ด้วยวิธีนี้ พวกเจ้าจะสั่งสมบุญกุศลอันมากมาย”
สาวกอีกคนหนึ่งถาม: “พระศาสดา หากพวกเรายังไม่สามารถเข้าใจความหมายอันลึกซึ้งของพระสูตรได้อย่างสมบูรณ์ ควรทำอย่างไร?”
พระพุทธเจ้าทรงยิ้มและตอบว่า: “อย่าท้อใจ ความเข้าใจเป็นกระบวนการที่ค่อยๆ เกิดขึ้น สิ่งสำคัญคือการรักษาจิตใจที่ถ่อมตนและกระหายใคร่รู้ แม้ว่าตอนนี้พวกเจ้าจะเข้าใจได้เพียงเล็กน้อย แต่หากพยายามต่อไป วันหนึ่งพวกเจ้าจะเข้าใจอย่างถ่องแท้”
สาวกทั้งหลายได้ยินดังนั้น ต่างรู้สึกสะเทือนใจและได้รับแรงบันดาลใจอย่างลึกซึ้ง พวกเขาตระหนักว่า สิ่งที่พระพุทธเจ้าทรงสอนไม่ใช่เพียงวิธีการปฏิบัติเท่านั้น แต่ยังเป็นปัญญาที่สามารถเป็นประโยชน์แก่สรรพสัตว์อย่างไม่มีประมาณ
พระพุทธเจ้าทรงมองไปรอบๆ ทรงเห็นประกายแห่งความเข้าใจและความมุ่งมั่นในดวงตาของสาวก พระองค์ทรงทราบว่า คำสอนนี้ได้หว่านเมล็ดพันธุ์แห่งปัญญาลงในจิตใจของทุกคนแล้ว
การแสดงธรรมในวันนั้นได้ลงลึกอีกครั้ง “การเผยแผ่ปัญญา” และ “ความประเสริฐของปรัชญาปารมิตา” ได้ประทับอยู่ในใจของทุกคนอย่างลึกซึ้ง สาวกทั้งหลายเข้าใจแล้วว่า ความมั่งคั่งที่แท้จริงไม่ใช่การสะสมวัตถุ แต่เป็นการตรัสรู้และการเผยแผ่ปัญญา พวกเขาตั้งใจที่จะพยายามเรียนรู้และปฏิบัติให้มากขึ้น หวังว่าสักวันหนึ่งจะสามารถเป็นเหมือนพระพุทธเจ้า ใช้แสงแห่งปัญญาส่องสว่างหนทางของสรรพสัตว์
“สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? พวกเธออย่าคิดว่าตถาคตมีความคิดว่า: ‘เราจะช่วยสรรพสัตว์ให้หลุดพ้น’ สุภูติ! อย่าคิดเช่นนั้น เพราะเหตุใดเล่า? แท้จริงแล้วไม่มีสัตว์โลกที่ตถาคตช่วยให้หลุดพ้น หากมีสัตว์โลกที่ตถาคตช่วยให้หลุดพ้น ตถาคตก็จะมีความคิดว่ามีตัวตน มีบุคคล มีสัตว์ มีชีวิต สุภูติ! ตถาคตกล่าวว่า: ‘ผู้ที่มีตัวตนนั้น แท้จริงแล้วไม่มีตัวตน’ แต่ปุถุชนกลับคิดว่ามีตัวตน สุภูติ! ปุถุชนนั้น ตถาคตกล่าวว่าไม่ใช่ปุถุชน”
พระพุทธเจ้าตรัสด้วยน้ำเสียงอ่อนโยนแต่หนักแน่นว่า: “สุภูติ พวกเธออย่าได้คิดว่าตถาคตจะคิดในใจว่า ‘เราจะโปรดสัตว์’ สุภูติ อย่าคิดเช่นนั้น เธอรู้ไหมว่าทำไม?”
พระพุทธเจ้าตรัสต่อไปว่า: “เพราะในความเป็นจริงแล้ว ไม่มีสัตว์ใดที่ตถาคตได้โปรด หากมีสัตว์ที่ตถาคตได้โปรด ตถาคตก็จะมีแนวคิดเรื่องตัวตน บุคคล สัตว์ และชีวิต”
เมื่อได้ยินคำตรัสนี้ ทั้งที่ประชุมก็จมอยู่ในความครุ่นคิด สาวกทั้งหลายมองหน้ากันไปมา ทั้งรู้สึกสับสนและตกตะลึง
ภิกษุหนุ่มรูปหนึ่งอดไม่ได้ที่จะถามพี่ชายในธรรมข้างๆ เบาๆ ว่า: “นี่หมายความว่าอย่างไร? พระพุทธเจ้าไม่ได้ทรงโปรดพวกเราตลอดมาหรอกหรือ?”
พี่ชายในธรรมผู้มีประสบการณ์อธิบายเบาๆ ว่า: “พระพุทธเจ้ากำลังสอนให้เราก้าวข้ามความคิดแบ่งแยกระหว่างผู้โปรดและผู้ถูกโปรด นี่เป็นหลักธรรมที่ลึกซึ้งมาก เราต้องพิจารณาอย่างถี่ถ้วน”
พระพุทธเจ้าทอดพระเนตรดูสีหน้าที่สับสนของผู้คน แล้วทรงอธิบายต่อว่า: “สุภูติ ตถาคตกล่าวว่า: ‘ผู้ที่มีตัวตน ก็ไม่ใช่ว่ามีตัวตน’ แต่ปุถุชนกลับเข้าใจว่ามีตัวตน สุภูติ สิ่งที่เรียกว่าปุถุชนนั้น ตถาคตกล่าวว่าพวกเขาไม่ใช่ปุถุชนที่แท้จริง”
ในขณะนั้น พระเถระรูปหนึ่งลุกขึ้นยืน แล้วกราบทูลถามพระพุทธเจ้าด้วยความเคารพว่า: “พระผู้มีพระภาคเจ้า พระดำรัสของพระองค์ลึกซึ้งเกินไป พวกข้าพระองค์ควรทำความเข้าใจอย่างไร? โดยเฉพาะอย่างยิ่งในส่วนที่เกี่ยวกับการโปรดสรรพสัตว์ หากไม่มีสัตว์ให้โปรด แล้วจุดประสงค์ในการปฏิบัติธรรมของพวกข้าพระองค์คืออะไร?”
พระพุทธเจ้าทอดพระเนตรมองพระเถระด้วยความเมตตา สายพระเนตรของพระองค์กวาดไปยังสาวกทุกคนที่นั่งอยู่: “ดีแล้ว! เป็นคำถามที่ดีมาก การปฏิบัติธรรมและการโปรดสรรพสัตว์ของเรา ไม่ใช่เพื่อตอบสนองความรู้สึกสำเร็จของตนเอง แต่เป็นเพราะจิตกรุณาอันยิ่งใหญ่ที่ปราศจากตัวตน เมื่อเราวางความคิดที่ว่า ‘เรากำลังโปรดสรรพสัตว์’ อย่างแท้จริง เรากลับสามารถช่วยเหลือผู้อื่นได้ดียิ่งขึ้น”
พระสุภูติกราบทูลด้วยท่าทีครุ่นคิด: “พระผู้มีพระภาคเจ้า พระองค์หมายความว่า การโปรดสรรพสัตว์ที่แท้จริงคือการไม่ยึดติดกับบทบาทของผู้โปรดและผู้ถูกโปรด เป็นการกระทำที่เป็นไปโดยธรรมชาติ ใช่หรือไม่พระเจ้าข้า?”
พระพุทธเจ้าทรงพยักพระพักตร์ด้วยความพอพระทัย: “ถูกต้องแล้ว สุภูติ เมื่อเราวางความคิดเรื่อง ‘ตัวตน’ อย่างสิ้นเชิง การกระทำของเราก็จะเป็นประโยชน์ต่อสรรพสัตว์โดยธรรมชาติ โดยไม่ยึดติดกับความคิดที่ว่า ‘เรากำลังทำความดี’”
สาวกหนุ่มคนหนึ่งถามเบาๆ ว่า: “พระผู้มีพระภาคเจ้า แล้วเราควรเข้าใจคำว่าปุถุชนที่เราพูดกันทั่วไปอย่างไรพระเจ้าข้า?”
พระพุทธเจ้าตรัสด้วยความเมตตาว่า: “สิ่งที่เรียกว่าปุถุชนนั้น เป็นเพียงคำเรียกที่สะดวกเท่านั้น ในความเป็นจริง ทุกคนล้วนมีพุทธภาวะ มีศักยภาพที่จะบรรลุเป็นพระพุทธเจ้า เมื่อเรายึดติดกับอัตลักษณ์ของปุถุชน กลับเป็นการจำกัดความเป็นไปได้ของตัวเราเอง”
เหล่าสาวกได้ฟังแล้ว ต่างจมอยู่ในห้วงความคิดอันลึกล้ำ พวกเขาเริ่มตระหนักว่า คำสอนของพระพุทธเจ้ากำลังท้าทายความเข้าใจที่พวกเขามีมายาวนานเกี่ยวกับตัวตน สรรพสัตว์ และการโปรดสัตว์
พระพุทธเจ้าทอดพระเนตรไปรอบๆ ทรงเห็นประกายแห่งความเข้าใจและความสับสนเจือปนกันในดวงตาของเหล่าสาวก พระองค์ทรงทราบว่า คำสอนนี้ต้องใช้เวลาในการคิดและปฏิบัติเป็นเวลานานจึงจะเข้าใจอย่างแท้จริง แต่พระองค์ทรงเชื่อว่า ตราบใดที่เหล่าสาวกยังคงรักษาทัศนคติที่เปิดกว้างและถ่อมตน วันหนึ่งพวกเขาจะเข้าใจหลักธรรมอันลึกซึ้งนี้อย่างสมบูรณ์
การแสดงธรรมในวันนั้นได้ลงลึกอีกครั้ง ปัญญาแห่ง “อนัตตา” และ “การโปรดโดยไม่โปรด” ได้หว่านเมล็ดพันธุ์ลงลึกในจิตใจของทุกคน รอคอยที่จะงอกงามและเติบโตในการปฏิบัติในอนาคต เหล่าสาวกเข้าใจแล้วว่า การปฏิบัติที่แท้จริงไม่ใช่การยึดติดกับอัตลักษณ์หรือการกระทำใดๆ แต่เป็นการก้าวข้ามการแบ่งแยกทั้งปวง กลับคืนสู่สภาวะที่เป็นธรรมชาติที่สุด
“สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? สามารถเห็นตถาคตด้วยมหาบุรุษลักษณะ 32 ประการได้หรือไม่?” สุภูติทูลว่า: “เป็นเช่นนั้น เป็นเช่นนั้น! สามารถเห็นตถาคตด้วยมหาบุรุษลักษณะ 32 ประการ”
พระพุทธเจ้าตรัสถามอย่างอ่อนโยนว่า: “สุภูติ เธอคิดอย่างไร? เราสามารถสังเกตตถาคตผ่านมหาปุริสลักษณะ 32 ประการได้หรือไม่?”
เมื่อคำถามนี้ถูกถามออกมา บรรยากาศในที่ประชุมก็เงียบลงทันที เหล่าสาวกต่างรู้ดีว่า มหาปุริสลักษณะ 32 ประการของพระพุทธเจ้านั้นเป็นเครื่องหมายแห่งความประเสริฐที่เป็นที่รู้จักกันดี สาวกทุกคนเคยสรรเสริญลักษณะอันงดงามเหล่านี้มาแล้ว
พระสุภูติหายใจเข้าลึกๆ ท่านรู้สึกว่าคำถามนี้อาจมีความหมายที่ลึกซึ้งกว่านั้น แต่ตามความเข้าใจและคำสอนที่ผ่านมาของท่าน ท่านก็ยังคงตอบอย่างมั่นคงว่า: “พระเจ้าข้า ใช่แล้ว! พวกเราสามารถสังเกตตถาคตผ่านมหาปุริสลักษณะ 32 ประการได้จริงๆ พระเจ้าข้า”
ภิกษุหนุ่มรูปหนึ่งอดไม่ได้ที่จะถามพระเถระที่อยู่ข้างๆ เบาๆ ว่า: “มหาปุริสลักษณะ 32 ประการไม่ใช่วิธีที่ดีที่สุดในการสังเกตตถาคตหรอกหรือ? ทำไมพระพุทธเจ้าถึงทรงถามคำถามนี้เป็นพิเศษเล่า?”
ในขณะนั้น พระเถระรูปหนึ่งลุกขึ้นยืน แล้วกราบทูลถามพระพุทธเจ้าด้วยความเคารพว่า: “พระผู้มีพระภาคเจ้า มหาปุริสลักษณะ 32 ประการนั้นเป็นเครื่องหมายอันประเสริฐของตถาคตจริงๆ แต่การที่พระองค์ทรงยกคำถามนี้ขึ้นมาเป็นพิเศษในตอนนี้ มีความหมายที่ลึกซึ้งกว่านั้นหรือไม่พระเจ้าข้า?”
พระพุทธเจ้าทอดพระเนตรมองพระเถระด้วยความเมตตา ในดวงพระเนตรของพระองค์เปล่งประกายแห่งปัญญา: “ดีแล้ว! เธอถามคำถามได้ดีมาก ให้เราพิจารณาคำถามนี้ต่อไป ดูซิว่าเราจะสามารถเข้าใจได้ลึกซึ้งยิ่งขึ้นหรือไม่”
ในขณะนั้น พระสุภูติก็ตระหนักว่า ตนอาจจะตอบคำถามของพระพุทธเจ้าอย่างรวดเร็วเกินไป ท่านกล่าวอย่างถ่อมตนว่า: “พระผู้มีพระภาคเจ้า คำตอบของข้าพระองค์เมื่อครู่อาจจะยังไม่สมบูรณ์ ขอพระองค์โปรดประทานคำสอนเพิ่มเติมแก่พวกข้าพระองค์ด้วยเถิด พระเจ้าข้า”
พระพุทธเจ้าทรงพยักพระพักตร์พร้อมรอยพระสรวล: “อย่ากังวลไปเลย สุภูติ คำตอบของเธอสะท้อนความคิดของคนจำนวนมาก ให้เรามาพิจารณาคำถามนี้อย่างลึกซึ้งด้วยกันเถิด”
เหล่าสาวกต่างกลั้นหายใจด้วยความตั้งใจ รอคอยคำสอนต่อไปของพระพุทธเจ้า พวกเขารู้สึกว่า พระพุทธเจ้ากำลังนำพาพวกเขาให้ก้าวข้ามความเข้าใจผิวเผิน เข้าสู่ภูมิปัญญาที่ลึกซึ้งยิ่งขึ้น
พระพุทธเจ้าตรัสว่า: “สุภูติ! หากเห็นตถาคตด้วยมหาบุรุษลักษณะ 32 ประการ พระเจ้าจักรพรรดิก็คือตถาคต” สุภูติกราบทูลพระพุทธเจ้าว่า: “ข้าแต่พระผู้มีพระภาค! ตามที่ข้าพระองค์เข้าใจความหมายที่พระพุทธองค์ตรัสไว้ ไม่ควรเห็นตถาคตด้วยมหาบุรุษลักษณะ 32 ประการ”
พระพุทธเจ้าทอดพระเนตรไปที่พระสุภูติ ตรัสอย่างอ่อนโยนแต่หนักแน่นว่า: “สุภูติ หากกล่าวว่าสามารถสังเกตตถาคตได้ด้วยมหาบุรุษลักษณะ 32 ประการแล้ว พระเจ้าจักรพรรดิก็คือตถาคตเช่นกัน”
เมื่อได้ยินพระดำรัสนี้ ทั่วทั้งที่ประชุมก็ตกอยู่ในความเงียบสงัดทันที เหล่าสาวกต่างมองหน้ากันด้วยความสงสัยและประหลาดใจ
ภิกษุหนุ่มรูปหนึ่งอดไม่ได้ที่จะกระซิบถามพี่ชายที่อยู่ข้างๆ ว่า: “นี่หมายความว่าอย่างไร? พระเจ้าจักรพรรดิมีความเกี่ยวข้องอะไรกับตถาคต?”
พี่ชายผู้มีประสบการณ์อธิบายเบาๆ ว่า: “พระเจ้าจักรพรรดิก็มีมหาบุรุษลักษณะ 32 ประการเช่นกัน แต่พระองค์ไม่ใช่พระพุทธเจ้า พระพุทธเจ้าอาจกำลังเตือนเราว่า เราไม่ควรพึ่งพาเพียงลักษณะภายนอกในการระบุตถาคต”
ในขณะนั้นเอง พระสุภูติดูเหมือนจะได้รับการดลใจบางอย่าง ท่านกราบทูลพระพุทธเจ้าอย่างนอบน้อมว่า: “ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า ตามความเข้าใจของข้าพระองค์ต่อหลักธรรมที่พระองค์ตรัสสอน พวกเราไม่ควรสังเกตตถาคตเพียงด้วยมหาบุรุษลักษณะ 32 ประการเท่านั้น”
คำพูดของพระสุภูติก่อให้เกิดความเคลื่อนไหวเล็กน้อย สาวกบางรูปพยักหน้าเห็นด้วย ในขณะที่บางรูปแสดงสีหน้างุนงงมากขึ้น
พระเถระรูปหนึ่งลุกขึ้นยืน กราบทูลถามพระพุทธเจ้าด้วยความเคารพว่า: “ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า หากไม่สามารถสังเกตตถาคตด้วยมหาบุรุษลักษณะ 32 ประการแล้ว พวกเราควรเข้าใจและเข้าถึงตถาคตอย่างไรเล่าพระเจ้าข้า?”
พระพุทธเจ้าทอดพระเนตรดูพระเถระด้วยความเมตตา สายพระเนตรของพระองค์กวาดมองไปทั่วเหล่าสาวกทุกรูป: “สาธุ! เป็นคำถามที่ดีมาก การสังเกตตถาคตไม่ควรหยุดอยู่เพียงแค่รูปลักษณ์ภายนอก แต่ควรเข้าใจอย่างลึกซึ้งถึงปัญญาและพระกรุณาของตถาคต”
พระสุภูติกราบทูลด้วยท่าทางครุ่นคิด: “ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า พระองค์หมายความว่า ตถาคตที่แท้จริงนั้นอยู่เหนือรูปลักษณ์ พวกเราควรเข้าใจตถาคตจากคุณสมบัติภายใน ใช่หรือไม่พระเจ้าข้า?”
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้าด้วยความพอพระทัย: “ถูกต้องแล้ว สุภูติ แก่นแท้ของตถาคตไม่ได้อยู่ที่ลักษณะภายนอกอันงดงาม แต่อยู่ที่การตรัสรู้และปัญญาภายใน”
สานุศิษย์หนุ่มคนหนึ่งถามเบา ๆ ว่า: “พระพุทธองค์ แล้วเราควรเข้าใจมหาปุริสลักษณะ 32 ประการที่เราเห็นในชีวิตประจำวันอย่างไรครับ?”
พระพุทธเจ้าตรัสด้วยความเมตตาว่า: “มหาปุริสลักษณะ 32 ประการเป็นการแสดงออกภายนอกของบุญบารมีและปัญญาของตถาคต แต่ไม่ควรยึดติดกับสิ่งเหล่านี้ สิ่งสำคัญคือต้องเข้าใจความหมายที่ลึกซึ้งเบื้องหลังลักษณะเหล่านี้”
เมื่อได้ยินดังนั้น สาวกทั้งหลายก็จมดิ่งลงสู่ห้วงแห่งความคิด พวกเขาเริ่มตระหนักว่าในอดีตพวกเขาอาจยึดติดกับรูปลักษณ์ภายนอกของพระตถาคตมากเกินไป และละเลยคุณสมบัติภายในที่สำคัญกว่า
พระพุทธเจ้าทอดพระเนตรไปรอบ ๆ เห็นประกายแห่งความเข้าใจและความสับสนเจือปนกันในดวงตาของสาวก พระองค์ทรงทราบว่าคำสอนนี้กำลังท้าทายความเข้าใจที่พวกเขามีต่อพระตถาคตมาเป็นเวลานาน แต่นี่คือเส้นทางที่จำเป็นในการนำพวกเขาไปสู่ปัญญาที่สูงส่งกว่า
การแสดงธรรมในวันนั้นได้ลงลึกอีกครั้ง ปัญญาแห่งการ “ก้าวพ้นรูปลักษณ์” ได้หว่านเมล็ดพันธุ์ลงลึกในจิตใจของทุกคน สาวกทั้งหลายเข้าใจแล้วว่า การเข้าใจพระตถาคตอย่างแท้จริงไม่ได้อยู่ที่ลักษณะภายนอก แต่อยู่ที่การรู้แจ้งในพระปัญญาและพระกรุณาของพระองค์ พวกเขาตั้งใจว่าในการปฏิบัติในอนาคต จะให้ความสำคัญกับการฝึกฝนภายในมากกว่าการยึดติดกับภาพลักษณ์ภายนอก
ในขณะนั้น พระผู้มีพระภาคได้ตรัสคาถาว่า: “หากเห็นเราด้วยรูป แสวงหาเราด้วยเสียง ผู้นั้นดำเนินในทางผิด ไม่อาจเห็นตถาคต”
ในขณะนั้น ดวงตาของพระพุทธเจ้าเปล่งประกายแห่งปัญญา และด้วยน้ำเสียงที่นุ่มนวลแต่หนักแน่น พระองค์ทรงสวดช้า ๆ ว่า:
“若以色見我，以音聲求我，是人行邪道，不能見如來。”
ภิกษุหนุ่มรูปหนึ่งอดไม่ได้ที่จะถามพี่ชายข้าง ๆ เบา ๆ ว่า: “คาถานี้หมายความว่าอย่างไร? ทำไมจึงกล่าวว่าผู้ที่เห็นพระพุทธเจ้าด้วยรูป และแสวงหาพระพุทธเจ้าด้วยเสียงนั้นเป็นผู้เดินทางผิด?”
พี่ชายผู้มีประสบการณ์อธิบายเบา ๆ ว่า: “พระพุทธเจ้ากำลังบอกเราว่าอย่ายึดติดกับรูปลักษณ์ภายนอกและเสียง พระตถาคตที่แท้จริงไม่ใช่สิ่งที่เราเห็นด้วยตาหรือได้ยินด้วยหู แต่เป็นสิ่งที่เราต้องสัมผัสด้วยใจ”
ในขณะนั้น พระเถระรูปหนึ่งลุกขึ้นและถามพระพุทธเจ้าด้วยความเคารพว่า: “พระพุทธองค์ คาถาของพระองค์นั้นลึกซึ้งและเข้าใจยาก ในชีวิตประจำวันเราเห็นพระลักษณะอันงดงามของพระพุทธเจ้าและได้ยินคำสอนของพระองค์ สิ่งเหล่านี้ผิดหรือพระเจ้าข้า?”
พระพุทธเจ้าทรงมองพระเถระด้วยความเมตตา สายพระเนตรของพระองค์กวาดไปทั่วสาวกทุกคนที่นั่งอยู่: “สาธุ! คำถามของท่านนั้นดีมาก เรามิได้กล่าวว่าการเห็นรูปของเราหรือได้ยินเสียงของเรานั้นผิด ประเด็นสำคัญคือไม่ควรยึดติดกับปรากฏการณ์ภายนอกเหล่านี้ แต่ควรเข้าใจหลักธรรมที่ลึกซึ้งกว่าผ่านปรากฏการณ์เหล่านี้”
พระสุภูติกล่าวอย่างครุ่นคิดว่า: “พระพุทธองค์ พระองค์หมายความว่า พระตถาคตที่แท้จริงนั้นอยู่เหนือรูปและเสียง เราควรใช้ดวงตาแห่งปัญญาเพื่อพิจารณาแก่นแท้ของพระตถาคต ใช่หรือไม่พระเจ้าข้า?”
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้าด้วยความยินดี: “ถูกต้องแล้ว สุภูติ แก่นแท้ที่แท้จริงของพระตถาคตนั้นไม่ใช่สิ่งที่เห็นด้วยตาหรือได้ยินด้วยหู แต่เป็นสิ่งที่ต้องเข้าใจด้วยปัญญา”
สาวกหนุ่มคนหนึ่งถามเบา ๆ ว่า: “พระพุทธองค์ แล้วเราควรเข้าใกล้และเข้าใจพระตถาคตอย่างถูกต้องอย่างไรพระเจ้าข้า?”
พระพุทธเจ้าตรัสด้วยความเมตตาว่า: “การเข้าใกล้พระตถาคตนั้น สิ่งสำคัญคือการเข้าใจและปฏิบัติตามคำสอนของเรา เมื่อพวกเธอเข้าใจอย่างแท้จริงถึงหลักอนัตตาและสุญญตา และปฏิบัติด้วยความเมตตาและปัญญาในชีวิตประจำวัน นั่นแหละคือการเห็นพระตถาคตอย่างแท้จริง”
เมื่อได้ยินดังนั้น สาวกทั้งหลายก็จมดิ่งลงสู่ห้วงแห่งความคิด พวกเขาเริ่มตระหนักว่าในอดีตพวกเขาอาจยึดติดกับรูปลักษณ์ภายนอกและคำพูดของพระพุทธเจ้ามากเกินไป และละเลยการปฏิบัติภายในที่สำคัญกว่า
พระพุทธเจ้าทอดพระเนตรไปรอบ ๆ เห็นประกายแห่งความเข้าใจและความสับสนเจือปนกันในดวงตาของสาวก พระองค์ทรงทราบว่าคำสอนนี้กำลังท้าทายความเข้าใจที่พวกเขามีต่อพระตถาคตมาเป็นเวลานาน แต่นี่คือเส้นทางที่จำเป็นในการนำพวกเขาไปสู่ปัญญาที่สูงส่งกว่า
การแสดงธรรมในวันนั้นได้ลงลึกอีกครั้ง ปัญญาแห่งการ “ก้าวพ้นรูปและเสียง” ได้หว่านเมล็ดพันธุ์ลงลึกในจิตใจของทุกคน สาวกทั้งหลายเข้าใจแล้วว่า การเข้าใจพระตถาคตอย่างแท้จริงไม่ได้อยู่ที่รูปลักษณ์ภายนอกและคำพูด แต่อยู่ที่การตรัสรู้ภายในและการปฏิบัติ พวกเขาตั้งใจว่าในการปฏิบัติในอนาคต จะให้ความสำคัญกับการฝึกฝนภายในและการเข้าใจพระธรรมอย่างแท้จริง มากกว่าการยึดติดกับปรากฏการณ์ภายนอก
คาถาสั้น ๆ แต่ลึกซึ้งนี้ไม่เพียงแต่เปลี่ยนความเข้าใจของสาวกที่มีต่อพระตถาคตเท่านั้น แต่ยังเปิดมุมมองใหม่ในการปฏิบัติ นำทางพวกเขาให้สำรวจความลึกลับของพระธรรมอย่างลึกซึ้งยิ่งขึ้น และก้าวไปสู่หนทางแห่งการหลุดพ้นที่แท้จริง
“สุภูติ! หากเธอคิดว่า: ‘ตถาคตไม่ได้บรรลุอนุตรสัมมาสัมโพธิญาณด้วยลักษณะอันสมบูรณ์’ สุภูติ! อย่าคิดเช่นนั้น: ตถาคตไม่ได้บรรลุอนุตรสัมมาสัมโพธิญาณด้วยลักษณะอันสมบูรณ์”
พระเนตรอันอ่อนโยนของพระพุทธเจ้าทอดมองไปยังพระสุภูติ พระองค์ตรัสเรียกด้วยน้ำเสียงนุ่มนวลว่า: “สุภูติ!” พระสุภูติรีบเงยหน้าขึ้นมองพระพุทธเจ้าด้วยความเคารพ
พระพุทธเจ้าตรัสต่อว่า: “เธออาจคิดว่า ‘พระตถาคตไม่ได้ตรัสรู้อนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณเพราะทรงมีมหาปุริสลักษณะอันสมบูรณ์’ แต่สุภูติเอ๋ย เธอไม่ควรคิดเช่นนั้น: พระตถาคตไม่ได้ตรัสรู้อนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณเพราะทรงมีมหาปุริสลักษณะอันสมบูรณ์”
เมื่อได้ยินคำตรัสนี้ สาวกทั้งหลายต่างแสดงสีหน้างุนงง ภิกษุหนุ่มรูปหนึ่งอดไม่ได้ที่จะถามเบา ๆ ว่า: “นี่หมายความว่าอย่างไร? ดูเหมือนพระพุทธเจ้ากำลังปฏิเสธคำสอนที่พระองค์เพิ่งสอนไปหรือ?”
พระเถระที่อยู่ข้าง ๆ อธิบายเบา ๆ ว่า: “พระพุทธเจ้ากำลังชี้นำเราให้หลีกเลี่ยงการตกไปสู่อีกขั้วหนึ่ง เราไม่ควรยึดติดกับรูปลักษณ์ภายนอก แต่ก็ไม่ควรปฏิเสธความหมายของมหาปุริสลักษณะโดยสิ้นเชิง”
พระสุภูติพยักหน้าอย่างครุ่นคิด แล้วกราบทูลถามพระพุทธเจ้าด้วยความเคารพว่า: “พระพุทธองค์ ข้าพระองค์รู้สึกสับสน เมื่อครู่พระองค์ทรงสอนไม่ให้พวกเรายึดติดกับรูปและเสียง แต่ตอนนี้กลับตรัสว่าอย่าคิดว่าพระตถาคตไม่ได้ตรัสรู้เพราะมีมหาปุริสลักษณะ ดูเหมือนจะขัดแย้งกัน ขอพระองค์โปรดอธิบายให้พวกเราเข้าใจด้วยเถิด”
พระพุทธเจ้าทรงยิ้มอย่างเมตตา ตรัสว่า: “ดีแล้ว สุภูติ! เธอถามคำถามที่ดีมาก ให้เราอธิบายเพิ่มเติมให้พวกเธอฟัง”
พระพุทธเจ้าทอดพระเนตรไปรอบ ๆ เพื่อให้แน่ใจว่าทุกคนกำลังตั้งใจฟัง แล้วตรัสต่อว่า: “มหาปุริสลักษณะนั้นมีอยู่จริง เป็นผลจากการบำเพ็ญเพียรของพระพุทธเจ้าเป็นเวลานาน แต่ประเด็นสำคัญคือ เราไม่ควรยึดติดกับลักษณะภายนอกเหล่านี้ และก็ไม่ควรปฏิเสธการมีอยู่และความหมายของมันโดยสิ้นเชิง ปัญญาที่แท้จริงอยู่ที่การเข้าใจว่าแก่นแท้ของมหาปุริสลักษณะคือความว่าง ไม่ยึดติดและไม่ปฏิเสธ”
ภิกษุผู้อาวุโสรูปหนึ่งกล่าวอย่างเข้าใจว่า: “ข้าพเจ้าเข้าใจแล้ว พระพุทธเจ้ากำลังสอนเราถึงปัญญาแห่งมัชฌิมาปฏิปทา ไม่ยึดติดกับมหาปุริสลักษณะ แต่ก็ไม่ปฏิเสธโดยสิ้นเชิง แต่ให้ใช้ปัญญาเข้าใจแก่นแท้ของมหาปุริสลักษณะตามความเป็นจริง”
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้าด้วยความยินดี: “ถูกต้องแล้ว สิ่งสำคัญคือการใช้ปัญญามองทุกปรากฏการณ์ รวมถึงมหาปุริสลักษณะของพระตถาคต ไม่ยึดติด ไม่ปฏิเสธ แต่รู้แจ้งตามความเป็นจริง”
เมื่อได้ฟังคำอธิบายนี้ สาวกทั้งหลายเริ่มแสดงสีหน้าเข้าใจอย่างถ่องแท้ พวกเขาเริ่มเข้าใจว่าแก่นแท้ของพระธรรมอยู่ที่การก้าวพ้นความขัดแย้งแบบทวิภาวะ และบรรลุถึงสภาวะแห่งมัชฌิมาปฏิปทา
“สุภูติ! หากเธอคิดว่า: ‘ผู้ที่ตั้งจิตมุ่งสู่อนุตรสัมมาสัมโพธิญาณ กล่าวว่าสรรพธรรมดับสูญ’ อย่าคิดเช่นนั้น เพราะเหตุใดเล่า? ผู้ที่ตั้งจิตมุ่งสู่อนุตรสัมมาสัมโพธิญาณ ไม่กล่าวถึงลักษณะแห่งความดับสูญของธรรม”
พระพุทธเจ้าทอดพระเนตรมองพระสุภูติแล้วตรัสช้าๆ ว่า: “สุภูติ!” พระสุภูติรีบเงยหน้าขึ้นมองพระพุทธเจ้าด้วยความเคารพ
พระพุทธเจ้าตรัสต่อว่า: “เธออาจคิดว่า ‘ผู้ที่ตั้งจิตมุ่งสู่อนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณ จะกล่าวว่าสรรพสิ่งจะดับสลายไป’ แต่สุภูติเอ๋ย เธอไม่ควรคิดเช่นนั้น เพราะเหตุใดหรือ? เพราะผู้ที่ตั้งจิตมุ่งสู่อนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณอย่างแท้จริง จะไม่กล่าวว่าธรรมมีลักษณะแห่งความดับสลาย”
เมื่อได้ยินพระดำรัสนี้ เหล่าสาวกต่างมองหน้ากันด้วยความสงสัย ภิกษุหนุ่มรูปหนึ่งอดไม่ได้ที่จะถามเบา ๆ ว่า: “นี่หมายความว่าอย่างไร? ทำไมผู้ที่ตั้งจิตมุ่งสู่การตรัสรู้จึงไม่กล่าวว่าธรรมมีลักษณะแห่งความดับสลาย?”
ภิกษุผู้อาวุโสรูปหนึ่งอธิบายอย่างนุ่มนวลว่า: “พระพุทธเจ้ากำลังบอกเราว่า ผู้ที่แสวงหาการตรัสรู้อย่างแท้จริงจะไม่ตกไปสู่ความสุดโต่งของอุจเฉททิฏฐิหรือสัสสตทิฏฐิ”
พระสุภูติครุ่นคิดแล้วกราบทูลถามพระพุทธเจ้าด้วยความเคารพว่า: “พระพุทธองค์ คำสอนของพระองค์ลึกซึ้งและเข้าใจยาก ขอพระองค์โปรดอธิบายเพิ่มเติมว่า เหตุใดผู้ที่ตั้งจิตมุ่งสู่อนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณจึงไม่กล่าวว่าธรรมมีลักษณะแห่งความดับสลาย”
พระพุทธเจ้าทรงยิ้มอย่างเมตตา ตรัสว่า: “ดีแล้ว สุภูติ! เธอถามคำถามที่ดีมาก ให้เราอธิบายโดยละเอียดให้ทุกคนฟัง”
พระพุทธเจ้าทอดพระเนตรไปรอบ ๆ เพื่อให้แน่ใจว่าทุกคนกำลังตั้งใจฟัง แล้วตรัสต่อว่า: “ผู้ที่เข้าใจพระธรรมอย่างแท้จริง จะไม่ยึดติดกับความเป็นนิรันดร์ของสิ่งต่าง ๆ และจะไม่คิดว่าทุกสิ่งจะหายไปอย่างสิ้นเชิง พวกเขาเข้าใจว่าธรรมชาติที่แท้จริงของสรรพสิ่งคือความว่าง แต่นี่ไม่ได้หมายความว่าทุกสิ่งจะดับสลาย ในทางตรงกันข้าม พวกเขาเข้าใจว่าทุกปรากฏการณ์เกิดจากเหตุปัจจัย พึ่งพาอาศัยกันและกัน และเปลี่ยนแปลงอยู่ตลอดเวลา”
สาวกผู้มีประสบการณ์คนหนึ่งเกิดความเข้าใจอย่างแจ่มแจ้ง กล่าวว่า: “ข้าพเจ้าเข้าใจแล้ว พระพุทธเจ้ากำลังสอนเราถึงปัญญาแห่งมัชฌิมาปฏิปทา ไม่ยึดติดกับความเป็นนิรันดร์ของสิ่งต่าง ๆ และไม่ตกไปสู่ความสุดโต่งที่คิดว่าทุกสิ่งจะดับสลาย”
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้าด้วยความยินดี: “ถูกต้องแล้ว ผู้ที่แสวงหาอนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณ เข้าใจสภาวะที่แท้จริงของธรรม สิ่งที่พวกเขาเห็นคือความว่างที่เกิดจากเหตุปัจจัย ไม่ใช่ความดับสลาย”
ในขณะนั้น ภิกษุหนุ่มรูปหนึ่งถามอย่างระมัดระวังว่า: “พระพุทธองค์ แล้วเราควรเข้าใจธรรมชาติที่แท้จริงของสรรพสิ่งอย่างไรพระเจ้าข้า?”
พระพุทธเจ้าตรัสตอบด้วยความเมตตาว่า: “การเข้าใจธรรมชาติที่แท้จริงของสรรพสิ่งนั้น ต้องอาศัยการปฏิบัติเพื่อประสบด้วยตนเอง จงสังเกตสรรพสิ่งในโลก เธอจะพบว่าทุกสิ่งกำลังเปลี่ยนแปลงอยู่ตลอดเวลา ไม่มีสิ่งใดที่คงอยู่อย่างถาวร แต่การเปลี่ยนแปลงนี้ไม่ได้หมายถึงความดับสลาย แต่เป็นกระแสการเปลี่ยนแปลงที่ไม่มีที่สิ้นสุด เมื่อเข้าใจสิ่งนี้ เธอก็จะเข้าใกล้สภาวะที่แท้จริงของธรรม”
“สุภูติ! หากพระโพธิสัตว์นำของมีค่าเจ็ดอย่างมาเต็มโลกธาตุเท่าเม็ดทรายในแม่น้ำคงคาเพื่อทำทาน แต่หากมีผู้รู้ว่าสรรพธรรมไม่มีตัวตน และบรรลุขันติ พระโพธิสัตว์ผู้นี้จะได้บุญมากกว่าพระโพธิสัตว์คนแรก สุภูติ! เพราะพระโพธิสัตว์ทั้งหลายไม่รับบุญ”
เสียงของพระพุทธเจ้านุ่มนวลแต่หนักแน่น ทรงสอนธรรมอันลึกซึ้งต่อไป: “สุภูติ!” พระพุทธเจ้าทรงเรียก พระสุภูติทูลตอบทันทีด้วยความตั้งใจ
พระพุทธเจ้าตรัสต่อว่า: “สมมติว่ามีพระโพธิสัตว์องค์หนึ่งใช้แก้ว 7 ประการจำนวนมากเท่ากับเม็ดทรายในแม่น้ำคงคาทำทาน แต่ถ้ามีอีกคนหนึ่งที่สามารถเข้าใจหลักอนัตตาของสรรพสิ่ง และบรรลุถึงขันติในความเข้าใจนี้ บุญกุศลของคนที่สองนี้จะมากกว่าพระโพธิสัตว์ที่ทำทานด้วยแก้ว 7 ประการมากมายนัก สุภูติเอ๋ย นี่เป็นเพราะพระโพธิสัตว์ที่แท้จริงไม่ยึดติดในบุญกุศล”
เมื่อได้ยินพระดำรัสนี้ ทั้งศาลาก็ตกอยู่ในความเงียบ เหล่าสาวกต่างมองหน้ากันด้วยความสงสัยและประหลาดใจ
ภิกษุหนุ่มรูปหนึ่งอดไม่ได้ที่จะถามพี่ชายข้าง ๆ เบา ๆ ว่า: “นี่หมายความว่าอย่างไร? ทำไมการเข้าใจอนัตตาจึงมีบุญมากกว่าการทำทานด้วยสมบัติมากมายเช่นนั้น?”
พี่ชายผู้มีประสบการณ์อธิบายเบา ๆ ว่า: “พระพุทธเจ้ากำลังสอนเราว่า ปัญญาภายในนั้นมีค่ามากกว่าทรัพย์สมบัติภายนอก”
พระสุภูติครุ่นคิดแล้วกราบทูลถามพระพุทธเจ้าด้วยความเคารพว่า: “พระพุทธองค์ คำสอนของพระองค์ช่างน่าประหลาดใจ ขอพระองค์โปรดอธิบายเพิ่มเติมว่า เหตุใดการเข้าใจอนัตตาและบรรลุถึงขันติจึงมีบุญมากกว่าการทำทานด้วยแก้ว 7 ประการ? และอะไรคือการที่พระโพธิสัตว์ไม่ยึดติดในบุญกุศล?”
พระพุทธเจ้าทรงยิ้มอย่างเมตตา ตรัสว่า: “ดีแล้ว สุภูติ! เธอถามคำถามที่ดีมาก ให้เราอธิบายโดยละเอียดให้ทุกคนฟัง”
พระพุทธเจ้าทอดพระเนตรไปรอบ ๆ เพื่อให้แน่ใจว่าทุกคนกำลังตั้งใจฟัง แล้วตรัสต่อว่า: “การทำทานด้วยแก้ว 7 ประการนั้นเป็นกุศลกรรมแน่นอน แต่ยังคงเป็นโลกียธรรม ซึ่งอาจทำให้คนยึดติดในบุญกุศลและผลตอบแทน ส่วนการเข้าใจอนัตตาของสรรพสิ่งและฝึกขันติบนพื้นฐานนี้ เป็นการปฏิบัติที่ชี้ตรงไปที่จิตเดิมและรู้แจ้งสภาวะที่แท้จริง ปัญญาและการปฏิบัติที่ลึกซึ้งเช่นนี้ สามารถตัดอัตตาได้อย่างถอนรากถอนโคน และหลุดพ้นจากความทุกข์ทั้งปวง”
ภิกษุผู้อาวุโสรูปหนึ่งเกิดความเข้าใจอย่างแจ่มแจ้ง กล่าวว่า: “ข้าพเจ้าเข้าใจแล้ว พระพุทธเจ้ากำลังสอนเราว่า บุญกุศลที่แท้จริงไม่ได้อยู่ที่การกระทำภายนอก แต่อยู่ที่การตรัสรู้ภายใน”
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้าด้วยความยินดี: “ถูกต้องแล้ว ส่วนการที่พระโพธิสัตว์ไม่ยึดติดในบุญกุศลนั้น หมายถึงพระโพธิสัตว์ที่แท้จริงจะไม่ยึดติดในกุศลกรรมที่ตนทำและบุญกุศลที่ได้รับ พวกท่านทำความดีไม่ใช่เพื่อแสวงหาบุญ แต่เป็นการแสดงออกของความเมตตากรุณาโดยธรรมชาติ”
ในขณะนั้น สาวกหนุ่มคนหนึ่งถามอย่างระมัดระวังว่า: “พระพุทธองค์ แล้วการทำทานและความดีในชีวิตประจำวันของเรายังมีความหมายอยู่หรือไม่พระเจ้าข้า?”
พระพุทธเจ้าตรัสตอบด้วยความเมตตาว่า: “แน่นอนว่ายังมีความหมาย การทำทานและความดีเป็นพื้นฐานของการปฏิบัติ ช่วยบ่มเพาะจิตเมตตากรุณาและชำระจิตใจให้บริสุทธิ์ สิ่งสำคัญคือ เมื่อทำความดีอย่ายึดติดกับผลที่จะได้รับ แต่ให้ใช้ปัญญาแห่งอนัตตาเป็นแนวทางในการกระทำของเรา”
เมื่อได้ฟังดังนั้น เหล่าสาวกต่างจมดิ่งลงสู่ห้วงแห่งความคิด พวกเขาเริ่มตระหนักว่า การปฏิบัติที่แท้จริงไม่ใช่เพียงแค่การกระทำภายนอก แต่สิ่งที่สำคัญกว่านั้นคือการเปลี่ยนแปลงภายในจิตใจและการเจริญปัญญา
สุภูติกราบทูลพระพุทธเจ้าว่า: “ข้าแต่พระผู้มีพระภาค! เหตุใดพระโพธิสัตว์จึงไม่รับบุญ?” “สุภูติ! บุญที่พระโพธิสัตว์สร้างนั้น ไม่ควรยึดติด ดังนั้นจึงกล่าวว่าไม่รับบุญ”
ในขณะนั้น ดวงตาของพระสุภูติเปล่งประกายแห่งความอยากรู้ ท่านกราบทูลถามพระพุทธเจ้าด้วยความเคารพว่า: “พระผู้มีพระภาคเจ้า! พระองค์ตรัสว่าพระโพธิสัตว์ไม่รับบุญ นี่หมายความว่าอย่างไรเจ้าคะ? เหตุใดพระโพธิสัตว์จึงไม่รับบุญเล่าเจ้าคะ?”
พระพุทธเจ้าทอดพระเนตรพระสุภูติด้วยความเมตตา สายพระเนตรของพระองค์เต็มเปี่ยมด้วยปัญญาและความอดทน พระพุทธองค์ตรัสตอบอย่างช้าๆ ว่า: “ดูก่อนสุภูติ การกระทำความดีและบุญกุศลทั้งปวงของพระโพธิสัตว์นั้น ไม่ควรยึดติดด้วยจิตที่โลภ ด้วยเหตุนี้เอง เราจึงกล่าวว่าพระโพธิสัตว์ไม่รับบุญ”
เมื่อได้ยินพระดำรัสนี้ เหล่าสาวกที่นั่งอยู่ ณ ที่นั้นต่างแสดงสีหน้าครุ่นคิด ภิกษุหนุ่มรูปหนึ่งอดไม่ได้ที่จะถามพี่ชายร่วมสำนักเบาๆ ว่า: “นี่หมายความว่าอย่างไรครับ? ทำไมเราไม่ควรยึดติดกับบุญกุศลของตนเองล่ะครับ?”
พี่ชายร่วมสำนักที่มีประสบการณ์มากกว่าอธิบายเบาๆ ว่า: “พระพุทธเจ้ากำลังสอนเราว่า การทำความดีไม่ควรยึดติดกับผลลัพธ์หรือผลตอบแทน”
พระสุภูติพยักหน้าอย่างครุ่นคิด แล้วทูลถามพระพุทธเจ้าอีกครั้งว่า: “พระผู้มีพระภาคเจ้า คำสอนของพระองค์ชวนให้คิดอย่างลึกซึ้ง ขอพระองค์โปรดอธิบายเพิ่มเติมว่า เหตุใดพระโพธิสัตว์จึงไม่ควรยึดติดกับบุญกุศลที่ตนได้กระทำ? สิ่งนี้แตกต่างจากความเข้าใจทั่วไปของเราเกี่ยวกับการสั่งสมบุญอย่างไรเจ้าคะ?”
พระพุทธเจ้าทรงแย้มพระโอษฐ์ด้วยความเมตตา ตรัสว่า: “ดีแล้ว สุภูติ! เธอถามคำถามได้ดีมาก เราจะอธิบายให้ทุกคนฟังอย่างละเอียด”
พระพุทธเจ้าทอดพระเนตรไปรอบๆ เพื่อให้แน่ใจว่าทุกคนกำลังตั้งใจฟัง แล้วตรัสต่อไปว่า: “พระโพธิสัตว์ทำความดีและสั่งสมบุญด้วยจิตที่เปี่ยมด้วยความเมตตากรุณาอันบริสุทธิ์และความปรารถนาที่จะช่วยเหลือผู้อื่น ไม่ใช่เพื่อผลประโยชน์หรือเกียรติยศส่วนตัว หากยึดติดกับบุญกุศลของตน ก็จะเป็นการเพิ่มพูนความยึดมั่นในตัวตน กลับกลายเป็นอุปสรรคในการปฏิบัติธรรม พระโพธิสัตว์ที่แท้จริงนั้น เมื่อทำความดีก็เป็นเหมือนมือซ้ายช่วยเหลือมือขวา เป็นไปอย่างเป็นธรรมชาติ ไม่หวังผลตอบแทน”
ภิกษุผู้อาวุโสรูปหนึ่งเกิดความเข้าใจอย่างแจ่มแจ้ง กล่าวว่า: “ข้าพเจ้าเข้าใจแล้ว พระพุทธเจ้ากำลังสอนเราว่า แก่นแท้ของการทำความดีอยู่ที่ปัญญาแห่งอนัตตาและความเมตตากรุณาอันไม่มีที่สิ้นสุด ไม่ใช่การสั่งสมบุญกุศลส่วนตัว”
พระพุทธเจ้าทรงพยักพระพักตร์ด้วยความพอพระทัย: “ถูกต้องแล้ว เมื่อเราไม่ยึดติดกับบุญกุศล เรากลับจะได้รับบุญที่ยิ่งใหญ่กว่า นี่คือที่เรียกว่า ‘ไม่รับบุญ’ ซึ่งแท้จริงแล้วเป็นระดับการปฏิบัติที่สูงขึ้น”
ในขณะนั้น สาวกหนุ่มคนหนึ่งทูลถามอย่างระมัดระวังว่า: “พระผู้มีพระภาคเจ้า แล้วในชีวิตประจำวัน พวกเราควรปฏิบัติตามทัศนคติที่ไม่ยึดติดกับบุญกุศลนี้อย่างไรเจ้าคะ?”
พระพุทธเจ้าตรัสตอบด้วยความเมตตาว่า: “ในชีวิตประจำวัน เราต้องหมั่นสังเกตจิตใจของตนเองอยู่เสมอ เมื่อทำความดี ให้รักษาแรงจูงใจที่บริสุทธิ์ ไม่หวังผลตอบแทน ไม่คาดหวังคำสรรเสริญ ในขณะเดียวกัน ให้พิจารณาอยู่เสมอว่า: เราทำความดีเพื่อประโยชน์แก่สรรพสัตว์ ไม่ใช่เพื่อสนองความทะนงตน ค่อยๆ ปฏิบัติไป เธอจะพบว่า การทำความดีกลายเป็นสภาวะที่เป็นไปโดยธรรมชาติ ไม่ยึดติดกับการได้หรือเสียบุญอีกต่อไป”
เมื่อได้ฟังดังนั้น เหล่าสาวกต่างจมอยู่ในห้วงความคิดอันลึกซึ้ง พวกเขาเริ่มตระหนักว่า การปฏิบัติธรรมที่แท้จริงไม่ใช่เพียงแค่การกระทำภายนอก แต่สิ่งที่สำคัญกว่านั้นคือการเปลี่ยนแปลงภายในจิตใจและการก้าวข้ามตัวตน
“สุภูติ! หากมีผู้กล่าวว่า: ‘ตถาคตมาหรือไป นั่งหรือนอน’ ผู้นั้นไม่เข้าใจความหมายที่เรากล่าว เพราะเหตุใดเล่า? ตถาคตนั้น ไม่มีที่มา ไม่มีที่ไป จึงเรียกว่าตถาคต”
พระพุทธเจ้าทรงสั่งสอนหลักธรรมอันลึกซึ้งต่อไป: “สุภูติ!” พระพุทธองค์ทรงเรียก พระสุภูติจึงมุ่งความสนใจไปที่พระพุทธเจ้าทันที
พระพุทธองค์ตรัสต่อไปว่า: “หากมีผู้กล่าวว่า ‘พระตถาคตมีมา มีไป มีนั่ง มีนอน’ ผู้นั้นย่อมไม่เข้าใจความหมายที่แท้จริงแห่งคำสอนของเรา เพราะเหตุใดหรือ? เพราะพระตถาคตไม่มีที่มา ไม่มีที่ไป จึงเรียกว่าพระตถาคต”
เมื่อได้ยินพระดำรัสนี้ ทั้งศาลาก็ตกอยู่ในความเงียบงันทันที เหล่าสาวกต่างมองหน้ากัน ดวงตาเต็มไปด้วยความสับสนและประหลาดใจ
ภิกษุหนุ่มรูปหนึ่งอดไม่ได้ที่จะถามพี่ชายร่วมสำนักเบาๆ ว่า: “นี่หมายความว่าอย่างไรครับ? พวกเราไม่ได้เห็นพระพุทธเจ้าเสด็จ ประทับนั่ง และบรรทมทุกวันหรอกหรือ?”
พี่ชายร่วมสำนักที่มีประสบการณ์มากกว่าอธิบายเบาๆ ว่า: “พระพุทธเจ้ากำลังตรัสถึงสัจธรรมที่ลึกซึ้งกว่า เหนือกว่าปรากฏการณ์ที่เราเห็นในชีวิตประจำวัน”
พระสุภูติหายใจลึก แล้วทูลถามพระพุทธเจ้าด้วยความเคารพว่า: “พระผู้มีพระภาคเจ้า คำสอนของพระองค์ช่างยากที่จะเข้าใจ ขอพระองค์โปรดอธิบายเพิ่มเติมว่า เหตุใดจึงตรัสว่าพระตถาคตไม่มีที่มา ไม่มีที่ไป? สิ่งนี้แตกต่างจากพระองค์ที่พวกข้าพระองค์เห็นในชีวิตประจำวันอย่างไรเจ้าคะ?”
พระพุทธเจ้าทรงแย้มพระโอษฐ์ด้วยความเมตตา ตรัสว่า: “ดีแล้ว สุภูติ! เธอถามคำถามได้ดีมาก เราจะอธิบายให้ทุกคนฟังอย่างละเอียด”
พระพุทธเจ้าทอดพระเนตรไปรอบๆ เพื่อให้แน่ใจว่าทุกคนกำลังตั้งใจฟัง แล้วตรัสต่อไปว่า: “สิ่งที่พวกเธอเห็นว่าเราเดิน นั่ง พักผ่อน นั่นเป็นเพียงนิรมานกายของพระตถาคต พระตถาคตที่แท้จริงคือธรรมกายที่เหนือกาลเวลา ไม่เกิดไม่ดับ ธรรมกายนี้ไม่ถูกจำกัดด้วยการมาการไป การเกิดการดับ มีอยู่ทุกหนทุกแห่ง แต่ก็ไม่ยึดติดกับที่ใด”
ภิกษุผู้อาวุโสรูปหนึ่งเกิดความเข้าใจอย่างแจ่มแจ้ง กล่าวว่า: “ข้าพเจ้าเข้าใจแล้ว พระพุทธเจ้ากำลังสอนให้เราก้าวข้ามปรากฏการณ์ภายนอก เพื่อเข้าใจสภาวะที่แท้จริงในระดับที่ลึกซึ้งกว่า”
พระพุทธเจ้าทรงพยักพระพักตร์ด้วยความพอพระทัย: “ถูกต้องแล้ว แก่นแท้ของพระตถาคตนั้นไม่เกิดไม่ดับ ไม่มาจากที่ใด และไม่ไปสู่ที่ใด สิ่งที่เราเห็นว่ามีการมาการไป การนั่งการนอน เป็นเพียงอุบายที่แสดงให้เห็นเพื่อโปรดสัตว์เท่านั้น”
ในขณะนั้น สาวกหนุ่มคนหนึ่งทูลถามอย่างระมัดระวังว่า: “พระผู้มีพระภาคเจ้า แล้วพวกเราควรเข้าใจและสัมผัสถึงพระตถาคตที่ไม่มาไม่ไปนี้อย่างไรเจ้าคะ?”
พระพุทธเจ้าตรัสตอบด้วยความเมตตาว่า: “การเข้าใจแก่นแท้ที่แท้จริงของพระตถาคตนั้น จำเป็นต้องผ่านการปฏิบัติเพื่อประจักษ์แจ้งด้วยตนเอง เมื่อใดที่พวกเธอสามารถก้าวข้ามความยึดมั่นในกายและใจ มองทะลุสภาวะอันว่างเปล่าของสรรพสิ่ง เมื่อนั้นพวกเธอจะสัมผัสได้ถึงพระตถาคตที่ไม่มาไม่ไปนี้ สิ่งนี้ต้องอาศัยการเจริญสมาธิอย่างลึกซึ้งและการบ่มเพาะปัญญา”
เมื่อได้ฟังดังนั้น เหล่าสาวกต่างจมอยู่ในห้วงความคิดอันลึกซึ้ง พวกเขาเริ่มตระหนักว่า คำสอนของพระพุทธเจ้าไม่ได้เกี่ยวข้องเพียงแค่พฤติกรรมภายนอก แต่ชี้นำไปสู่สภาวะที่แท้จริงอันเหนือกว่าแนวคิดและภาษา
“สุภูติ! หากกุลบุตรกุลธิดา ทำลายสามพันมหาสหัสโลกธาตุให้แตกเป็นอนุภาคเล็กๆ เธอคิดอย่างไร? อนุภาคเหล่านี้จะมากหรือไม่?” “มากยิ่งนัก พระผู้มีพระภาค! เพราะเหตุใดเล่า? หากอนุภาคเหล่านี้มีอยู่จริง พระพุทธเจ้าก็จะไม่ตรัสว่าเป็นอนุภาค เพราะเหตุใดเล่า? พระพุทธเจ้าตรัสว่าอนุภาค แท้จริงแล้วไม่ใช่อนุภาค จึงเรียกว่าอนุภาค ข้าแต่พระผู้มีพระภาค! สามพันมหาสหัสโลกธาตุที่ตถาคตตรัสถึงนั้น แท้จริงแล้วไม่ใช่โลกธาตุ จึงเรียกว่าโลกธาตุ เพราะเหตุใดเล่า? หากโลกธาตุมีอยู่จริง ก็จะเป็นลักษณะแห่งความรวมกัน ตถาคตตรัสว่าลักษณะแห่งความรวมกันนั้น แท้จริงแล้วไม่ใช่ลักษณะแห่งความรวมกัน จึงเรียกว่าลักษณะแห่งความรวมกัน”
พระสุรเสียงของพระพุทธเจ้าอ่อนโยนและเปี่ยมด้วยปัญญา ทรงตั้งคำถามที่ดูแปลกประหลาดว่า: “สุภูติ! สมมติว่ามีกุลบุตรหรือกุลธิดาผู้มีศรัทธา บดทำลายสามพันมหาสหัสโลกธาตุให้ละเอียดเป็นผงธุลี เธอคิดว่าผงธุลีเหล่านี้จะมีจำนวนมากหรือไม่?”
พระสุภูติครุ่นคิดครู่หนึ่ง แล้วทูลตอบด้วยความเคารพว่า: “พระผู้มีพระภาคเจ้า ผงธุลีเหล่านี้ย่อมมีจำนวนมากมายมหาศาล! แต่พระผู้มีพระภาคเจ้า หากผงธุลีเหล่านี้มีอยู่จริง พระพุทธองค์ก็คงไม่ตรัสเรียกว่าผงธุลีทั้งหลาย เพราะเหตุใดหรือ? เพราะผงธุลีทั้งหลายที่พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสถึงนั้น ที่จริงแล้วมิใช่ผงธุลีที่มีอยู่จริง นี่เป็นเพียงชื่อเรียกที่สะดวกเท่านั้น”
พระสุภูติหยุดชั่วครู่ หายใจเข้าลึก แล้วทูลต่อไปว่า: “เช่นเดียวกัน พระผู้มีพระภาคเจ้า สามพันมหาสหัสโลกธาตุที่พระองค์ตรัสถึงนั้น ที่จริงก็มิใช่โลกธาตุที่มีอยู่จริง นี่ก็เป็นเพียงชื่อเรียกที่สะดวกเช่นกัน เพราะเหตุใดจึงกล่าวเช่นนี้? เพราะหากโลกธาตุมีอยู่จริง มันก็จะเป็นองค์รวมที่เที่ยงแท้ถาวร แต่พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงสอนพวกเราว่า สิ่งที่เรียกว่าองค์รวมนั้นมิใช่องค์รวมที่แท้จริง นี่ก็เป็นเพียงชื่อเรียกที่สะดวกเท่านั้น”
เมื่อได้ยินคำตอบของพระสุภูติ เหล่าสาวกในศาลาต่างแสดงสีหน้าประหลาดใจและงุนงง ภิกษุหนุ่มรูปหนึ่งอดไม่ได้ที่จะถามพี่ชายร่วมสำนักเบาๆ ว่า: “นี่หมายความว่าอย่างไรครับ? เหตุใดพระสุภูติจึงกล่าวว่าผงธุลีทั้งหลายและโลกธาตุมิได้มีอยู่จริง?”
พี่ชายร่วมสำนักที่มีประสบการณ์มากกว่าอธิบายเบาๆ ว่า: “นี่เกี่ยวข้องกับหลักธรรมอันลึกซึ้งเรื่องสุญญตาในพระพุทธศาสนา ต้องอาศัยการพิจารณาอย่างถี่ถ้วนและการปฏิบัติจึงจะเข้าใจได้อย่างแท้จริง”
พระพุทธเจ้าทรงแย้มพระโอษฐ์ด้วยความเมตตา ตรัสกับพระสุภูติว่า: “ดีแล้ว ดีแล้ว! สุภูติ เธอเข้าใจคำสอนของเราอย่างลึกซึ้งแล้ว ขอเราจงอธิบายให้ทุกคนฟังอย่างละเอียดอีกครั้ง”
พระพุทธเจ้าทอดพระเนตรไปรอบๆ เพื่อให้แน่ใจว่าทุกคนกำลังตั้งใจฟัง แล้วตรัสต่อไปว่า: “โลกที่เราเห็น ไม่ว่าจะเป็นดาวเคราะห์ขนาดมหึมาหรืออนุภาคเล็กๆ ล้วนเกิดจากการประชุมกันของเหตุปัจจัย ไม่มีแก่นสารที่คงที่ไม่เปลี่ยนแปลง แต่พึ่งพาอาศัยกันและกันและเปลี่ยนแปลงอยู่ตลอดเวลา เมื่อเรากล่าวถึง ‘ผงธุลีทั้งหลาย’ หรือ ‘โลกธาตุ’ สิ่งเหล่านี้เป็นเพียงชื่อที่เราตั้งขึ้นเพื่อความสะดวกในการสื่อสาร ไม่ใช่สิ่งที่มีอยู่จริงหรือเป็นอัตตาที่แยกออกจากกันได้”
ภิกษุผู้อาวุโสรูปหนึ่งเกิดความเข้าใจอย่างแจ่มแจ้ง กล่าวว่า: “ข้าพเจ้าเข้าใจแล้ว พระพุทธเจ้ากำลังสอนให้เรามองทะลุธรรมชาติอันว่างเปล่าของปรากฏการณ์ทั้งหลาย เข้าใจถึงความว่างของสรรพสิ่ง”
พระพุทธเจ้าทรงพยักพระพักตร์ด้วยความพอพระทัย: “ถูกต้องแล้ว เราไม่ควรยึดติดกับรูปลักษณ์ภายนอกของสิ่งต่างๆ แต่ควรหยั่งรู้ถึงแก่นแท้ของมัน สิ่งที่เรียกว่า ‘ลักษณะแห่งความเป็นหนึ่ง’ นั้น คือการที่เราเข้าใจผิดว่าปรากฏการณ์ที่เกิดจากการรวมตัวของเหตุปัจจัยมากมายเป็นสิ่งที่มีอยู่จริงเป็นหนึ่งเดียว แต่ในความเป็นจริงแล้ว ความเป็นหนึ่งเดียวนี้ไม่ได้มีอยู่จริง”
ในขณะนั้น สาวกหนุ่มคนหนึ่งทูลถามอย่างระมัดระวังว่า: “พระผู้มีพระภาคเจ้า หากทุกสิ่งล้วนว่างเปล่า การปฏิบัติของเราจะยังมีความหมายอยู่หรือเจ้าคะ?”
พระพุทธเจ้าตรัสตอบด้วยความเมตตาว่า: “เพราะทุกสิ่งล้วนเกิดจากการประชุมกันของเหตุปัจจัยและไม่มีตัวตนที่แท้จริง การปฏิบัติของเราจึงมีความหมาย การเข้าใจสิ่งนี้ทำให้เราสามารถปล่อยวางความยึดมั่นถือมั่นและบรรลุถึงความหลุดพ้นที่แท้จริง จุดมุ่งหมายของการปฏิบัตินั้นก็เพื่อมองเห็นสิ่งเหล่านี้ตามความเป็นจริง ไม่ใช่ถูกปรากฏการณ์หลอกลวง”
เมื่อได้ฟังดังนั้น เหล่าสาวกต่างจมอยู่ในห้วงความคิดอันลึกซึ้ง พวกเขาเริ่มตระหนักว่า คำสอนของพระพุทธเจ้ากำลังท้าทายความเข้าใจพื้นฐานที่สุดของพวกเขาเกี่ยวกับโลก ขณะเดียวกันก็ชี้ให้เห็นหนทางสู่การหลุดพ้นอันแท้จริง
“สุภูติ! ลักษณะแห่งความรวมกันนั้น ไม่อาจกล่าวได้ แต่ปุถุชนกลับยึดติดในสิ่งนั้น” “สุภูติ! หากมีผู้กล่าวว่า: ‘พระพุทธเจ้าตรัสถึงความเห็นว่ามีตัวตน ความเห็นว่ามีบุคคล ความเห็นว่ามีสัตว์ ความเห็นว่ามีชีวิต’ สุภูติ! เธอคิดอย่างไร? ผู้นั้นเข้าใจความหมายที่เรากล่าวหรือไม่?” “ข้าแต่พระผู้มีพระภาค! ผู้นั้นไม่เข้าใจความหมายที่ตถาคตตรัส เพราะเหตุใดเล่า? พระผู้มีพระภาคตรัสว่าความเห็นว่ามีตัวตน ความเห็นว่ามีบุคคล ความเห็นว่ามีสัตว์ ความเห็นว่ามีชีวิตนั้น แท้จริงแล้วไม่ใช่ความเห็นว่ามีตัวตน ความเห็นว่ามีบุคคล ความเห็นว่ามีสัตว์ ความเห็นว่ามีชีวิต จึงเรียกว่าความเห็นว่ามีตัวตน ความเห็นว่ามีบุคคล ความเห็นว่ามีสัตว์ ความเห็นว่ามีชีวิต”
พระพุทธเจ้าทรงสอนต่อไปด้วยคำสอนอันลึกซึ้ง เสียงของพระองค์เปี่ยมด้วยปัญญาและเมตตา: “สุภูติ สิ่งที่เรียกว่า ‘ลักษณะแห่งการรวมกันเป็นหนึ่ง’ นั้น แท้จริงแล้วไม่สามารถอธิบายได้อย่างสมบูรณ์ด้วยภาษา อย่างไรก็ตาม ปุถุชนมักยึดติดกับปรากฏการณ์ภายนอกเช่นนี้”
พระพุทธเจ้าทรงหยุดชั่วครู่ แล้วตรัสถามคำถามใหม่: “สุภูติ หากมีผู้กล่าวว่า ‘พระพุทธเจ้าตรัสถึงความเห็นว่าเป็นตัวตน ความเห็นว่าเป็นบุคคล ความเห็นว่าเป็นสัตว์ ความเห็นว่าเป็นชีวิต’ เจ้าคิดว่าผู้นั้นเข้าใจความหมายแท้จริงของคำสอนของเราหรือไม่?”
สุภูติครุ่นคิดครู่หนึ่ง แล้วตอบอย่างนอบน้อม: “ข้าแต่พระผู้มีพระภาค ผู้นั้นไม่ได้เข้าใจคำสอนของพระองค์อย่างแท้จริง เพราะเหตุใดหรือ? เพราะสิ่งที่พระองค์ตรัสถึงความเห็นว่าเป็นตัวตน ความเห็นว่าเป็นบุคคล ความเห็นว่าเป็นสัตว์ ความเห็นว่าเป็นชีวิตนั้น แท้จริงแล้วไม่ใช่ความเห็นว่าเป็นตัวตน ความเห็นว่าเป็นบุคคล ความเห็นว่าเป็นสัตว์ ความเห็นว่าเป็นชีวิตที่แท้จริง สิ่งเหล่านี้เป็นเพียงคำเรียกเพื่อความสะดวกเท่านั้น”
เมื่อได้ยินบทสนทนานี้ เหล่าสาวกในหอธรรมต่างแสดงสีหน้างุนงง ภิกษุหนุ่มรูปหนึ่งอดไม่ได้ที่จะถามพี่ชายข้างๆ เบาๆ: “นี่หมายความว่าอย่างไร? ทำไมจึงกล่าวว่าความเห็นที่พระพุทธเจ้าตรัสถึงไม่ใช่ความเห็นที่แท้จริง?”
พี่ชายผู้มีประสบการณ์อธิบายเบาๆ ว่า: “นี่เกี่ยวข้องกับหลักธรรมอันลึกซึ้งเรื่องความว่างในพระพุทธศาสนา ต้องใช้ความคิดพิจารณาอย่างละเอียดจึงจะเข้าใจได้”
พระพุทธเจ้าทรงยิ้มอย่างเมตตา ตรัสกับทุกคนว่า: “ข้าจะอธิบายเพิ่มเติมให้พวกเจ้าฟัง” พระองค์ทรงมองไปรอบๆ เพื่อให้แน่ใจว่าสาวกทุกคนกำลังตั้งใจฟัง แล้วตรัสต่อไปว่า: “เมื่อข้าพูดถึงความเห็นว่าเป็นตัวตน ความเห็นว่าเป็นบุคคล ความเห็นว่าเป็นสัตว์ ความเห็นว่าเป็นชีวิต ข้ากำลังชี้ให้เห็นว่าสิ่งเหล่านี้ล้วนเป็นความยึดมั่นถือมั่นที่ไม่จริง ปัญญาที่แท้จริงอยู่ที่การตระหนักว่า ความเห็นเหล่านี้เองก็ว่างเปล่า ไม่มีแก่นสารที่แท้จริง”
ภิกษุผู้อาวุโสรูปหนึ่งเกิดความเข้าใจ กล่าวว่า: “ข้าพเจ้าเข้าใจแล้ว พระพุทธเจ้ากำลังสอนให้พวกเราก้าวข้ามความยึดมั่นถือมั่นและการแบ่งแยกเหล่านี้ เพื่อเห็นธรรมชาติแห่งความว่างเปล่าของปรากฏการณ์ทั้งปวง”
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้าด้วยความพอพระทัย: “ถูกต้องแล้ว เรากล่าวถึงความเห็นเหล่านี้ ไม่ใช่เพื่อให้ยึดติดกับมัน แต่เพื่อช่วยให้ทุกคนตระหนักถึงความไม่จริงแท้ของมัน และปล่อยวางความยึดมั่นถือมั่น”
ในขณะนั้น สาวกหนุ่มคนหนึ่งถามอย่างระมัดระวังว่า: “ข้าแต่พระผู้มีพระภาค หากความเห็นเหล่านี้ล้วนเป็นสิ่งไม่จริงแท้ แล้วพวกเราควรมองโลกและตัวเองอย่างไรเล่าพระเจ้าข้า?”
พระพุทธเจ้าทรงตอบด้วยความเมตตา: “สิ่งสำคัญคือการพัฒนาปัญญาที่ไม่ยึดติด เราควรสังเกตจิตใจของตนเอง เห็นว่าความเห็นเหล่านี้เกิดขึ้นและดับไปอย่างไร เมื่อเราไม่ยึดติดกับความเห็นเหล่านี้อีกต่อไป เราก็จะเห็นสภาวะที่แท้จริงของสิ่งต่างๆ”
สุภูติเสริมว่า: “ดังที่พระผู้มีพระภาคทรงสอน ความเห็นเหล่านี้ไม่ได้มีอยู่จริง แต่เพื่อความสะดวกในการสั่งสอนสรรพสัตว์ เรายังคงใช้คำเรียกเหล่านี้ สิ่งสำคัญคือต้องเข้าใจธรรมชาติแห่งความว่างเปล่าของมัน”
เหล่าสาวกได้ฟังแล้ว ต่างจมอยู่ในห้วงความคิดอันลึกซึ้ง พวกเขาเริ่มตระหนักว่า คำสอนของพระพุทธเจ้าไม่ใช่เพียงทฤษฎี แต่เป็นปัญญาที่เปลี่ยนแปลงวิธีมองโลกอย่างถึงรากถึงโคน
หอธรรมกลับมาเต็มไปด้วยบรรยากาศอันสงบและลึกซึ้งอีกครั้ง ทุกคนกำลังค่อยๆ ซึมซับคำสอนของพระพุทธเจ้าอย่างเงียบๆ สัมผัสถึงปัญญาอันลึกซึ้งและปฏิวัติจิตใจนี้ที่ค่อยๆ เปิดเผยในใจของพวกเขา แม้ว่าการเข้าใจแนวคิดเหล่านี้อย่างถ่องแท้จะต้องอาศัยการปฏิบัติอย่างยาวนาน แต่พวกเขาก็ได้สัมผัสถึงวิธีมองตนเองและโลกในรูปแบบใหม่ ซึ่งเปี่ยมด้วยความหวังแห่งการหลุดพ้นและรัศมีแห่งปัญญา
“สุภูติ! ผู้ที่ตั้งจิตมุ่งสู่อนุตรสัมมาสัมโพธิญาณนั้น ควรรู้ ควรเห็น ควรเชื่อในสรรพธรรมเช่นนี้ ไม่ควรเกิดลักษณะแห่งธรรม สุภูติ! ที่เรียกว่าลักษณะแห่งธรรมนั้น ตถาคตกล่าวว่าไม่ใช่ลักษณะแห่งธรรม จึงเรียกว่าลักษณะแห่งธรรม”
พระพุทธเจ้าทรงสอนต่อไปด้วยพระธรรมอันลึกซึ้ง: “สุภูติ!” พระพุทธองค์ทรงเรียก สุภูติจึงมุ่งความสนใจไปที่พระพุทธองค์ทันที
พระพุทธองค์ตรัสต่อไปว่า: “ผู้ที่ตั้งจิตแสวงหาอนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณ พึงรู้ พึงเห็น พึงเชื่อในธรรมทั้งปวงเช่นนี้ โดยไม่ยึดติดในธรรมสัญญา สุภูติ สิ่งที่เรียกว่าธรรมสัญญานั้น ตถาคตกล่าวว่าไม่ใช่ธรรมสัญญาที่แท้จริง นี่เป็นเพียงชื่อเรียกเพื่อความสะดวกเท่านั้น”
เมื่อได้ยินคำสอนนี้ เหล่าสาวกในหอธรรมต่างมองหน้ากันด้วยความสงสัยและอยากรู้อยากเห็น
ภิกษุหนุ่มรูปหนึ่งอดไม่ได้ที่จะถามพี่ชายข้างๆ เบาๆ: “นี่หมายความว่าอย่างไร? ทำไมจึงกล่าวว่าต้องรู้ธรรมทั้งปวง แต่กลับไม่ให้ยึดติดในธรรมสัญญาเล่า?”
พี่ชายผู้มีประสบการณ์อธิบายเบาๆ ว่า: “นี่เกี่ยวข้องกับหลักธรรมอันลึกซึ้งในพระพุทธศาสนา ต้องใช้การพิจารณาอย่างละเอียดและการปฏิบัติจึงจะเข้าใจได้อย่างแท้จริง”
สุภูติสูดลมหายใจลึก แล้วทูลถามพระพุทธเจ้าอย่างนอบน้อม: “ข้าแต่พระผู้มีพระภาค คำสอนของพระองค์ช่างลึกซึ้งยิ่งนัก ขอประทานพระวโรกาส ขอพระองค์ทรงอธิบายเพิ่มเติมว่า อะไรคือ ‘รู้อย่างนี้ เห็นอย่างนี้ เชื่ออย่างนี้’ และเพราะเหตุใดจึงตรัสว่าธรรมสัญญาไม่ใช่ธรรมสัญญาที่แท้จริงเล่าพระเจ้าข้า?”
พระพุทธเจ้าทรงยิ้มอย่างเมตตา ตรัสว่า: “ดีแล้ว สุภูติ! เธอถามคำถามที่ดีมาก เราจะอธิบายให้ทุกคนฟังอย่างละเอียด”
พระพุทธเจ้าทรงมองไปรอบๆ เพื่อให้แน่ใจว่าสาวกทุกคนกำลังตั้งใจฟัง แล้วตรัสต่อไปว่า: “‘รู้อย่างนี้ เห็นอย่างนี้ เชื่ออย่างนี้’ หมายถึงเราควรใช้ปัญญาที่ถูกต้องในการเข้าใจ สังเกต และเข้าใจธรรมทั้งปวง แต่สิ่งสำคัญคือ ในกระบวนการนี้ เราไม่ควรยึดติดกับแนวคิดหรือลักษณะที่ตายตัวใดๆ”
ภิกษุผู้อาวุโสรูปหนึ่งเกิดความเข้าใจ กล่าวว่า: “ข้าพเจ้าเข้าใจแล้ว พระพุทธเจ้ากำลังสอนให้พวกเราเข้าใจทุกสิ่งในโลกด้วยจิตใจที่เปิดกว้างและไม่ยึดติด แทนที่จะยึดมั่นในทัศนะหรือแนวคิดใดแนวคิดหนึ่ง”
พระพุทธเจ้าทรงพยักหน้าด้วยความพอพระทัย: “ถูกต้องแล้ว เมื่อเรากล่าวถึง ‘ธรรมสัญญา’ แท้จริงแล้วไม่มีลักษณะที่ตายตัวไม่เปลี่ยนแปลง เราใช้คำว่า ‘ธรรมสัญญา’ เพียงเพื่อความสะดวกในการสื่อสารและการสอน แต่ไม่ควรยึดติดกับมัน”
ในขณะนั้น สาวกหนุ่มคนหนึ่งถามอย่างระมัดระวังว่า: “ข้าแต่พระผู้มีพระภาค แล้วพวกเราควรปฏิบัติตามทัศนคติที่ไม่ยึดติดนี้ในการปฏิบัติธรรมประจำวันอย่างไรเล่าพระเจ้าข้า?”
พระพุทธเจ้าทรงตอบด้วยความเมตตา: “ในการปฏิบัติธรรมประจำวัน เราต้องรักษาสติอยู่เสมอ สังเกตจิตใจของตนเอง เมื่อเธอสังเกตเห็นว่าตนเองเริ่มยึดติดกับแนวคิดหรือทัศนะบางอย่าง ให้เตือนตัวเองว่านี่เป็นเพียงปรากฏการณ์ชั่วคราว ไม่ใช่สภาวะที่เที่ยงแท้ถาวร ค่อยๆ เธอจะพบว่าตนเองสามารถเผชิญกับทุกสิ่งด้วยจิตใจที่เปิดกว้างและยืดหยุ่นมากขึ้น”
สุภูติเสริมว่า: “ดังที่พระผู้มีพระภาคทรงสอน เราใช้คำว่า ‘ธรรมสัญญา’ แต่ในขณะเดียวกันก็ต้องเข้าใจว่ามันไม่ได้มีอยู่จริง ความเข้าใจนี้เองคือปัญญาอันลึกซึ้ง”
เหล่าสาวกได้ฟังแล้ว ต่างจมอยู่ในห้วงความคิดอันลึกซึ้ง พวกเขาเริ่มตระหนักว่า คำสอนของพระพุทธเจ้าไม่ใช่เพียงทฤษฎี แต่เป็นการปฏิบัติที่เปลี่ยนแปลงวิธีมองโลกอย่างถึงรากถึงโคน
“สุภูติ! หากมีผู้นำของมีค่าเจ็ดอย่างมาเต็มโลกธาตุอันนับไม่ถ้วนเพื่อทำทาน แต่หากมีกุลบุตรกุลธิดาผู้ตั้งจิตเป็นพระโพธิสัตว์ รับทรงคัมภีร์นี้ แม้เพียงสี่บาทคาถา รับ ทรงจำ อ่าน ท่อง และแสดงแก่ผู้อื่น บุญของผู้นั้นจะมากกว่า จะแสดงแก่ผู้อื่นอย่างไร? ไม่ยึดติดในลักษณะ ไม่หวั่นไหว เพราะเหตุใดเล่า? สังขารทั้งปวง เหมือนความฝัน มายา ฟองน้ำ เงา เหมือนน้ำค้างและสายฟ้า พึงพิจารณาเห็นเช่นนี้”
พระพุทธเจ้าทรงทอดพระเนตรมองไปยังเหล่าสาวกในหอธรรมอีกครั้ง ก่อนจะหยุดลงที่สุภูติ พระสุรเสียงของพระองค์อ่อนโยนแต่หนักแน่น ทรงสั่งสอนธรรมอันลึกซึ้งต่อไป: “สุภูติ จงฟังให้ดี” พระพุทธองค์ตรัส สุภูติจึงตั้งใจฟังอย่างสุดความสามารถ
พระพุทธองค์ตรัสต่อไปว่า: “สมมติว่ามีผู้ใช้แก้ว 7 ประการอันเต็มไปด้วยโลกธาตุอันประมาณมิได้มาบริจาคทาน แต่หากมีกุลบุตรหรือกุลธิดาผู้เกิดโพธิจิต สดับ ทรงจำ อ่าน ท่องบ่นพระสูตรนี้ แม้เพียงคาถา 4 บาท และแสดงธรรมแก่ผู้อื่น บุญของผู้นั้นย่อมมากกว่าผู้แรกมากนัก”
เมื่อได้ยินคำสอนนี้ เหล่าสาวกในหอธรรมต่างแสดงสีหน้าประหลาดใจ ภิกษุหนุ่มรูปหนึ่งอดไม่ได้ที่จะถามพี่ชายข้างๆ เบาๆ: “เหตุใดบุญจากการสวดและแสดงธรรมเพียงไม่กี่บทจึงยิ่งใหญ่กว่าการบริจาคทรัพย์สมบัติมากมายเช่นนั้นเล่า?”
พี่ชายผู้มีประสบการณ์อธิบายเบาๆ ว่า: “นี่เกี่ยวข้องกับแก่นแท้ของพระธรรม ต้องพิจารณาอย่างลึกซึ้งจึงจะเข้าใจได้”
สุภูติสูดลมหายใจลึก แล้วทูลถามพระพุทธเจ้าอย่างนอบน้อม: “ข้าแต่พระผู้มีพระภาค คำสอนของพระองค์ช่างลึกซึ้งยิ่งนัก ขอประทานพระวโรกาส ขอพระองค์ทรงอธิบายเพิ่มเติมว่า พวกเราควรแสดงธรรมพระสูตรนี้แก่ผู้อื่นอย่างไรเล่าพระเจ้าข้า?”
พระพุทธเจ้าทรงยิ้มอย่างเมตตา ตรัสตอบว่า: “ดีแล้ว สุภูติ! เมื่อแสดงธรรมพระสูตรนี้ ไม่พึงยึดติดในลักษณะใดๆ พึงดำรงจิตให้มั่นคงไม่หวั่นไหว เพราะเหตุใดเล่า? เพราะสังขารธรรมทั้งปวง เปรียบดังความฝัน เปรียบดังมายา เปรียบดังฟองน้ำ เปรียบดังเงา เปรียบดังน้ำค้างยามเช้า และเปรียบดังสายฟ้า พึงพิจารณาเห็นดังนี้”
เมื่อได้ยินคำพูดนี้ สาวกทั้งหลายต่างแสดงสีหน้างุนงง ภิกษุผู้อาวุโสรูปหนึ่งดูเหมือนจะเข้าใจบางอย่าง จึงกล่าวว่า “ข้าพเจ้าคิดว่าข้าพเจ้าเข้าใจบางส่วนแล้ว พระพุทธเจ้ากำลังสอนเราว่า ในการเผยแผ่พระธรรม เราไม่ควรยึดติดกับรูปแบบภายนอก แต่ควรเข้าใจและถ่ายทอดปัญญาที่ลึกซึ้งกว่า”
พระพุทธเจ้าพยักหน้าด้วยความพอพระทัย “ถูกต้องแล้ว เมื่อเราเข้าใจและเผยแผ่ปัญญาอันลึกซึ้งนี้ บุญกุศลที่ได้รับย่อมยิ่งใหญ่กว่าการบริจาคทรัพย์สินทางโลก”
ในขณะนั้น สาวกหนุ่มคนหนึ่งถามอย่างระมัดระวัง “พระผู้มีพระภาคเจ้า ที่พระองค์ตรัสว่าสังขารทั้งปวงเปรียบดั่งความฝันและภาพลวงตานั้น หมายความว่าอย่างไรเจ้าคะ? โลกที่เราอาศัยอยู่นี้ไม่ใช่ความจริงหรือ?”
พระพุทธเจ้าตรัสตอบด้วยความเมตตา “อุปมานี้เป็นไปเพื่อช่วยให้เธอเข้าใจธรรมชาติที่แท้จริงของสรรพสิ่งในโลก เฉกเช่นความฝัน ภาพลวงตา ฟองน้ำ เงา น้ำค้าง และสายฟ้า ปรากฏการณ์ทั้งหมดในโลกล้วนเป็นสิ่งชั่วคราว เปลี่ยนแปลงได้ และไม่มีแก่นสารที่ถาวร การเข้าใจสิ่งนี้จะช่วยให้เธอปล่อยวางความยึดมั่นถือมั่น และได้รับปัญญาและการหลุดพ้นที่แท้จริง”
พระสุภูติเสริมว่า “ดังที่พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงสอน เมื่อเราแสดงธรรม เราก็ควรรักษาจิตใจที่ไม่ยึดติดและไม่หวั่นไหวเช่นนี้ด้วย ด้วยวิธีนี้เท่านั้น เราจึงจะสามารถถ่ายทอดแก่นแท้ของพระธรรมได้”
เมื่อได้ฟังดังนั้น สาวกทั้งหลายต่างจมอยู่ในความคิดอันลึกซึ้ง พวกเขาเริ่มตระหนักว่าคำสอนของพระพุทธเจ้าไม่ใช่เพียงแค่เรื่องการทำความดีและสั่งสมบุญกุศลเท่านั้น แต่เป็นปัญญาที่เปลี่ยนแปลงมุมมองที่มีต่อโลกอย่างสิ้นเชิง
เมื่อพระพุทธเจ้าตรัสพระสูตรนี้จบลง พระสุภูติผู้เฒ่าและเหล่าภิกษุ ภิกษุณี อุบาสก อุบาสิกา เทวดา มนุษย์ และอสูรทั้งปวงในโลก ได้ฟังพระธรรมเทศนาของพระพุทธองค์แล้ว ต่างปลื้มปีติยินดียิ่ง เชื่อถือ รับไว้ และปฏิบัติตาม
เมื่อพระพุทธเจ้าทรงแสดงคำสอนจากพระสูตรวัชรเจดีย์จบลง พระสุภูติผู้เฒ่า รวมทั้งภิกษุ ภิกษุณี อุบาสก อุบาสิกา ตลอดจนสรรพสัตว์ทั้งหลายในสวรรค์ โลกมนุษย์ และโลกอสูร ต่างได้สดับพระธรรมเทศนาของพระพุทธองค์
ทุกคนต่างปลาบปลื้มยินดีในใจ และน้อมรับปฏิบัติตามคำสอนเหล่านี้ด้วยความเลื่อมใสศรัทธา
พระสุภูติและสาวกอื่น ๆ ล้วนได้รับแรงบันดาลใจอย่างลึกซึ้งจากคำสอนของพระพุทธเจ้า พวกเขารู้สึกว่าปัญญาในใจของตนเสมือนถูกจุดสว่างขึ้น ส่องสว่างเข้าไปในปริศนาของชีวิตที่เคยทำให้พวกเขาสับสนมาโดยตลอด
แม้ว่าคำสอนของพระพุทธเจ้าจะลึกซึ้งเกินกว่าจะหยั่งถึง และต้องอาศัยการปฏิบัติอย่างยาวนานจึงจะเข้าใจอย่างแท้จริง แต่เหล่าสรรพสัตว์ที่อยู่ ณ ที่นั้นต่างให้สัตย์ปฏิญาณว่าจะศึกษาและปฏิบัติอย่างจริงจัง พวกเขารู้ว่ามีเพียงผ่านความพยายามของตนเองเท่านั้น จึงจะสามารถเข้าใจปัญญาอันสูงสุดที่พระพุทธเจ้าทรงประทานให้ได้อย่างถ่องแท้
ในขณะนั้น บรรยากาศภายในศาลาปฏิบัติธรรมเต็มไปด้วยความสงบและปีติยินดี สาวกทั้งหลายต่างตั้งปณิธานในใจว่าจะยึดพระพุทธเจ้าเป็นแบบอย่าง และบำเพ็ญเพียรอย่างไม่ย่อท้อ พวกเขาเชื่อว่าหากแสวงหาการหลุดพ้นด้วยใจจริง สักวันหนึ่งพวกเขาจะสามารถบรรลุอนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณดั่งเช่นพระพุทธเจ้าได้อย่างแน่นอน
พระพุทธเจ้าทรงแย้มพระสรวล พระองค์ทรงทราบว่าคำสอนของพระองค์ได้หยั่งรากลึกลงในจิตใจของเหล่าสาวกผู้ศรัทธาเหล่านี้แล้ว เมล็ดพันธุ์แห่งปัญญาเหล่านี้จะเติบโตขึ้นในการปฏิบัติในอนาคต เพื่อชี้นำหนทางสู่การหลุดพ้นให้แก่พวกเขา
ศาลาปฏิบัติธรรมค่อย ๆ กลับสู่ความเงียบสงบ เหล่าสาวกต่างจมดิ่งอยู่ในความประทับใจต่อคำสอนของพระพุทธเจ้า ทุกคนต่างรู้สึกถึงพลังที่ผลักดันตนเองให้ก้าวไปข้างหน้าอย่างไม่หยุดยั้งจากส่วนลึกในจิตใจ พวกเขาได้ตัดสินใจแล้วว่าจะใช้ชีวิตที่เหลืออยู่นี้ในการปฏิบัติตามคำสอนอันเปี่ยมด้วยพระเมตตาและพระปัญญาของพระพุทธเจ้า